Historia dla Dorosłych Piotr Borowski

Tambora to wulkan na indonezyjskiej wyspie Sumbawa. Tambora jest zaliczana do stratowulkanów. Stratum po łacinie to warstwa, tak więc stratowulkan to wulkan zbudowany z kolejnych warstw. Stożek wulkanu staje się coraz wyższy, bo wypływająca lawa stygnie na zboczach tworząc kolejną warstwę. Najsilniejsza erupcja tego wulkanu miała miejsce 10 kwietnia 1815 roku. Podobno wulkan miał wtedy wysokość 4 kilometrów. Obecnie ma wysokość niecałych 3 kilometrów. Co się stało z tym brakującym kilometrem? Ma to związek z tzw. rokiem bez lata.

Kiedy mówimy, że najsilniejsza erupcja wulkanu Tambora miała miejsce 10 kwietnia 1815 roku nie należy tego rozumieć jako pojedynczego wydarzenia. Wulkan zaczął być aktywny już w 1812 czyli 3 lata wcześniej. Pojawiały się wtedy chmury czarnego dymu. Można sobie wyobrazić, że budziły one niepokój, później jednak ludzie się przyzwyczaili. Tambora burczy i dymi, ale nic specjalnego się nie dzieje. Tymczasem w środku powstała zamknięta przestrzeń, w której rosło ciśnienie. 5 kwietnia 1815 roku doszło do wybuchu, który był słyszany nawet w odległości prawie 400 kilometrów. 6 kwietnia nastąpiło kilka słabszych wybuchów i na okolicę zaczął opadać popiół. Było to jednak nic w porównaniu z tym co się wydarzyło 10 kwietnia 1815 roku.

Około 19 godziny lokalnego czasu w poniedziałek 10 kwietnia 1815 roku góra zmieniła się jak mówią opisy w płynny ogień. Około 20 na ziemię zaczęły upadać dochodzące do 20 cm wielkości pumeksy czyli porowate skały powstałe z magmy. Około 21 na ziemię zaczął opadać także popiół. Wkrótce potem potężny wicher zdmuchnął pobliską wioskę i to zarówno domy jak i potężne drzewa. Później we wszystkich kierunkach od wulkanu przeszła tzw. lawina piroklastyczna. Zjawisko to określa się też jako chmurę gorejącą. Są to gazy, popiół i okruchy skale, które mają temperaturę nawet 1000 stopni Celsjusza i pędzą z prędkością dochodzącą do 300 km/h. Ta lawina piroklastyczna zniszczyła wioskę, która nazywała się tak jak wulkan - Tambora. Lud, który tam zamieszkiwał także nazywał się Tambora. Nie zdziwi was chyba fakt, że pierwszym skutkiem wybuchu była całkowita zagłada ludu Tambora.

Wybuch wulkanu wyrzucił w niebo około 40 km3 pyłu, który ważył około 10 miliardów ton. Oblicza się, że wulkan Tambora zmniejszył się o jakieś 1,5 kilometra. Wybuch wulkanu słychać było nawet w odległości 2,5 tysiąca kilometrów. Podobno Stamford Raffles, który był wtedy gubernatorem Singapuru początkowo wziął ten odgłos za wystrzał z pirackiego statku. Właśnie dzięki Rafflesowi tak wiele wiemy o wybuchu Tambory w 1815 roku. Wysłał on ekspedycję, która zbadała okolicę i oszacowała zniszczenia. Nie tylko przestała istnieć wioska u podnóża wulkanu. W wyniku wybuchu powstało tsunami, którego fale dochodziły do 4 metrów wysokości. Bezpośrednio wybuch zabił jakieś 10 tys. ludzi. W powietrze wzbił się pył, który zmienił pogodę na północnej półkuli na parę lat. Kolejny rok 1816 nazwano rokiem bez lata. Nie tylko nic nie rosło w wielu regionach, ale z powodu wilgoci rozwinęły się zarazy. Głód i te choroby zabiły około miliona ludzi.

