Understanding Design ianus keller

Jet Gispen is Zuurdesem bakker bij Meneer Leffers en de beste afstudeerder van de TU Delft van 2017. Voor Jet is ontwerpen iets nieuws maken en dat nieuws kan dan alles zijn: van producten, diensten, systemen en zelfs menselijk gedrag. Als ontwerper ben je niet per se de maker, maar meer de dirigent of verkeersleider in zo'n systeem: aan welke knoppen kan de ontwerper draaien om iets op een andere manier te doen. Natuurlijk doet de ontwerper dit met de intentie om dingen beter te maken, maar dat zou eigenlijk bij elk mens zo moeten zijn. Voor Jet is dat ontwerpen helemaal natuurlijk omdat zij achterkleinkind is van Willem Hendrik Gispen, de ontwerper wiens stoelen, banken en lampen haast synoniem staan voor Nederlands Industrieel Ontwerp. Logisch dat de waarde van ontwerpen binnen haar familie nooit echt ter discussie stond. Dan blijft de vraag over: waarom bakker worden? Brood is het belangrijkste in het leven en de manier waarop Jet dagelijks duizenden zuurdesem broden maakt, is nog steeds vanuit het perspectief van een industrieel ontwerper. Binnen de bakkerij is ze daarom ook bezig met het aan de knoppen draaien om dingen op een andere, betere manier te doen. Van temperatuur, tot volgorde van activiteiten en inrichting van de ruimte zijn onderdelen van haar ontwerpbenadering nu. Wat wel mist is de user-centeren benadering nu. Je kan het brood gemaakt door Jet kopen bijj Meneer Leffers op de Delfgauwseweg 67, maar de bakkerij zelf zit op industriegebied Schiebroek. Hierdoor heeft ze niet direct contact met de klant in de winkel, dat is jammer, maar dit houdt haar wel gefocust op het iteratieve van elke dag brood maken en kijken of het beter of anders kan.

De tip van Jet om beter te begrijpen wat ontwerpen is, is om nu terwijl je dit luistert om je heen te kijken naar alles wat er om je heen zit. Alles wat door mensen gemaakt is, is ook ontworpen, dus selecteer dan een ding wat heel handig, mooi of dierbaar is en probeer erachter te komen naar het wie, wat en vooral waarom, dat achter dit ontwerp zit. Dat is natuurlijk makkelijk als je toevallig een Gispen 412 in je blikveld hebt (en ja, die kan ik nu zien), maar het is juist ook interessant om een product te pakken dat op eerste gezicht heel banaal of onbenullig lijkt. Als eerste voorbeeld komt Jet in relatie tot haar afstuderen op de verkeersdrempel, die in woonwijken moet voorkomen dat mensen te hard rijden en kinderen aanrijden, maar mogelijk bestuurders zo bezorgd zijn voor hun auto, dat ze niet goed opletten. Ander voorbeeld komt via (een student van) Pieter Desmet over het hexagonale potlood dat door de hoeken niet van een hellend vlak afrolt (en blijkbaar ontworpen door Lothar rond 1839).

We sluiten het gesprek af met het afstuderen van Jet Gispen, de toolkit Ethics for Designers. Het feit dat het gebruikt wordt bij onze studie en over de hele wereld geeft haar veel voldoening, vergelijkbaar met het draaien aan die knoppen. Terwijl zij brood bakt, heeft haar werk nog invloed op andere ontwerpers over de hele wereld. Toen Jet begon, was ethiek voor ontwerpers nog in kinderschoenen en nu is het onderdeel geworden van de waardepropositie van veel ontwerpbureaus: soort ethicswashing.

