Wetenschap Vandaag | BNR BNR Nieuwsradio

Onderzoekers hebben, in het noorden van Montana, vlakbij de grens tussen de VS en Canada, een nieuw soort dinosaurus ontdekt. Lokiceratops rangiformis heet het enorme dier, dat vooral indruk maakt met zijn bizar grote schedel vol puntige attributen. 

Het dier behoort tot een grotere groep gehoornde dino's, waar ook de triceratops onder valt. Al kwam die zo'n 12 miljoen jaar later pas om de hoek kijken dan dit exemplaar. Met hun gigantische kop, met daarop grote nekschilden en puntige hoorns, hielden ze het uiteindelijk allebei vol tot aan het einde van het dino-tijdperk.  

Sommige structuren op de kop van deze nieuwe dino, die 78 miljoen jaar geleden moet hebben geleefd, zijn de grootste ooit gezien. Ook het dier zelf is enorm en moet zo'n 6.7 meter lang en 5 ton zwaar zijn geweest. Deze uitzonderlijke maten zijn waarschijnlijk ontstaan omdat de soort geïsoleerd leefde, op en om een eiland. 

Onderzoekers denken dat dit soort indrukwekkende schedelornamenten meer kunnen vertellen over het ontstaan van ecosystemen die vol zitten met verschillende soorten, nou ja laten we zeggen, uitsloverige structuren.  

In het geval van deze dino's is het nog niet helemaal zeker waar de gigantische nekschilden precies voor werden gebruikt. De onderzoekers die dit exemplaar hebben gevonden vermoeden of voor het indruk maken op potentiele partners, of om soorten van elkaar te onderscheiden. 

Op dezelfde plek werden ook nog vijf andere dinosoorten gevonden. In zo'n klein gebied is dat uitzonderlijk. De vondst van deze nieuwe soort laat volgens de wetenschappers ook zien, dat de diversiteit binnen deze groep lange tijd is onderschat.

Lees hier meer over de ontdekking: Newly discovered dinosaur boasts big, blade-like horns
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een orkaan kan een spoor van verwoesting achterlaten, maar waar het weerfenomeen ook een effect op blijkt te hebben, is de sociale structuur van een apengemeenschap.

Hiervoor moeten we even terug naar orkaan Maria, die in 2017 in Puerto Rico meer dan 3000 mensenlevens kostte en op één van de eilanden, met de bijnaam Monkey Island, zorgde voor een vegetatie verlies van 63 procent.

Op dit eiland woont een grote populatie resusapen. Deze dieren bleven dus achter met extreem weinig bomen en beschutting. Dat betekende dat in dit hete deel van de wereld, schaduw ineens een zeldzaam goed werd.

En dat veranderde de sociale verhoudingen in de groep compleet, zien onderzoekers na het bestuderen van 10 jaar aan data, van voor en na de ravage. Voor de orkaan werd er constant gevochten om eten en de beste rustplek. Tolerantie was niet van invloed op overlevingskans. Maar na de orkaan veranderde dat.

Ineens was er een tekort aan schaduwplekken terwijl het buiten al snel de 40 graden aantikte. Toen werd het delen of doodgaan. De hele groep toonde minder agressie en meer tolerantie, wat ervoor zorgde dat de paar koele plekken beter gedeeld konden worden

Het was zelfs zo dat meer dan gemiddeld tolerante apen een 42 procent grotere kans hadden om te overleven.

De nieuwe mindset sijpelde ook door in andere activiteiten. Apen die schaduw deelden, brachten ook op andere momenten meer tijd met elkaar door. En zo gooide een orkaan dus een hele apengemeenschap om.

Lees hier meer over het onderzoek: Hurricane changed ‘rules of the game’ in monkey society
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik heb het regelmatig over onderzoek waarin dierproeven zijn gebruikt. Daar ben ik me heel erg bewust van, want ik ben absoluut tegen dierenleed. De meeste onderzoekers zijn daar ook heus niet voor, maar soms lijkt het gewoon nog niet anders te kunnen.

Dit jaar investeerde het Nationaal Groeifonds een flink bedrag in een nieuw Centrum voor Proefdiervrije Biomedische Translatie. Zou er dan nu echt wat meer vaart gemaakt kunnen worden?

Ik ga erover in gesprek met Anne Kienhuis van het RIVM en Wouter Dhert, wetenschappelijk directeur Life Sciences bij de Universiteit Utrecht. Zij vertellen meer over het doel achter het centrum en hun eigen motivatie om hier nu stevig de schouders onder te zetten. 

In het lab laat Jeffrey Beekman van het UMC Utrecht zien wat er allemaal al - proefdiervrij - mogelijk is binnen zijn onderzoek naar taaislijmziekte.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eind 2019 lichtte een daarvoor vrij nietszeggend sterrenstelsel ineens fel op, waardoor het de interesse wekte van onderzoekers. Want de dramatische manier waarop het oplichtte was niet eerder op deze manier waargenomen.

Met behulp van meerdere telescopen, zowel in de ruimte als op aarde, concluderen astronomen nu dat wat ze in dat sterrenstelsel zien gebeuren, het ontwaken van een zwaar zwart gat moet zijn.