Wybuch wulkanu miał między innymi wpływ na politykę, religię i literaturę. Rok 1815, to rok kiedy Napoleon przegrał bitwę pod Waterloo. Dużo wtedy padało i artyleria francuska nie mogła zrobić dużej szkody armii angielskiej. Ten deszcz też był wynikiem zmiany pogody po wybuchu Tambory. Podczas wojen napoleońskich Brytyjczycy nie mogli podróżować na kontynent. Gdy więc Napoleona ponownie uwięziono w 1815 roku tłumnie ruszyli do Europy. Trafili jednak na 1816 czyli rok bez lata. Grupa takich Brytyjczyków zrobiła konkurs na powieść grozy i tak powstał Wampir oraz Frankenstein. Ten rok bez lata osłabił zdrowie Jane Austen, która zmarła w kolejnym 1817 roku. Tak Tam

Historia Anny Mazowieckiej z rodu Radziwiłł. Ostatniej realnej władczyni Mazowsza.
Rozmawiałem z Dorotą Pudą-Pająk autorką książki "Dzieci Jagiellonów", w której Anna Mazowiecka pojawia się jako postać drugoplanowa.
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/5027766/dzieci-jagiellonow-zygmunta-starego-i-barbary-zapolyi-losy-podlug-elzbiety-jagiellonki-w-1517-roku

Chronologia:
1467 - narodziny Zygmunta Starego
1476 - narodziny Anny Radziwiłł
1496/7 - ślub Anna Radziwiłł i Konrada III Rudego
1497/8 - narodziny Zofii Mazowieckiej
1498 - narodziny Anny Mazowieckiej (córki)
1498 - początek romansu Zygmunta Starego z Katarzyną Telniczanką
1500 - narodziny Stanisława Mazowieckiego
1501 - śmierć Jana Olbrachta
1502 - narodziny Janusza III Mazowieckiego
1503 - śmierć Konrada Rudego, Anna Radziwiłł została regentką
1509 - odsunięcie Katarzyny Telniczanki (jej ślub z Andrzejem Kościeleckim)
1512 - ślub Zygmunta Starego z Barbarą Zápolyą
1518 - ślub Zygmunta Starego z Boną Sforzą
1520 - ślub Zofii Mazowieckiej ze Stefanem VII Batorym (nasz Stefan był IX Batorym)
1522 - śmierć Anny Mazowieckiej (Radziwiłł)
1524 - śmierć Stanisława
1526 - śmierć Janusza III
1528 - edykt po śledztwie w sprawie śmierci Stanisława i Janusza
1557 - śmierć Anny Mazowieckiej (córki)

Miasto San Antonio leży w Teksasie. Jak wskazuje jego hiszpańska nazwa (San Antonio znaczy Św. Antonii) to miasto należało kiedyś do Meksyku. Jego historia jest związana z walką o niepodległość Teksasu, bo właśnie przy mieście San Antonio znajdowała się misja Alamo. Tam doszło do oblężenia, które trwało od 23 lutego do 6 marca 1836. Dziś jednak zajmiemy się czymś co się wydarzyło 4 lata później.

W styczniu 1840 roku umówiono spotkanie z Komanczami. Mieli oni przybyć z uwolnionymi jeńcami, których przypuszczano musiało być około tuzina Teksańczyków oraz drugiego tuzina Tejańczyków. Chodzi o Teksańczyków mówiących po angielsku i tych mówiących po hiszpańsku. Jednak na spotkanie Komancze przywieźli tylko jednego białego chłopca. Pułkownik Henry Karnes zapowiedział im, że na następne spotkanie mają przyprowadzić wszystkich jeńców.

Pułkownik Karnes miał doświadczenie w kontaktach z Komanczami. Dwa lata wcześniej brał udział w wyprawie oraz bitwie znanej jako Arroyo Seco Fight. Dowodził on oddziałem rangersów, w którym był między innymi John Coffee Hays. Rangersom udało się obronić pomimo tego, że Komanczów było około 10 razy więcej. Niestety pułkownik Karnes został wtedy ranny i zmarł dwa lata później. On umówił to spotkanie z Komanczami, ale gdy przybyli oni 19 marca był już tak chory, że kto inny musiał się tym zająć. Karnes zmarł w sierpniu 1840 roku.

Zanim przybyli Komancze pułkownik Hugh McLeod dostał rozkaz od sekretarza wojny Texasu Alberta Sidneya Johnstona aby pojmać Indian jeżeli nie zwrócą jeńców. Ci pojmani Komancze mieli być później wymienieni na jeńców przetrzymywanych przez Indian. Pułkownik Karnes, który się z nimi spotkał zapowiedział, że na kolejne spotkanie mają przyprowadzić wszystkich jeńców. Historycy debatują na temat tego czy Komancze zrozumieli to wymaganie. Na pewno jednak Teksańczycy nie rozumieli struktury plemienia i tego, że Komancze nie mili jednego wodza, który mógłby nakazać coś członkom innych grup niż swoja.