Lard Breebaart is bakker bij Kometen brood. Zijn naam kwam al voorbij in aflevering 33 met Olaf Wit. Lard is in 2021 (tijdens de lockdown) geswitcht van ontwerper werkzaam in marketing en produktontwikkeling naar het bakken van zuurdesembrood. Voor Lard is (goed) design het op de juiste manier combineren van dat wat in de onderbuik en in de bovenkamer gebeurt. De onderbuik is dan het irrationele en creatieve. De bovenkamer voor wat je kan analyseren en vastleggen. Die twee hebben elkaar hard nodig zowel bij design als bij het bakken van brood. Je wordt geen goede bakker (of ontwerper) als je het recept niet volgt, maar ook niet als je er niet dat gevoel en liefde in stopt. We praten over de bakkerswereld, en dan specifiek die van zuurdesembrood, en hoe die wereld aankijkt tegen de binnenkomst van mensen uit andere disciplines. Andersom: mocht je iemand kennen die van bakker geswitcht is naar ontwerper, dan horen we het graag op understandingdesign-io@tudelft.nl. Als ontwerper sloeg Lard aan op de vergelijking BROOD = WATER + BLOEM + ENERGIE. Die ENERGIE zit in de oven, de kneedmachine, de bacteriën. In die simpele vergelijkingen zitten nog honderden variabelen die alles anders kunnen maken. Als ontwerpers kan Lard een goed brood op verschillende manieren maken, net als bij ontwerpen. We praten verder ook nog over de voor- en nadelen die te maken hebben met schaalvergroting bij zelf thuis bakken, een kleine bakker of een brood uit de fabriek.

De tip van Lard is om naast die bovenkamer, die je kan trainen met boeken en colleges, om ook de onderbuik los te krijgen en naar te luisteren. Daarvoor heb je ruimte nodig. Ruimte als fysieke ruimte, maar ook ruimte in tijd. Heel concreet werkt het voor Lard om te gaan rennen, zonder apps als Strava or Runkeeper of fitnesscrackers, maar vooral om de omgeving op je af te laten komen. Geef jezelf de ruimte om te voelen wat interessant voor je is. Voor jou kan het ook iets zijn als op de racefiets stappen, een lang gesprek te hebben, brood bakken (of heel lang en rustig koken). Voor Lard was de Corona tijd typisch een moment waarin ruimte gegeven werd aan andere ideeën. In de bakkerij probeert Lard ook de bezoekers de ruimte en tijd te geven om te zien hoe het brood gemaakt wordt. Niet zozeer om de wat hogere prijs te rechtvaardigen, maar om een soort bewustzijn te geven dat er heel veel charme zit in het maakproces, vergelijkbaar met hoe Christien Meindertsma in aflevering 18 sprak over dat een simpel, wit plastic zakje ook met liefde is gemaakt.

Elmer Zinkhann was in de vroege jaren 2000 een student van me en zit nu al ruim 20 jaar in London als head of design bij Digital Catapult. Digital Catapult is vergelijkbaar met TNO: een onderzoeksinstituut dat kijkt naar nieuwe technologieën en hoe die in de markt gebruikt kunnen worden. Voor Elmer in zijn werk een combinatie van het doen en het faciliteren: hoe beginnen mensen samen te doen en samen te werken om de problemen op te lossen die ze gezamenlijk hebben. Zijn rol als designer hierin helpt hij met het zoeken naar de juiste methoden om iets mogelijk te maken en het kijken naar wat voor interventies ze kunnen doen en prototypes ze kunnen maken als proof of concept. Elmer snapt nog niet helemaal wat Design Thinking precies is: doen wat een ontwerper doet, maar niet toegepast op ontwerpen, iets maken. Binnen het Design Thinking ziet hij wel dat visualisatie belangrijk is en dat het ruimte geeft voor het doen van gebruiksonderzoek, maar iets maken om naar mensen te brengen, ontbreekt daarin te vaak. Zo werkt Elmer vaak samen met Royal College of Art Service Design en University of the Arts London Service Design en ook daar vragen ze zich af wat kan je aanraken, what is the tangible aspect of the service.

