Zdrowa rzeka Zdrowa Rzeka

To pierwsza rozmowa, z którą płyniemy na Polską wieś i obszarów rolniczych, które zajmują 60% powierzchni naszego kraju. Rolnictwa, które bez wody nie istnieje.  Do rozmowy zaprosiliśmy dr hab. Jerzego Kozyrę z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa
w Puławach. Naukowca i praktyka - geografa, klimatologa i agrometeorologa badającego zmiany klimatu i ich wpływ na rolnictwo.

Rozmowę zaczynamy od wytłumaczenia jak pogoda wpływa na rośliny, które do życia potrzebują tylko 3 składników: światła, wody i dwutlenku węgla, przypominamy przy tym podstawowe równanie fotosyntezy. Nasz gość zwraca uwagę, że dla roślin nie są ważne charakterystyki miesięczne czy
sezonowe, ale optymalne warunki pogodowe potrzebne do ich wzrostu. Popatrzenie
w taki sposób na potrzeby roślin to klucz na rozmowy o klimacie z rolnikiem.

Jerzy opowiada o tym jak potoczyła się jego ścieżka zawodowa i naukowa, jak klimatolog zaczął interesować się rolnictwem. Z tej części
rozmowy dowiemy się też, że rozwój telefonii komórkowej zaczął się od potrzeb meteorologii.

Wielokrotnie w rozmowie wracamy do scenariuszy
klimatycznych, do badań jak będzie wzrastać temperatura w kolejnych dekadach.
Naukowiec opowiada w jakim stopniu pierwsze symulacje się sprawdziły w stosunku
do tego jakie zmiany we wzroście temperatury zaszły w ostatnich dekadach w Polsce. Zakładano bowiem, że temperatura będzie rosnąć o 0.3 stopnia Celsjusza
a w ostatnim dziesięcioleciu temperatura wzrosła o 1 stopień! Rozmówca podkreśla, że jeśli taki trend się utrzyma – to skutki tej zmiany będą dla nas groźne.

Dlatego rozmawiamy o adaptacji rolnictwa do zmian klimatu – o dopasowaniu rolnictwa do obecnych warunków, o bardziej ciepłolubnych roślinach i o ziemniakach, które nie przywykły do upałów. To rozmowa, w której tłumaczymy, że rolnictwo ciągle się zmienia dostosowując się również do instrumentów ekonomicznych. Ekspert, który zajmuje się kształtowaniem Wspólnej polityki rolną opowiada o dopłatach do obszarów o niekorzystnych warunkach
zagospodarowania (ONW), dopłatach bezpośrednich i ekoschematach oraz o tym do czego zostały wykorzystane dotychczas środki unijne w polskich gospodarstwach. Mówi o wzroście plonowania pszenicy, o wielkich areałach uprawianej kukurydzy,
które mają różne konsekwencje środowiskowe, czy o 3 mln ha nieużytków, które są szansą na sukcesję przyrody w krajobrazie rolniczym. Gość tłumaczy również, dlaczego nie powinniśmy orać pól i jakie są metody zastępcze, które pozwalają na bardziej ekologiczne gospodarowanie na gruntach rolnych oraz jakie nowe znaczenie mają „roboty polowe”.

Cena, którą uzyskuje rolnik za uprawę jest niższa niż
nakłady jakie musi zainwestować w uprawy, dlatego nasz gość podkreśla, że to wyjątkowo trudny moment dla polskiego rolnictwa (w szczególności dla tych
małych i średnich gospodarstw), które wpuszczane jest w pułapki adaptacyjne.
Rolnicy „idą” w duże inwestycje, bo pokazuje się im szansę na duże możliwości.
Ekspert podkreśla potrzebę opracowywania nowych, potrzebnych regulacji zwracając uwagę, że muszą być to rzetelnie opracowywane dokumenty, narzędzia,
których nie można opracowywać na ostatnia chwilę. 

To rozmowa, o tym jak bardzo rolnik jest uwikłany w sprawy wodne i że dobre praktyki środowiskowe nie będą możliwe do zastosowania w rolnictwie bez odpowiedniego przygotowania - dobrej edukacji i miejsc pokazowych, gdzie zastosowanie teorii będziemy mogli zobaczyć w praktyce.

Mówi o sobie, że jest ulicznikiem, dlatego od wyjaśnienia
tego dlaczego ulicznik zajął się rzekami rozpoczynamy rozmowę z Józefem Jeleńskim – ojcem renaturyzacji rzek, która opiera się na odbudowie procesów,
które pozwalają rzekom być zdrowe.

