Nivoz Podcast Nivoz

In deze NIVOZ-podcast luisteren we naar drie Pabo-studenten, verbonden aan NHL Stenden in Groningen en Assen. Laurens, Amber en Thomas ronden momenteel hun opleiding af en kijken met podcastmaker Rob van der Poel terug en vooruit. Welk beeld hadden ze van een leraar? Hoe stapten ze in en wat is er in vier jaar ontdekt? Maar wellicht belangrijker – welke leraar zouden ze zelf willen zijn? Wat zien ze als hun pedagogische opdracht en heben ze zin als leraar te beginnen?
We zitten deze vrijdagochtend – de dag voor Koningsdag - op een goeddeels verlaten locatie van NHL Stenden in Groningen, op een ietwat bevreemdend industrieterrein. Met Thomas Otten, op wie ik getipt was door lerarenopleider Natasja de Kroon, was er een eerste telefonisch contact. Thomas deed – net als Amber Venema – mee aan de minor Vernieuwend onderwijs en gebruikte een eigen podcast om op zijn stagepraktijk als aanstaand leraar te reflecteren. Ik luisterde een aflevering en raakte enthousiast. Het voorstel om een soortgelijk gesprek met nog twee van zijn jaargenoten te doen, viel direct in goede aarde.
Met Laurens Schulting schoof een derde studiegenoot aan en in deze podcast hoor je terug wat er in vier jaar is gebeurd, dan wel hoe het vak van leraar steeds meer begint te leven, zeker als je voor de klas komt te staan. Zegt Laurens: ‘Alle opdrachten maken op de pabo, dat vind ik niet het meest ideale nee. Maar als je dan werkelijk de praktijk in mag, je leert die kinderen kennen en je krijgt een band met de klas, dat is het mooiste van onderwijs, vind ik. Niet alleen maar bezig zijn om die kinderen wat te leren - hoe rekenen werkt - maar ook hoe ze in de samenleving met elkaar om moeten gaan. Samen, je bent samen aan het leren.’
Niet dat zoiets direct zo wordt beleefd. Ambers eerste stappen en ervaringen – vertelt ze - waren niet direct zoals ze zich had voorgesteld. ‘Tja, je bent natuurlijk hartstikke nieuw, in mijn geval überhaupt als leraar en met een groep werken. Dus je bent dan aangesteld op wat je van de opleiding en van je mentoren meekrijgt. Dat was voor mij echt wel een beetje zoeken. Wat wil ik nou precies en hoe ga ik dit voor elkaar brengen? Ik zat in mijn eerste stagejaar op het regulier onderwijs en dat was echt in hokjes werken, zeg maar. Daar ben ik niet zo van. Ik ben iets vrijer. Van mij mogen de kinderen ook wat meer inbreng hebben. Instructie geven kan ook in een klein groepje, dat hoeft niet met de hele klas. Niet iedereen heeft het ook nodig.’
Thomas, die net als Laurens via het vmbo en de havo de weg naar de lerarenopleiding insloeg, had thuis al veel met onderwijs te maken. Zijn vader is schoolleider in jenaplanonderwijs en dus ging het gesprek aan tafel al vaak die knt op. ‘Eerst vond ik het niet zo heel interessant. Maar naarmate ik wat ouder werd, dan bleef ik langer zitten. Na het eten weet je wel. Een koffietje erbij en dan luister je wel mee en dan krijg je al een klein beetje een beeld in je hoofd van hoe je dat dan zelf zou doen.’