Elmer heeft twee tips om ontwerpen beter te begrijpen. Zijn eerste tip is om goed te kijken naar de film Powers of Ten™ door Ray en Charles Eames, die ook onderdeel is van de verplichte stof van ons vak. Het duurde even voordat Elmer zelf de relevantie ervan doorhad, maar de essentie is de quote: "The details are not the details, they make the design". In die film en met dat perspectief, kwamen alle strengen van ontwerpen voor hem samen. Zijn tweede tip gaat over service en interactie ontwerpen en dat is het boek Designing Interactions van Bill Moggridge (2007). Het boek is een collectie van verschillende perspectieven, waaronder een mooie uitleg van wat service design is. Het deed mij erg denken aan een vergelijkbaar boek uit 2009 The Art of Human Computer Interface Design (1990), door Brenda Laurel en Joy Mountford, vol met essays over het toen nieuwe gebied van interface ontwerpen. Zijn eindconclusie is vooral dat alles wat je leert, van je eerste jaar tot het einde van je studie, blijft ergens in je achterhoofd liggen en dat vormt samen later het vocabulaire dat ontwerpen is.

Caspar Chorus is (sinds september 2022) de decaan van de faculteit Industrieel Ontwerpen. Voordat Caspar de vraag “Wat is design?” beantwoordt, geeft hij de disclaimers dat (1) hij zelf geen ontwerper is en (2) dat de vraag naar een definitie van ontwerpen en ontwerper vaak wat overschat wordt. In de woorden van de taalfilosoof Ludwig Wittgenstein “Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen.” Sinds Caspar decaan is geworden van de faculteit wordt de vraag - wat ontwerpen is - vaak aan hem gesteld door medewerkers. Daarbij lijkt die vraag vooral te worden gesteld vanuit een soort wetenschaps- of ontwerpersnationalisme, met als doel om andere definities uit te sluiten. Om toch dichter bij een definitie van design te komen, bespreken we daarom het verschil in ontwerpen zoals het gedaan wordt bij de faculteit Industrieel Ontwerpen, tegenover de faculteit waar Caspar vandaan komt Techniek, Bestuur en Management. Sind zijn overstap valt hem op, behalve de vele overeenkomsten, dat bij zijn vorige faculteit de nadruk meer op de analyse - het ontrafelen van complexe sociotechnische systemen - zat en minder op de synthese: het vinden en maken van een oplossing. Toch groeien ook daarin de verschillende faculteiten naar elkaar toe, zo haalt Caspar ook de aflevering van deze podcast met Nynke Tromp aan, waarin zij spreekt over het ontwerp van wetten. Trouwens, het afgelopen half jaar heeft Caspar ook scherper gekregen, dat het ontwerpen zelf ook een hulpmiddel voor analyse kan zijn.

Zijn tip om beter te begrijpen wat ontwerpen is, is het bezoeken van de open dagen. Vorig jaar in September voelde hij zich ook eerstejaars of kandidaat student en het kijken, doen en rondwandelen op de faculteit hielp hem zo in het beter begrijpen wat ontwerpen is. Het begint echt te landen als je een student een prototype voor het afstuderen ziet opbouwen of tijdens het tekenen in de tekenklas. Het gaat vooral bij ontwerpen over de bereidheid om het te doen - ook al kan je het nog niet - en dan itererend naar iets toe te gaan waarvan je een paar weken geleden dacht “Hoe ben ik er ooit aanbelandt”. Dat doen, zie je ook in de manier waarop medewerkers (zoals in de labs) praten over wat ze doen, terwijl ze het doen.

Bette Burger is UX designer en oprichter van Primio, een mobiele leerapp (micro-learning). Bette is opgeleid als Communicatie en Multimedia Designer (CMD) bij een kunstacademie (Willem de Kooning Academie) en voor haar is design overal: alle (door mensen ontworpen) dingen die je ziet, voelt en ervaart is over nagedacht  met een doel of een idee. Dat kan een mooi object zijn, maar ook een dienst die lekker voelt of iets makkelijk maakt. Bette wilde tijdens haar opleiding altijd alles makkelijk maken, als een IKEA handleiding, maar dan voor websites of apps. We praten ook nog over (1) het gevaar van succes, (2) hoe mensen zich hechten aan dingen die ze zelf in elkaar hebben gezet, (3) dat bij veranderen (leren) altijd een beetje pijn hoort en (4) hoe je door ontwerpen de verhouding tussen leidinggevenden en medewerkers beïnvloedt.