19 marca 1840 roku do San Antonio przybyło 65 Komanczów. Połowa z nich to byli wojownicy, a reszta ich rodziny. Komancze przyprowadzili tylko jednego jeńca - 16-letnią dziewczynę Matildę Lockhart. Jej wygląd wstrząsnął mieszkańcami San Antonio. Miała ona wszędzie rany i siniaki, a jej nos był wypalony do kości. Opowiadała o gwałtach, pobiciach i przypaleniach, a ślady na jej ciele potwierdzały to co mówiła. Gdy ludzie na zewnątrz zaopiekowali się Matildą w środku budynku znanego jako Council House (sala posiedzeń) odbyło się spotkanie.

Matylda opowiedziała o innych jeńcach oraz o tym, że Komancze planowali wydawać ich pojedynczo aby dostać najlepszą cenę za każdego porwanego. Podczas rozmów zapytano Komanczów o resztę jeńców. Wódz Mukwooru (Muk-wah-ruh) odpowiedział, że przyprowadzili swojego jeńca, bo reszta należała do innych plemion, które nie brały udziału w tych rozmowach pokojowych. Pułkownik McLeod kazał wprowadzić żołnierzy. Gdy oni już weszli do sali obrad kapitan Howard poinformował Komanczów, że zostali aresztowani i będą wymienieni na jeńców indiańskich. Tłumacz nie chciał przekazać tej informacji, a gdy go do tego zmuszono to przetłumaczył i zaraz uciekł.

Budynek Council House, gdzie odbywały się rozmowy stał zaraz przy więzieniu do którego chciano zabrać zgromadzonych wodzów. Komancze gdy jednak usłyszeli tłumaczenie rzucili się aby wydostać się z budynku. Doszło do walki. Pułkownik McLeod pisał później w raporcie, że z przybyłych 65 Komanczy 35 zostało zabity, 29 wziętych do niewoli, a jeden odszedł niezauważony. Ten ostatni był Meksykaninem i jako taki nie wyróżniał się od specjalnie od mieszkańców San Antonio.

Następnego dnia pułkownik McLeod wypuścił jedną pojmaną kobietę aby powiadomiła resztę Komanczów o żądaniach wydania jeńców

Dlaczego doszło do obrony Alamo? Jaki wpływ ta obrona miała na niepodległość Teksasu? Kto bronił Alamo i kto przeżył to oblężenie? Kim byli Tejanie i po której stronie walczyli?

W kwietniu 1718 powstało osiedle hiszpańskie nad rzeką San Antonio, które później przekształciło się w miasto o tej samej nazwie. Przy mieście zbudowano misję, której zadaniem była chrystianizacja Indian. W misji mieszkała grupa Indian plemienia Coahuiltecan, którzy zmienili religię. Inne plemiona indiańskie nie chciały jednak zostawać chrześcijanami. Misję wielokrotnie napadali Apacze, a później Komancze. W 1745 około setka Indian mieszkających w misji odparła atak 300 Apaczy. Postanowiono wtedy zbudować dwu i półmetrowe mury oraz ustawiono trzy armaty przy bramie.

W ten sposób misja, która nazywała się tak jak miasto, po hiszpańsku Misión San Antonio de Valero, stała się fortecą. Niestety ciągłe napady Apaczów doprowadziły do tego, że misja straciła całe bydło i konie. W 1793 pozostało tylko 12 Indian mieszkających w misji. W tym samym roku budynki zostały zsekularyzowane. Nikt tam nie mieszkał przez około 10 lat. W tamtym okresie misja zaczęła być znana jako El Álamo. Słowo to po hiszpańsku oznacza topolę. Wg jednej wersji nazwa pochodzi od okolicznych drzew. Inna wersja mówi, o meksykańskim oddziale, który pochodził z miasta o nazwie Álamo.

Tereny te były wielokrotnie pustoszone przez plemiona Apaczów, a później Komanczów. Doprowadziło to do wyludnienia. 18 sierpnia 1824 Meksyk wydał prawo Ley General de Colonización, w którym zezwolono na osiedlenie się Amerykanów w Teksasie. Dostawali oni 185 km2 ziemi i nie musieli płacić podatków przez przez 10 lat. Od samego początku narastał jednak konflikt. Amerykanie byli głównie protestantami, a Meksykanie katolikami. Dodatkowo w 1829 roku Meksyk zniósł niewolnictwo. 2 października 1835 roku wybuchła rewolucja teksańska.