En natuurlijk draagt iedereen ook zijn eigen voorbeeld met zich mee. De leraar van voeger, die hij misschien zelf graag wel zou willen zijn. Amber noemt 'meester Johan' van de Oosterhogebrugschool in Groningen, Thomas draagt 'meester Matthijs' voor van De Driespan in Harkstede. En Laurens zal 'juffrouw Oeka' van de Bonnerschool in Gieten nooit vergeten. ‘Wat ik vooral van haar onthouden heb, is dat er heel veel plezier in de klas was en dat je daardoor ook heel makkelijk aan het leren bent. Ik denk dat dat dat het plezier niet eens zo zat in iets heel grappig of iets heel leuks doen. Maar ik denk dat ze elke leerling individueel zag. Zij had en heeft – want ik heb nog steeds contact met haar - voor zichzelf een afspraak gemaakt dat ze elke leerling - één op één - elke dag moet spreken. Niet in de klas zelf, maar echt. Als een kind even pauze heeft, of als ze op de gang lopen, waar dan ook. Elke leerling is dan gezien. En omdat je je gezien voelt, voel je dat je

Hoe trek je op met jongeren in een stad als Rotterdam, in een grootstedelijke context? En wat vraagt dat van onderwijs en van jeugdwerkers? Theaterpedagoog Luc Opdebeeck en buurtwerker Etienne Tjon-A-Kon vertellen over hun praktijk, maar natuurlijk pas als de jongeren zelf ook aan tafel zijn geschoven.
Op een maandagavond zitten we in het Rotterdamse Dokhuis, de plek waar Etienne en Luc elkaar al eens eerder hebben ontmoet, op uitnodiging van NIVOZ-redacteur Rob van der Poel. Ze trekken allebei met jongeren op en herkennen elkaar in hun visie en passie. ‘Waar zit de gemeenschappelijkheid eigenlijk niet,’ zo stelt Luc aan het begin van deze podcast vast. ‘We willen allebei dat jongeren in de lead zijn en zien dat wij eigenlijk een stapje terug hebben te doen als gevestigde orde. In plaats van dat jongerenwerk, zeg maar, bestaat uit: ‘Oké, we moeten iets doen aan de meiden in de wijk, we gaan nu allemaal meidenactiviteiten ontplooien of zoiets’ laten we jongeren zelf invulling geven aan datgene wat zij belangrijk vinden.'
Luc Opdebeeck opereert vanuit de stichting Formaat, dat zich al meer dan 25 jaar bezighoudt met participatief theater. Een middel om om bepaald onderwerpen bespreekbaar te maken, dan wel om stem te geven aan minderheden, aan onderdrukten, aan groepen (jonge) mensen die vaak minder serieus genomen lijken te worden genomen. Zoals Fayyaad, nu zeventien jaar en verbonden aan de jongerentak en -activiteiten van 2DO, zegt: ‘ Ik kwam daar drie jaar geleden binnen, was de jongste, maar voelde me gelijk veilig. Want ja, iedereen is open en gewoon heel aardig. Weet je, als je op school gaat, dan zie je allerlei pestgedrag. Dat heb je hier gewoon niet. We vormen een familie, doen samen activiteiten en dat brengt rust. We gebruiken participatief drama om onderwerpen naar boven te halen. Dan hebben we het over seksuele intimidatie, armoede, studieschulden, enzovoort. Ze hebben we een stuk gemaakt over eenzaamheid onder jongeren. Veel jongeren kennen dit.’
2DO stelt jongeren in staat om acties met peers te gaan ondernemen, in hun eigen ruimte, om eigen onderdrukkingsthema’s bespreekbaar te maken. Het geeft hun het gereedschap om te handelen tegen zichtbaar (en onzichtbaar) onrecht. Het helpt hen, hun politieke agenda om te zetten in daden en dialogen in de samenleving (en vooral onder jongeren zelf). Het project heeft de ambitie om door, met en van jongeren te worden. Het project wil daarmee een toegepast middel zijn voor het verder humaniseren van de samenleving, tegen de polarisering, de tweedelingen en onrecht in.
Etienne Tjon-A-Kon leeft de laatste jaren met en tussen de jongeren van Charlois en omliggende wijken, zoals hij het zelf zegt. Hij werd in het najaar 2023 tot Vrijwilliger van het jaar uitgeroepen door de wijkraad. Niet alleen omdat hij elke zaterdagavond in het Huis van de Wijk is te vinden en steeds meer jongeren op Zuid aan zich weet te binden. Maar ook en vooral omdat hij 24/7 klaar staat, bijna iedereen zijn 06-nummer kan krijgen en hem dus weet te vinden. Zoals Solara of Jennifer: ‘Je voelt aan alles dat wat Etienne doet met zijn hart doet en dat het nooit om het geld gaat. Je kan eerlijk met hem zijn, je kan advies aan hem vragen. Het is allemaal heel erg, puur, vind ik. En iedereen is welkom. Je mag naar binnen komen, je mag komen kijken. Alleen natuurlijk wel met respect, want dat leert Etienne je ook. Je hebt respect voor een ander, wie dan ook. En dat is ook goed.'