Rozmowa z Józefem płynie swoim wartkim nurtem, w której opowiadamy o doświadczeniach trenera kadry narodowej wędkarzy muchowych poprzez różne sposoby na wygranie zawodów z wykorzystaniem wody w różnej postaci 😉.
W rozmowie Józef opowiada co łączy Libię z rzeką po której można jeździć golfem (VW golf) i jak to się przekłada na bliski kontakt Józefa z najbliższą mu rzeką
– Rabą w okolicach Myślenic i jak można zaangażować lokalne władze w projekty leczenia rzek.

Józef wspomina lata, kiedy w Polsce mogliśmy się pochwalić rzekami sięgając pamięcią do ostatniego dziesięciolecia XX wieku. Rozmówca zwraca uwagę, że aby dobrze zarządzać rzekami powinniśmy dobrze je definiować, bowiem rzeka to coś więcej niż woda płynąca, jak obecnie ją definiuje Polskie
prawo. Aby dobrze zarządzać rzekami, trzeba wiedzieć jakie są przyczyny  skutków, którym chcemy zaradzić (reguła Driver – preasure).

Wykorzystując doświadczenie Józefa, który dosypuje żwir do rzek, rozbiera zapory przeciwrumowiskowe i zasypuje stopnie wodne staramy się dociec jakie poszczególne kroki należy poczynić aby dobrze podejść do
renaturyzacji. Rozmówca podkreśla w tym procesie rolę geomorfologii fluwialnej i ekspertów, którzy znają się na rzekach – hydromorfologów. Józef opowiada o śledztwie jakie podjął aby znaleźć właściwą osobę, która może mu pomóc zrozumieć rzeki. Śledztwa, które doprowadziło do krakowskiego oddziału Polskiej Akademii Nauk i wielkiego naukowca, który poświęcił się rzekom karpackim –
prof. Wyżgi. Połączenie wiedzy, sił i chęci odwrócenia rzek od hydrotechnicznego podejścia na rzecz odtworzenia naturalnych procesów zaowocowały jedną z pionierskich publikacji dot. renaturyzacji polskich rzek.

Pod koniec rozmowy dajemy szanse Józefowi wcielenia się nie tylko w rzekę, ale tez w rolę szefa zarządcy wód. Jakie 3 pierwsze decyzji podjąłby taki prezes i co powiedziałaby rzeka jakby dano jej głos?

Wsłuchajcie się w rozmowę Zdrowej rzeki z Józefem.
Zapraszamy.

Rozmowę ze światowej sławy profesorem rozpoczynamy od zdradzenia recepty na tak piękną karierę zawodową. Dowiadujemy się, że to nie tylko talent, ciężka praca i szczęście ale też dobra kondycja fizyczna. To są klucze, które otwierają drzwi do poważania w środowisku i do zdobywania nagród o międzynarodowym znaczeniu.

W rozmowie ze specjalistą od zmian klimatu odpowiadamy płaskoziemcom –  klimat się ociepla i to w każdej skali – globalnej, regionalnej, punktowej i to jest niepodważalne. A anomalne chłodne temperatury  i odchylenia od normy (nowej normy) będą się pojawiać, ale nie znaczą, że ocieplenie się skończyło. Rozmówca powołuje się tutaj na ważny komunikat Sekretarza Generalnego ONZ, że dawne ekstrema staną się nową normą.

Profesor Kundzewicz tłumaczy, że klimat zmieniał się zawsze, ale, że teraz zmienia się inaczej. Dawne zmiany klimatu nie były zależne od ludzi – bo wtedy nas jeszcze nie było na Ziemi. Zależały od aktywności słońca i składu ziemskiej atmosfery. Rozmówca podkreśla, że w 1800 roku na świecie żyło poniżej 1 mld ludzi i średni (oczekiwany) czas życia wynosił 30 lat. Obecnie jest nas w sumie 8 mld, a długość oczekiwanego wieku życia wydłużyła się do 73 lat. Oznacza to, że antropopresja związana z ogromną liczbą ludzi jest niespotykana wcześniej w historii planety. Dlatego rozmawiamy o tym, czy możemy się pomieścić na kuli ziemskiej i czy da się żyć z przyrodą w zgodzie.