Haar tip om te beginnen met design is om  uitgangspunt of het doel helder te krijgen: wanneer ben ik tevreden, waar wil ik naartoe werken. Daar hoort ook een beetje mopperen bij. Om ontwerpen beter te begrijpen raadt Bette een bezoek aan een museum aan. Vooral een spontaan bezoek aan de Kunsthal In Rotterdam werkt daarvoor heel goed. Daar kan je behalve een grote tentoonstelling ook altijd een stuk of drie kleinere tentoonstellingen vinden. Juist die kleinere tentoonstellingen zijn vaak onverwacht en geven je een nieuw perspectief. Het gebouw zelf, met de onduidelijke structuur (door Rem Koolhaas) helpt bij dat dwalen. Ter afsluiting mijmeren we over de overdreven consumptiecultuur (opgenomen tijdens de Black Friday/Decemberdagen) en dat het mogelijk een idee is om elkaar in plaats van fysieke producten een gezamenlijk bezoek aan een museum of een museumkaart cadeau te doen.

Olaf Wit is lead bike designer bij Roetz-Bikes en gaf vroeger ook les bij onze faculteit. Voor Olaf is design, zoals wij dat in Delft doen en onderwijzen vooral het integreren en het samenbrengen van allerlei belangen in een plan of een ontwerp. Omdat het ontwerp op onze faculteit meestal voor grote bedrijven en grote aantallen van producten gaat, is dit soort ontwerp daarom ook invloedrijk en publiek. Daar hoort ook iets ongemakkelijks bij, omdat het altijd over iets nieuws en verandering gaat en daar hoort de rol van "change agent" bij. Natuurlijk wil Olaf niet dat wij als ontwerpers rommel op de markt brengen, die door gebruikers gekocht, gebruikt en weggegooid wordt. Toch is een van zijn eerste ontwerpen de Fendor-Bendor, mogelijk te definiëren als een weggooi spatbord. Nu werkt Olaf aan een zo circulair mogelijke e-bike Roetz Life, waarbij de fiets is opgebouwd uit modules die allemaal zo lang mogelijk mee gaan, maar ook makkelijk te "servicen" en zelfs op te waarderen (up cycling). Daarbij lenen ze uit het platformdenken dat nu in de auto-industrie gemeengoed is. Om het probleem van planned obsolescence tegen te gaan, wordt deze fiets ondersteund door een dienst waarbij er niet telkens iets nieuws verkocht hoeft te worden.

Zijn belangrijkste tip is bij jezelf te zoeken naar de vonk, naar datgene wat je echt aanzet om vervolgens de ontwerp kant daarvan te bekijken. Omdat de studie van ontwerpen je zoveel richtingen en profielen geeft, moet je op zoek naar datgene waar jij echt energie uit haalt. Door echt betrokken te zijn bij het onderwerp waarvoor je ontwerpt, kan je bewuster omgaan met de impact die je daarbinnen maakt. Voor Olaf was dat sporten: roeien, fietsen etc. Daarbij realiseerde hij zich dat ook al die materialen bij roeien ook ontworpen waren. Het kunnen ook andere passies zijn, zo praten wij ook over twee ontwerpers die nu broodbakkers zijn geworden. Om nu gelijk concreet aan de slag te gaan met zo'n passie is de tip van Olaf om de film Dogtown & Z-Boys te kijken. Dit gaat over het ontstaan van skateboarden, zoals we dat nu kennen. In de documentaire zie je hoe een groepje uit achtergestelde wijken in Los Angeles op zoek gingen naar wat ze konden doen als ze niet konden golfsurfen. Zij maakte van een sport die tot dan toe heel net en saai was, een gigantisch fenomeen.