Zelf is Etienne -  ook een veelgevraagd dansdocent op Rotterdamse basisscholen - de bescheidenheid zelve. Hij prijst zichzelf dagelijks gelukkig en beseft dat zijn levenspad er ook een is die voortkomt uit eigen gemis. 'Mijn ouders natuurlijk waren heel erg streng, nee eigenlijk superstreng. Soms heb je als kind het gevoel dat je in gevangenschap leeft en de vraag is: hoe breek je weg uit die mentale gevangenis of uit datgene waar je op dat moment in zit? Dus heb ook ik tegen mijn moeders wetten moeten ingaan o

We are valuable, each of us. But together we hold the greatest value. Aan het woord in deze speciale NIVOZ-podcast is Kanja Waithira, initiatiefnemer van stichting Normal Difference. De Ubuntu filosofie ligt ten grondslag aan de werk- en denkwijze. I am, because we are. En daarin is in deze gefragmenteerde, ongelijke wereld een groot gebrek. Dus wat betekent dat voor onderwijs?
De voertaal is Engels in deze podcast. Maar taal maakt soms niet zoveel uit om elkaar als mede-mens te verstaan. Kanja is vanaf 2008 in Nederland en komt van het Afrikaanse continent. Hij werd onlangs verkozen tot Rotterdamse Wijkraadslid van 2023. En ‘Normal Difference’ was tegelijk genomineerd voor de Rotterdamse kinderrechten Award. Maar voor Kanja – zo veel is direct duidelijk - gaat het niet op de eerste plaats over prestaties, prijzen of resultaten. Hij nodigt uit om in gesprek te komen, om samen op weg te gaan en vanuit verbondenheid te leven.
Dit podcast-gesprek - met Rob van der Poel - is een goed voorbeeld, vindt hij. ‘Just like we sit here together. This is the power of the natural system. Because we are sharing, we do not know who else is going to connect to what we are sharing. But i don’t doubt that there will be somebody who can find something to say on the topics we are talking about. Because it is not my topic, it is not your topic, we are talking about WE.’
De huidige staat van de wereld – de aarde, de mensen - gaat hem aan. De mentale gezondheid, de eenzaamheid en de depressie, door alle sociale lagen van de bevolking, in kleine en grote organisaties, in hoog en laag onderwijs, de aantallen lopen nog steeds op. Kanja – zelf woonachtig in de Rotterdamse wijk Carnisse probeert met zijn stichting Normal Difference daarin iets te betekenen. Iets fundamenteels.
‘We need to change the way we are educating our children. We need to teach them more values of WE and how to create a WE. So that the I cannot be a struggle for them. When I am by myself, or when I am in my I-world, i cannot believe that there is somebody who can stretch their hand and hold on to me. We are taught to believe that. So when we are not trusting each other, that means that we are being taught how to make distance. So what does that mean? The life of distance. It doesn't matter what you're teaching your child, what does that mean?’
Normal Difference is 15 jaar terug opgericht en vindt zijn oorsprong in Kenia, daar waar Kanja en Olive, zijn partner, notabene als elkaars buurjongen en meisje zijn opgegroeid. Daar – in Nairobi – ontstonden de eerste programma’s waarmee jongeren van de straat werden gehouden en veerkracht opbouwden. Sport en acrobatiek, kunst, maar vooral community empowerment. Gewoon, ruimte maken voor het verschil en elkaars unieke gift. Of zoals Kanja het zegt: ‘That's why your differences make so much sense. By being normal. Because if I can see your difference and you can see mine, and we choose to use the common thing that we have together, we have strength.’
En dat is wat anders dan wij in de Westerse samenleving gewend zijn, benadrukt Kanja. Because, this is not me making you to question yourself – it is me saying that this is space for each and every individual here.’ Of nog iets duidelijker. ‘Never underestimate the mind of a person, regardless of which side that person is.’ Immers: ‘The most beautiful thing a human being can bring, is when he shares his mind and thoughts with you. It's like a golden moment, sharing the authentic way of thinking. That mind doesn't just think that way. It's a system, a natural system. He is here, now, talking to you. It is him taking part or doing his role on his time here. You see!?’