Pierwsza bitwa dotyczyła armaty. Jeszcze w 1831 roku armia meksykańska wypożyczyła mieszkańcom miasta Gonzales armatę. Bronili się oni przed atakami Komanczów. Później gdy narastała wrogość między amerykańskimi osiedleńcami, a meksykańską władzą armia zarządała zwrotu tej armaty. Mieszkańcy Gonzales odmówili i 2 października zaatakowali meksykańskich żołnierzy, którzy przyszli odebrać armatę. Tak zaczęła się rewolucja teksańska.

W grudniu tego samego 1835 roku po oblężeniu poddało się miasto Bexar (Bejar). Zarówno misja Alamo jak i Bexar znajdują się obecnie w granicach współczesnego miasta San Antonio w Teksasie. Miasta Bexar bronił Martín Perfecto de Cos, który był szwagrem generała Antonio de Santa Anna. Podczas poddania Bexar Cos obiecał, że nie będzie walczył ze zwolennikami konstytucji z 1824 roku. W tamtym okresie Teksańczycy jeszcze się nie zdecydowali czy chcą niepodległości czy tylko powrotu do konstytucji z 1824 roku. Później Cos powrócił ze swoim szwagrem Santa Anną, co Teksańczycy uznali za złamanie przysięgi.

Santa Anna zgromadził armię ponad 6 tys. żołnierzy i jeszcze w grudniu 1835 roku ruszył w kierunku Bexar, gdzie został pokonany jego szwagier Cos, który także mu towarzyszył. 21 lutego 1836 roku czyli po dwóch miesiąca marszu Antonio López de Santa Anna i jego armia zbliżyli się do miasta Bexar na odległość 40 kilometrów. Obrońcy Alamo nie zdawali sobie z tego sprawy i tego dnia postanowili dołączyć do mieszkańców miasta podczas organizowanej fiesty. Santa Anna wysłał wojsko aby zdobyło opuszczoną twierdzę. Na szczęście dla obrońców te plany pokrzyżował nagły deszcz.

23 lutego zaczęło się oblężenie. W twierdzy Alamo było dwóch dowódców. Obroną dowodził podpułkownik William Travis oraz pułkownik James Bowie. Ten drugi był sławny na długo przed Alamo. Jego nazwisko przetrwało w nazwie Bowie knife czyli nożu, który dla Jamesa Bowie’go zrobił jego

1706 do 1875 - wojny Komanczów z Hiszpanami, Meksykanami i Amerykanami
1680-1692 - powstanie indian Pueblo (wypuszczenie koni)
1705 - Komancze poszli na południe i zdobyli konie (po rozdzieleniu Szoszonów)
1716-1724 - wojna Komanczów z Apaczami
16 marca 1758 - masakra hiszpańskiej misji Santa Cruz w San Sabá
1785-1786 - pokój między Hiszpanami i Komanczami (handel wyłącznie z Hiszpanami i zniszczenie Apaczów)
4 lipca 1803 - zakup Luizjany przez USA
16 września 1810 - do 27 września 1821 - wojna o niepodległość Meksyku
28 września 1821 - deklaracja niepodległości Meksyku
1724 - 9-dniowa bitwa Komanczów z Apaczami pod Wielką Górą Żelaza
18 sierpnia 1824 - Ley General de Colonización - zezwolenie na osiedlenie się Amerykanów (także Niemców) w Teksasie (185 km2, bez podatku przez 10 lat)
23 lutego - 6 marca 1836 - 13-dniowe oblężenie Alamo
19 maja 1836 - masakra Fortu Parker i porwanie 8-letniej Cynthii Ann Parker
19 marca 1840 - Council House Fight
7 sierpnia 1840 - Wielki Rajd wodza Buffalo Hump
1843 (lub 1841) - bitwa na przełęczy Bandera w Teksasie (odcinek 56 Colt Paterson)
27 listopada 1860 - masakra Parkers County - wyprawa wojenna Peta Nocona (Martha Sherman - gwałt na kobiecie w 9 miesiącu ciąży i oskalpowanie)
19 grudnia 1860 - bitwa nad rzeką Pease, odbicie 33-letniej Cynthii Parker
28 września 1874 - bitwa w Palo Duro Canyon
1875 - Komancze pod wodzą Quanah Parker idą do rezerwatu

Bob Marley zmarł na raka w 1981 roku. Dwa lata później ukazała się jego piosenka pod tytułem “Buffalo Soldier”. Opowiada ona o Afroamerykanach służących w armii amerykańskiej. Niestety piosenka niewiele ma wspólnego z historią. Kim naprawdę byli Buffalo Soldiers czyli Żołnierze Bawoły? Skąd się wzięła ta nazwa? Czy naprawdę walczyli podczas wojny secesyjnej?

