De verborgen geschiedenis van de Bijbel Karel van der Toorn

De Hebreeuwse Bijbel zoals wij die kennen is een product van de schrijverswerkplaats in de tempel van Jeruzalem. De joodse geleerden die eraan werkten hebben bepaald hoe het heilige boek eruit ziet. Zij zijn verantwoordelijk voor de selectie van de stof en hebben op allerlei manier daarop hun stempel gezet. Slechts in een enkel geval hebben wij oudere, ongecensureerde varianten van de tekst. In combinatie met archeologische vondsten, tonen zij de afstand tussen de historische werkelijkheid van de godsdienst van Israël en het beeld dat de Bijbel daarvan geeft.

Naast poëzie staan er in de Ketoeviem ook historische boeken. Sommige zijn echte geschiedschrijving, andere bevatten fictieve geschiedenissen. Aflevering zeven van de Verborgen Geschiedenis van de Bijbel richt de focus op de pseudo-historische boeken. In Ruth en Esther speelt een vrouw de hoofdrol, in de vertellingen van Daniël een man. De verhalen weerspiegelen de ervaringen in de Joodse diaspora. En ze gaan in op de vraag of God er alleen is voor de Joden of voor alle mensen.

Na de Torah en de Nevie’iem volgen de Ketoeviem, de Geschriften. Achter deze wat bleke titel gaan misschien wel de mooiste boeken van de Bijbel schuil. Veel van hun zeggingskracht danken zij aan hun door en door menselijke karakter. Gebeden in nood, volkswijsheden, de vraag waarom het kwaad goede mensen treft, erotische lyriek, en bespiegelingen van een pessimist—het is allemaal te vinden in de Ketoeviem.

Naast de drie “grote profeten” (Jesaja, Jeremia, Ezechiël) volgen in de Nevie’iem de twaalf “kleine profeten”. De aan hen toegeschreven teksten zijn zo kort dat ze op één boekrol pasten. Is het toeval dat het er twaalf waren? Aflevering vijf laat zien hoe de Hebreeuwse schrijvers een twaalfde profeet creëerden om duidelijk te maken dat het tijdperk van de profetie was afgesloten. En geeft antwoord op de vraag waarom er ruimte was voor twaalf kleine naast de drie “grote profeten”.

Het tweede gedeelte van de Nevie’iem bevat de profetenboeken van de Bijbel. Deze boeken heten allemaal naar de naam van een profeet. De traditie veronderstelt dat Jesaja, Jeremia, en de andere profeten de schrijvers zijn van “hun” boeken. Maar waren de profeten eigenlijk wel schrijvers? En kwam het verschijnsel profetie alleen in Israël of ook daarbuiten voor?

Het tweede deel van de Hebreeuwse Bijbel heet Nevie’iem (met het accent op iem). Dat woord betekent “Profeten.” Maar hoewel het tweede gedeelte van de Nevie’iem de boeken van de profeten bevat, gaat het eerste deel over de geschiedenis van Israël. Vanaf de dood van Mozes tot en met de verwoesting van Jeruzalem. Ook koningen als David en Salomo komen uitvoerig aan de orde. Hoe uniek waren zulke historische boeken in de toenmalige cultuur? Is dit het begin van geschiedschrijving?