Normal Difference is behalve in Kenia dus nu ook alweer meer dan tien jaar actief in Rotterdam. En dan spreek je over gezondheid, sociale cohesie en re-integratie. Wat er gebeurt is laagdrempelig, uitnodigend, waarderend. Er is een ruimte voor muziek, voor beweging en voor kunst, vo

Inclusive dance is not dancing with empathy, but dancing with experience.In deze NIVOZ-podcast luister je naar Joop Oonk, artistiek leider van Misiconi, gevestigd in Rotterdam. We bezoeken een repetitie van het inclusieve dansgezelschap, ervaren haar manier van werken en ontdekken oriëntaties met pedagogische waarde en betekenis.
De 35-jarige Joop Oonk is een pionier als het gaat om inclusieve podiumkunsten. Vanaf 2013 heeft ze het werkveld veroverd met haar innovatieve en gemixt dansgezelschap ‘waar ongelijkheid de grootste troef is’. Zo staat het op de website geschreven. Heeft de naam Misiconi daar iets mee van doen? ‘Nou nee,’ vertelt ze met een glimlach, ‘dat woord betekent dus eigenlijk niks. Het is een verzonnen naam. Maar het is wel een koosnaampje voor mijn zusje geweest, toen ze klein was. Maar dan zeg ik er wel direct bij: ik ben dit niet begonnen vanwege haar. Er zijn meerdere puzzelstukjes die bij elkaar zijn gekomen.’
Joop is geboren in Thailand en gedeeltelijk opgegroeid in Oman. Ze heeft drie zussen waarvan er één het syndroom van Down heeft. Dat was voor haar allemaal niks vreemds. Pas op latere leeftijd, eenmaal terug in Nederland, beseft ze dat de dingen uit haar jeugd zijn invloed hebben op hoe ze naar het leven kijkt, naar wat ze belangrijk vindt, ook in haar (artistieke) werk. In eigen taal: ‘Ik wil doordringen tot het wezen, tot mijn innerlijke zelf en tot anderen. Een fluïde proces waarin waarneming, herinnering, ervaring - in samenspraak met de omgeving en de wereld - centraal staan.’ 
Voor deze podcast bezoeken we Joop in haar eigen studio in de Rotterdamse wijk Lombardijen, daar waar ze met acht dansers een repetitiemiddag beleeft voor een van de Misiconi-voorstellingen. NIVOZ-redacteur Marco Martens - zelf podiumkunstenaar – gaf de aanzet en was indirect gewezen op Joops inclusieve praktijk. Noemi Bardas - verbonden aan het Rotterdamse Corpo -  en Rob van der Poel – aangezet vanuit eigen danservaring en belichaamde kennis - volgen als nieuwsgierige collega’s.
Ze laten zich verrassen en inspireren door wat ze zien, nog voordat ze met Joop aan tafel gaan. Vervolgens praten zij haar publiek bij. Joop: ‘Jullie hebben een eerste repetitie gezien van nieuw werk dat gaat over vallen. Ik heb gekeken. Wat ervaren de dansers? Wat voor manieren van vallen zijn er?  Maar ook, wat is het metaforisch en symbolische wat in vallen zit? Dus controle/geen controle, maar ook dat alles in het leven opeens anders, of zelf afgelopen kan zijn. Dit soort experimentjes doe ik voordat ik een concept uitdenk. Dit soort momenten zijn heel fijn om al wat informatie in te winnen. Wat kan ik ermee? Wat kan een groep ermee?’
Joop vertelt in deze podcast over sleutelmomenten, over inclusie en over een way of life. In 2012 vielen voor haar puzzelstukjes op hun plek toen ze ging studeren in Engeland aan de University of Surrey. Tijdens haar Master Dance Cultures en choreografie werd ze uitgenodigd voor een stage bij Stopgap Dance Company: een van de meest vooruitstrevende dansgezelschappen op het gebied van werken met dansers die een beperking hebben. 