Podczas wojny secesyjnej w latach 1861-1865 powstało kilka oddziałów złożonych z byłych niewolników. Za pierwszy taki oddział uznaje się Black Brigade of Cincinnati powstały w 1862. Tych ludzi wykorzystano do przygotowania Cincinnati do obrony przed możliwym atakiem secesjonistów. Istniała tam wtedy milicja składająca się z samych białych obywateli. Czarnym nie pozwolono tam dołączyć, ale stworzono dla nich osobny oddział, którego zadaniem były głównie prace przy budowie obrony.

W tym samym 1862 powstał też pierwszy oddział Afroamerykanów, który walczył. Był to 1st Kansas Colored Infantry Regiment. Biali obawiali się, że czarni nie będą dobrymi żołnierzami. Podczas pierwszego starcia 29 października 1962 roku byli niewolnicy wykazali się jednak odwagą. Później tworzono kolejne oddziały, które składały się wyłącznie z czarnych żołnierzy. Czasami oficerowie byli biali. Jednak tych wczesnych oddziałów nie nazywano “Buffalo Soldiers”.

Po wojnie secesyjnej w 1866 powstał 10th Cavalry Regiment czyli 10 Pułk Kawalerii. Oddział ten powstał w Forcie Leavenworth w Kansas. Dowódca tej placówki był jednak przeciwny tworzeniu takich oddziałów. Dziś pewnie powiedzielibyśmy krótko, że był rasistą. Oddział przeniesiono więc do Fortu Riley też w Kansas. W sierpniu 1867 roku doszło do pierwszych bitew z Czejenami. Jedna z tych bitew pokazała wielką odwagę żołnierzy tego pułku. Otoczeni przez atakujących Czejenów żołnierze walczyli przez 8 godzin. Wystrzelili wtedy 2000 razy i zrobili to cały czas się przemieszczając na odległości 15 mil.

W 1869 roku prezydentem w USA został generał Ulysses S. Grant. Mianował on swojego przyjaciela Williama Tecumseha Shermana dowódcą całej armii USA. Sherman zastosował podczas wojny secesyjnej taktykę spalonej ziemi i zniszczył w ten sposób zaplecze secesjonistów czym przyspieszył zakończenie wojny. Teraz Sherman postanowił rozwiązać problem ciągłych ataków indiańskich tą samą metodą. W tym celu wysłał część armii, aby niszczyła zaplecze Indian, między innymi aby wybić bizony. Tam zostali wysłani także żołnierze 10 Pułku Kawalerii.

Podczas tej kampanii doszło do okrążenia oddziału białych na wyspie Beechera. Na ich ratunek przybył właśnie 10 Pułk Kawalerii. Po zakończeniu tej kampanii kawalerzyści patrolowali i ochraniali budowę kolei. Właśnie podczas tych wojen z Indianami ci Afroamerykanie dostali przydomek “Buffalo Soldiers”. Nadali im go ich wrogowie czyli Indianie, z którymi walczyli. Istnieją dwie wersje jak powstała ta nazwa. Niektórzy twierdzą, że Indianom włosy tych żołnierzy przypominały sierść na głowie bizona. Inna wersja mówi, że w oczach Indian byli oni nieustraszeni jak bizony. Indianie mówili o tych żołnierzach, że walczą jak ranny bizon.

10 Pułk Kawalerii walczył z Indianami od zakończenia wojny secesyjnej aż do końca XIX wieku czyli w latach 1836-1898. Później pułk brał udział w wojnie hiszpańsko-amerykańskiej na Kubie. Walczyli w szeregu bitew oraz oblężeniu Santiago de Cuba. W ten sposób Kuba ogłosiła niepodległość od Hiszpanii, ale dostała się pod wpływ Stanów Zjednoczonych. Kolejna była wojna filipińsko-amerykańska w latach 1899-1902.

Podczas I wojny światowej 10 Pułk Kawalerii ścigał Pancho Villę. 27 sierpnia 1918 roku doszło do jedynej bitwy I wojny światowej na terenie Ameryki Północnej. Niektóre źródła twierdzą, że byli w to zamieszani Niemcy. Warto tu przypomnieć Telegram Zimmermanna, w któr