Pokora, skromność i samoograniczenie to klucz do pogodzenia potrzeb człowieka i zasobów naturalnych Ziemi. Do tego dochodzi redukcja śladu węglowego i śladu wodnego.  To kluczowe cele, jakie stoją przed ludzkością dzisiejszego świata. Profesor podkreśla, że nasze działania powodują, że pozostawiamy po sobie ślad ekologiczny i powinniśmy mieć tę świadomość. Zmiany klimatu to bowiem nie jedyny problem, z którym się mierzymy. Drugi problem to zachłanność ludzka – podkreśla nasz rozmówca, wskazując, że potrzebujemy dużo więcej miejsca i żywności niż kiedykolwiek wcześniej.

Dlatego też w rozmowie nie pomijamy takich wątków jak ślad węglowy jaki powstaje przy produkcji choćby samochodów elektrycznych czy węglowej energii, jaką zasilane są polskie elektryki. Rozwijamy temat rozmawiając o dążeniu do zeroemisyjnej gospodarki w Europie i Chinach, wskazując na wypracowaną mapę drogową odejścia od węgla i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego.

Węgiel – klimat – zdrowie. To powiązane tematy, dlatego rozmawiamy i o skutkach palenia byle czym w kopciuchach,  i o tym, jak upały wpływają na starzejące się społeczeństwo Europy. Poznajemy statystyki zgonów na skutek upałów w Paryżu z 2003 i odwołujemy się do przykrych przykładów statystyk z polskich miast.

Nie sposób było nie poruszyć też problemów z wodą, np. kwestii szybko wysychających rozlewisk po tegorocznej wiośnie. Profesor opisuje jak w zmieniającym się klimacie zmienia się struktura czasowa opadów. Tłumaczy, że w cieplejszej atmosferze mieści się więcej pary wodnej co przekłada się na to, że rośnie potencjał do gwałtownych opadów. Podkreśla, że tzw. kapuśniaczków jest znacznie mniej niż w przeszłości, a więcej doświadczamy deszczy ulewnych, że zmienił się czas trwania opadów. Teraz są krótsze i bardziej intensywne. Dlatego też coraz częściej mamy do czynienia z powodziami miejskim, błyskawicznymi, które pojawiają się w miejscach, gdzie nie ma rzeki. 

Rozmawiamy o tym, że zmienił się stosunek sumy opadów w sezonie ciepłym do sumy opadów w półroczu zimnym – co oznacza, że mniej wody mamy wtedy, kiedy jest ciepło, kiedy jej najbardziej potrzebujemy, a więcej kiedy jest zimno.

W odniesieniu do ciepłych zim, kiedy nie gromadzimy wody w krajobrazie wody w postaci śniegu i rosnącymi potrzebami nawodnień w rolnictwie przechodzimy do kluczowych wniosków z

W kolejnym odcinku podcastu Zdrowa rzeka gościmy Monikę Gołębiewską-Kozakiewicz, dyrektorkę zarządu Zieleni Miasta Stołecznego Warszawy.

Nasz gość opowie czym zajmuje się Zarząd Zieleni w Warszawie, i jak godzić przeciwstawne interesy, bo przyroda w wielkim mieście nie ma lekko, z tym że miasta są dla ludzi. Mieszkańcy jednak żądają więcej zieleni, co realizowane jest również w ramach budżetu obywatelskiego. W miarę jak miasto rozwija się, coraz mniej terenów pozostaje dla roślinności. Zarządcy zieleni muszą szukać kreatywnych rozwiązań zagospodarowania terenów, uwzględniając ograniczenia infrastrukturalne. Mamy się czym pochwalić, bo Warszawa jest jednym z najbardziej zielonych miast w Europie, gdzie pod opieką miasta jest ponad tysiąc hektarów zieleni przyulicznej i setki hektarów parków. Inne miasta w Polsce nie pozostają w tyle, realizując projekty zagospodarowania wód opadowych tworząc ogrody deszczowe, inni tworzą parki i parczki kieszonkowe lub „wciskają” zieleń miejską gdzie tylko się da.

Nasz gość opowie o nieoczywistych wyzwaniach przy urządzaniu i zarządzaniu zielenią miejską – o koordynacji miejsko-dzielnicowej, o niespodziankach infrastruktury uniemożliwiających nasadzenia, czy jak dobrać właściwe gatunki do nasadzeń, ile milionów kwiatów sadzi się w stolicy a także jak radzić sobie z wandalizmem czy jak odnaleźć skradzione drzewo!