‘Ik kwam er voor het eerst binnen en zag een groep mensen, zó divers. Het was een groot feest. Het was van iemand in een elektrische rolstoel naar iemand die krukken gebruikten. Van iemand in een trolly met een infuus eraan, tot mensen met een verstandelijke beperking. Ik kwam uit die les en ik dacht: ja, dit sluit eigenlijk al heel erg aan bij hoe ik werk. Het voelde goed en ik kon er direct wat mee. Ik heb gevraagd of ik er een stage kon doen en ben er een paar jaar gebleven.’
Rond 2015 besloot ze haar eigen pad te lopen en begon ze in Rotterdam, eigenlijk from scratch. Maar wel met een overduidelijke passie en missie. Een route – stelt ze vast - waarin veel gebeurt en gebeurd is, in alle opzichten. ‘Ik leef Misiconi, elke dag. Alles wat ik hier doe en leer, neem ik mee naar huis. Maar ook andersom. Het zet me aan het denken. Ik he

Michiel Brink laat in deze NIVOZ-podcast horen dat de activiteiten van stichting Hogedrukgebied voor de kinderen en volwassenen in de Rotterdamse wijken Charlois, Pendrecht en Zuidwijk verschil maken. ‘Het leven hier is niet gemakkelijk, er kan soms heel weinig. Ons doel is om kunst toegankelijk voor iedereen te maken, ongeacht leeftijd of achtergrond. Om het zonnetje te laten schijnen.’
In deze tweede aflevering van de podcastserie ‘De wijk als leeromgeving’ staat onze schijnwerper op de bijdrage die Michiel met zijn stichting levert aan de emancipatie, de participatie en aan de verbondenheid in buurten en wijken. Onder de naam Hogedrukgebied worden er al meer dan vijftien jaar creatieve projecten, expositie en workshops aangeboden voor kinderen en volwassenen. ‘Maar we werken als kunstenaars,’ zo benadrukt hij. ‘We proberen – zeg maar - een zaadje te planten in het hoofd van kinderen, zodat ze zien van hé, ik heb dat gemaakt, ik kan eigenlijk best wel wat.’
Zelf is Michiel al meer dan veertig jaar muzikant – bij de Aardappeleters, die je ook in deze podcast terug hoort. En op basisscholen in de wijk staat hij bekend als Meester Mozaïek. Toch, vertelt hij, ligt de oorsprong van stichting Hogedrukgebied eigenlijk in een verder verleden. In Spangen, in Rotterdam-West. ‘Ik heb het nu over 1974. Met een groepje kunstenaars wilden we samen projecten doen, maar daar hoorde natuurlijk ook een eigen ruimte bij. Toen ik de huurprijs noemde, had een aantal dat geld niet. Toen hebben we halverwege een schot geplaatst. Aan de voorkant deden we tweedehandsboeken, platen en stripverhalen verkopen. Daardoor kregen wij de hele buurt binnen. Maar de mensen werden natuurlijk nieuwsgierig wat we achter aan het doen waren. Toen ontdekte ik dat als je op een begrijpelijke manier praat, dat er doodgewoon belangstelling is. Dat heeft wel mijn visie op kunst gevormd.’
Vanuit het Hogedrukgebied zet een groep vakdocenten zich met passie in voor de stad. Zij initiëren, plannen en begeleiden kunstzinnige activiteiten en projecten, die verbinding, creativiteit en culturele educatie bevorderen. En Michiel en de zijnen staan inmiddels in hun missie niet alleen. ‘De doelstellingen van veel initiatieven overlappen elkaar, maar dat is prima. Wij doen bijvoorbeeld veel met de kinderfaculteit in Pendrecht, ook een fantastische organisatie. Ik vind, je moet nooit op eigen kracht iets opzetten, terwijl anderen ook met iets dergelijks bezig zijn. Je moet elkaar niet beconcurreren. Als je samenwerkt, komen er mooie dingen tevoorschijn. Alleen vraagt dat wel om het eigen belang soms een klein beetje opzij te zetten.’
Eerder was er een aflevering in de serie De wijk als leeromgeving van stichting Alle Ruimte, met Marieke Haandrikman, lees en luister hier

In deze NIVOZ-podcast spreekt socioloog en onderzoeker Iliass El Hadioui over zijn eigen schooltijd en zijn recente werk op scholen om een cultuur te bouwen met veel vertrouwen. ‘Iedere hervorming begint met definiëren wat je wilt behouden.’