Er zijn ook andere manieren waarop een stelsel ineens kan oplichten. Bijvoorbeeld wanneer een ster wordt opgeslokt door een zwart gat, of zelf explodeert. Maar in die gevallen duurt dat oplichten maximaal een paar honderd dagen.

In dit geval schijnt het felle licht al meer dan vier jaar sinds werd gezien dat het aanging. De veranderingen in dit sterrenstelsel, 300 miljoen lichtjaar van de aarde, zijn niet eerder gezien en dus moest worden gezocht naar een andere verklaring dan ontploffende sterren.

De meest logische verklaring moet zijn dat in het centrum van dit stelsel ineens activiteit is ontstaan die duidt op het ontwaken van een zwaar zwart gat dat daarvoor niet actief was. Iets wat nooit eerder in real time is waargenomen.

Vervolgobservaties moeten nog wel gedaan worden om uit te sluiten dat het licht toch geen andere oorzaak heeft en het echt om het ontwaken van het zwarte gat gaat.

Dat ontwaken zou overigens ook kunnen gebeuren bij het zwarte gat in het centrum van ons eigen sterrenstelsel. Hoe groot die kans is, dat is nog niet helemaal duidelijk.

Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers see a massive black hole awaken in real time
See omnystudio.com/listener for privacy information.

De antennes op de kop van mieren hebben verschillende functies. Ze detecteren er feromonen mee die ze wat vertellen over gevaar, routes en sociale context.

Maar wanneer zijn mieren dit op deze manier gaan doen? Dankzij een 100 miljoen jaar oud fossiel van een inmiddels uitgestorven mierensoort, weten we dat nu iets beter.

Onderzoekers bestudeerden oeroude mieren in barnsteen en zagen dat deze dezelfde microscopische, haarachtige structuren op hun antennes hadden als moderne mieren. Dit suggereert, maar bewijst nog niet, dat mieren toen al communiceerden met gebruik van feromonen.

De wetenschappers zijn nu benieuwd of ze deze nieuwe kennis kunnen gebruiken om iets te kunnen zeggen over het succes van deze diersoort.

De sociale structuur heeft daar zeker ook wat mee te maken. Dat mieren hier al lang geleden gebruik van maakten, dat was in eerder onderzoek al eens aangetoond. Zo werd in een fossiel van 99 miljoen jaar geleden al eens een koningin met werkers gevonden van dezelfde soort.

Maar hoe deze insecten communiceerden, dat is nog niet duidelijk. Chemische stofjes blijven niet goed bewaard in barnsteen en hetzelfde geldt voor de organen in mieren die deze stofjes produceren.

Vandaar deze nieuwe aanpak: niet de stofjes bestuderen, niet de productie ervan, maar de ontvanger in de vorm van de antenne. En wat ze daaraan kunnen aflezen is in ieder geval dat de kans erg groot is dat mieren toen ze er pas net waren, 100 miljoen jaar geleden, al communiceerden met behulp van chemische stofjes.

Lees hier meer over het onderzoek: Early ants’ antennae may have let them ‘talk’ using pheromones
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een link tussen slaap en geheugen, maar dit mechanisme begrijpen we nog lang niet goed genoeg. Nu hebben onderzoekers ontdekt dat een cruciaal hersensignaal dat een rol speelt in ons lange termijn geheugen, niet goed werkt wanneer we te weinig slaap hebben gehad.  

Neuronen in het brein vormen netwerken en werken vrijwel altijd samen. Dat samenwerken gebeurt in patronen van signalen, vaak ritmisch en repetitief. Eén van die patronen is de sharp-wave ripple, waarin een grote groep neuronen tegelijk actief is, dan een tweede groep, dan de volgende en dan de volgende.

Wat je dan krijgt is een golf door de hersenen, als een wave in een voetbalstadion. Deze vorm van hersenactiviteit komt voor in het hersengebied waar herinneringen worden gevormd en opgeslagen, zowel overdag als wanneer we slapen. 

Wat al is gezien is dat deze golven soms versnelde herhalingen van hersenactiviteit zijn op eerdere momenten. Alsof een ervaring wordt herbeleefd.

En het zijn precies deze golven van activiteit die beïnvloed lijken te raken door slaap. Dit zagen de onderzoekers in dit geval bij ratten, die een doolhof moesten ontdekken, sommigen met en sommigen zonder verstoorde slaap.  

Tot hun verrassing zagen ze dat er in beide gevallen evenveel van deze hersengolven te zien waren, maar bij de dieren die slecht hadden geslapen waren ze wel minder sterk en chaotischer. Er werd minder exact herhaald. Wanneer weer een paar dagen normale slaap volgde, herstelden deze hersengolven enigszins, maar ze werden nooit zo goed als bij de goede slapers.

De hoop is dat deze kennis uiteindelijk kan helpen bij het ontwikkelen van toekomstige behandelingen die zijn gericht op het verbeteren van het geheugen. 

Lees hier meer over het onderzoek: Sleep deprivation disrupts memory: here’s why
See omnystudio.com/listener for privacy information.