Odpowiemy na pytania Czy Wisła jest czysta? Czy można się kąpać w Wiśle? Czy jest bezpieczna? Jak przywracać rzeki zwierzętom, o odwracaniu skutków dawnych działań. Jak radzić sobie z gatunkami inwazyjnymi. Kim są plażowi w Warszawie? Jakie śmieci znajdujemy sprzątając okolicę Wisły – i co się zmieniło przez lata. Skąd się wzięło to że Wisła jako dziewiętnasta dzielnica Warszawy i jaki jest nieformalny ratusz tej dzielnicy?

Rozmowę – jak zawsze – kończymy apelem w imieniu rzek. Szanuj rzeki i zabieraj swoje śmieci ze sobą.

Zapraszamy do wysłuchania kolejnego odcinka naszego podcastu Zdrowa rzeka, w którym gościmy niezwykłe małżeństwo strażackie - Agnieszkę i Mariusza Taborów, którzy od 2000 roku poświęcają się pracy w straży pożarnej. Opowiadają o tym z pasją. Z wielkim zaangażowaniem oddają się też działalności społecznej.Agnieszka (pochodzi z rodziny ze strażackimi tradycjami) oraz Piotr tworzą i są częścią wyjątkowej kilkudziesięcioosobowej ekipy w OSP Chrząstowice. Ich historia to nie tylko opowieść o codziennej służbie, alarmach, interwencjach. Strażacka remiza to także swego rodzaju dom kultury i miejsce spotkań, w którym edukuje się i uczy społecznej aktywności.W najnowszym odcinku poruszamy kwestię działań straży pożarnej w kontekście ochrony środowiska oraz wyzwań związanych z zarządzaniem wodą. Nasi goście opowiadają na przykład, jak skutecznie zgromadzić ludzi, aby porozmawiać z nimi o wodzie, albo jak przekonać lokalną społeczność do akceptacji bobrów, które zamieszkały w okolicy.Strażacy podkreślają, jak istotne było dla nich szkolenie „Bez lania wody” przeprowadzone przez Fundację Stocznia. Zmieniło ono sposób postrzegania przez nich kwestii tzw. uporządkowania rzek. Pokazało jak mądrze opowiadać ludziom o tym, co wynika z historycznych map, pokazujących dawny bieg rzek i aktualnych map zagrożenia powodziowego.Goście opowiadają o tym, co ich zaskoczyło podczas spotkania z mieszkańcami dotyczącego wody. To na przykład reakcje dzieci, które tęsknią za zdrową rzeka czy wypowiedzi niektórych mieszkańcy, którzy wytłumaczyli innym jakie są negatywne skutki dla zdrowia nawożenia pól czy spuszczania szamb do rzek.

Ten odcinek podcastu „Zdrowa Rzeka” przenosi nas w świat filmu. Ale spokojnie, nie zmieniamy naszych zainteresowań i nie stajemy się podcastem o filmach. Nadal pasjonuje nas woda. A ponieważ można walczyć o
jej dobry stan filmem to właśnie o takiej produkcji rozmawiamy.

Do studia dopłynęli tym razem Ewa Ewart (doświadczona dziennikarka i reżyserka wielokrotnie nagradzanych filmów dokumentalnych) i Piotr Nieznański (ekspert w dziedzinie ochrony wód). Ten duet opowiedział barwnie i z pasją jak powstawał film „Do ostatniej kropli”, ich wspólne dzieło. 

Fascynująca była ta opowieść Ewy i Piotra o tym, jak się spotkali, jak szukali bohaterów i miejsc do pokazania, co im najmocniej zostało w głowach po pracy przy filmie.

Goście podzielili się refleksjami na temat znaczenia filmu nie tylko jako formy sztuki, ale przede wszystkim jako narzędzia edukacyjnego i mobilizującego do działania. Bo „Do ostatniej kropli” nie tylko otwiera oczy na problemy zanieczyszczenia rzek i wód, ale także inspiruje do
podjęcia konkretnych działań na rzecz ich ochrony. To „materiał poglądowy”, który w sposób przystępny i angażujący pomaga dotrzeć z problemem do szerokiej publiczności, wzbudzając empatię i mobilizując do
działań.

Z rozmowy z Ewą i Piotrem jasno wynika, że właśnie edukacja jest kluczowym elementem w walce o ochronę środowiska. Edukacja i taki „kop” do działania. Bo czasem wielkie protesty rodzą się od tego, że znajdzie się jeden człowiek, który chce działać, który się nie boi, umie poderwać do działania innych.

A nie jest to proste, bo z reguły dopóki leci woda z kranu nie zaprzątamy sobie głowy strachem, że może jej zabraknąć…

Zapraszamy do wysłuchania rozmowy