In het eerste deel van het gesprek met Jan Jaap Hubeek vertelt Iliass meer over de mens achter de professional, achter zijn vele werktitels: ‘Onderdeel van mijn mens-zijn is dat ik heel moeilijk in een hokje pas. Ik kan me niet voorstellen dat ik iets fulltime doe, in een afgebakende omgeving.’
Iliass beweegt tussen de wetenschap en de praktijk in. In die tussenruimte voelt hij zich het meest senang. Omdat er vrijheid is, veel wind waait, risico’s liggen, maar ook veel kansen, licht hij toe.
Schooltijd
Een docent zei eens ‘Ik vind niks erger dan verspild talent’. De opmerking maakte diepe indruk op Iliass, die zelf graag naar de havo wilde in plaats van het vwo, omdat veel vrienden daar zaten en het veel gezelliger overkwam. Maar de route ernaartoe werd versperd door deze docent. Dan moest hij maar naar een andere school gaan, in een andere plaats. De docent wist dat Iliass dat niet verkocht zou krijgen aan zijn ouders en bleef op het vwo. Niet alleen de dreiging droeg bij aan die beslissing, maar vooral het geloof in zijn kunnen van deze en andere docenten. ‘Ik heb in positieve zin meegemaakt wat er gebeurt als je een schoolcultuur hebt vanuit hoog vertrouwen,’ zegt Iliass zelf.
Vakken als filosofie droegen bij aan de omschakeling, waardoor Iliass zich echt betrokken en verbonden begon te voelen en zich serieuzer ging inspannen. Zijn ijver en scherpe en kritische blik kwamen steeds meer tot ontpopping in de tweede helft van zijn middelbare schooltijd.
Drijfveren en bronnen
Iliass’ examentijd was in de tijd van de opkomst van Pim Fortuyn, een maatschappelijke context die natuurlijk ook meedeed in zijn keuze voor de studie sociologie.  De vraag naar de link tussen zijn werk en eigen biografie beantwoordt hij met de constatering dat anderen in zijn omgeving niet dankzij, maar ondanks de schoolcultuur iets van hun leven hebben gemaakt. Samenvattend is “bevrijding” Iliass’ hogere doel, dat wil zeggen de bevrijding of het loskomen van alle projecties van volwassenen op kinderen en hun ontwikkeling.
Veel onderwijsmensen kennen het werk van Gert Biesta, waarin de drie doeldomeinen kwalificatie, subjectificatie en socialisatie centraal staan. Minder bekend is dat veel eerder andere, niet-Europese, gelijksoortige denkers conclusies hebben getrokken over de doelen van het onderwijs. Iliass noemt het werk van de Islamitische Al-Ghazali toe (geboren in 1058), die persoonsvorming centraal stelde. (ps. Om dat onderwerp goed uit te diepen, zal er een nieuw op te nemen podcast geheel hieraan gewijd worden).
Kansengelijkheid
In discussies over onderwijs ontstaat soms een tegenstelling tussen een sterk (wetenschappelijk onderbouwde, evidence informed) didactische aanpak versus een pedagogische aanpak waarin subjectificatie centraal staat in het aanpakken van kansenongelijkheid. De twee kunnen natuurlijk niet zonder elkaar, betoogt Iliass. Hij legt uit dat sommige kinderen – die je op taalgebied minder kansrijk zou kunnen noemen – baat kunnen hebben bij expliciete directe instructie, maar óók verdiepende materie die hen als persoon of subject ontwikkelt. En-en dus.
Om dat te verwezenlijken, moeten docenten overtuigd zijn van de waarde van deze ‘en-en’ aanpak, De basis daarvoor ligt in de docentenopleidingen, die volgens Iliass te vaak het accent leggen op het een of het ander.
Iliass neemt het op voor de professional door te stellen dat het belangrijk is goede dingen goed te doen, en dat het een leraar niet te verwijten valt dat hij/zij niet alles meteen goed kan doen, omdat er ‘grote golven’ zijn die de samenleving nu veranderen (culturele diversiteit, pluriformiteit, sterke secularisatie).
In zijn werk met de Transformatieve school, een professiona