Democratie in uitvoering Marije van den Berg

Het werd weer eens tijd om Renata Verloop aan tafel te hebben. Want zij is mijn favoriete expert over overheidscommunicatie.
Renata kun je kennen uit eerdere afleveringen: die waarin we het begrip 'usual suspects' dood verklaard hebben, en eentje waarin we het begrip 'vertrouwen in de overheid' uitgeplozen hebben.
Of je kent haar van haar scherpe stukken en commentaren op LinkedIn en van het boek dat ze schreef met haar collega Aart Paardekooper: Communiceren met focus. Daarin beschrijven ze een aanpak om teams communicatie bij de overheid van veel meer waarde te laten zijn. Zij stellen alweer een jaar of twee bij talloze teams communicatie de vraag: welke impact maakt jouw werk? En komen tot wat ontluisterende ontdekkingen.
Juist ook als je niet 'van communicatie' bent ga je dit een leuk gesprek vinden (en het boek moet je ook maar lezen), omdat het je inzicht geeft in hoe het beter kan, en dat is ook belangrijk voor bestuurders, beleidsmensen en loslopende bewoners. Want uiteindelijk draait overheidscommunicatie over het contact tussen gemeenschap en overheid. En wie gaat dat nou niet aan?
Ze is hard bezig met een nieuw boek, en dat verschijnt hopelijk nog dit jaar, want daarin geeft ze een antwoord op de vraag: hoe kunnen teams commmunicatie bij de overheid bijdragen bij het werken vanuit en voor de gemeenschap?
---
En in de rubriek 'Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask' stel ik de vraag aan Thorbecke-hoogleraar Geerten Boogaard: stelt het staatsrecht grenzen aan overheidscommunicatie?
---
Voorbeelden en leesvoer uit het gesprek met Renata
Stevig adviseren met behulp van de 4A’s: van Ambitie naar Acties en via Analyse naar AdviesAanpak Dordrecht om het gebruik van minimaregelingen te bevorderen (op basis van gedegen analyse!)Het belang van omgevingsanalyse en onderzoekEerste positieve ervaringen met de managementrapportageNiet profileren, maar positioneren‘Geldgestuurde communicatie’ is een fundamenteel probleem voor teams Communicatie en het vak overheidscommunicatie.En dat boek dus: www.communicerenmetfocus.nl Geerten Boogaard verwijst naar het proefschrift van Tjebbe Geldof, Politieke overheidscommunicatie.

We zijn terug! Als vanouds ga ik in gesprek met mensen die rondlopen in onze democratie en er iets van vinden en iets mee doen.
Met op het eind een nieuwe rubriek. In “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask” stel ik Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard elke aflevering een staatsrechtelijke vraag. We beginnen met de meest algemene vraag die ik kon verzinnen: ‘Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?’ 
Maar de hoofdmoot is als altijd dat goede gesprek over democratie, gemeenschapskracht en het bestuur dat daarvoor nodig is. 
Het is raar dat ik dat gesprek nu pas met Anke Siegers voer. Maar het blijkt een blessing in disguise, want nu kon ik haar interviewen voor deze verse aflevering waarmee we seizoen 6 aftrappen. 
Anke is gespecialiseerd, al jaren, in samen besluiten nemen in complexe situaties. In gedragen plannen maken, juist als dat niet vanzelf spreekt en er gedoe is, en conflict.
Anke is organisatiepsycholoog en conflictbemiddelaar en is ooit opgeleid als zangeres en als juf. Haar eerste boek ging over eigen kracht, samenwerken met het sociale netwerk samenredzaamheid en regie en eigenaarschap in de jeugdzorg en de WMO; het sociaal domein dus, Hierover schreef ze in 2016 het veelgelezen boek 'De Nieuwe Route' en ze leidt er mensen in op. Het gaat vooral over individuele casuistiek.
Haar nieuwe boek heet Van gedoe naar gedragen, en dat gaat over samen besluiten in grotere verbanden. Het beschrijft waarom we niet door kunnen gaan op de standaard manier van besluiten nemen, waarin het gebruikelijk is dat er vóór mensen wordt besloten. Het effect van de gebruikelijke route in besluitvorming is dat mensen zich niet betrokken voelen bij beslissingen over hun eigen leven, werk, organisatie, omgeving of de democratie.
Van gedoe naar gedragen is een geweldig How To boek met een duidelijke richting: die van gemeenschappelijkheid. 
En... aan het eind van de aflevering de nieuwe rubriek “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask”. Dit keer vragen we de Thorbeckehoogleraar: 'Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?'

Stel, je bent directeur of bestuurders van een publieke organisatie die werkt in een buurt, een wijk, een dorp of een stad. En jullie hebben als visie dat jouw organisatie ruimte moet maken voor bewoners, voor mensen in buurten, voor allerlei gemeenschappen. En dat er ook ruimte is voor medewerkers om daar vorm aan te geven.
Wat doe je dan als leider van die organisatie de dag nadat die visie is vastgesteld?
Dat was een vraag die Birgit Oelkers bezighield. Ze heeft er allerlei leiders over geïnterviewd. Gemeenschapsgericht leiderschap noemt ze het. Ik ga er met haar over in gesprek. 
Ook aangeschoven is Thijs van Mierlo, directeur van LSA Bewoners, de vereniging van actieve bewoners. Hij ziet natuurlijk talloze bewoners die van alles mogelijk maken voor de buurt en daarin leiderschap tonen. Maar gemeenschapsgericht leiderschap van de bestuurders en directeuren van organisaties in die wijken en dorpen? Dat is toch andere koek.
Het is niet vanzelfsprekend dat die leiders zich richten op de groei van buurtgemeenschappen. Dat je je eigen inhoudelijke ambities in twijfel trekt, omdat die niet uit de gemeenschap komen. Dat je niet een heidag organiseert met je medewerkers, maar met alle mensen met wie je samenwerkt in een buurt.
De gemeenschap als uitgangspunt nemen, doet iets met de manier waarop je je organisatie profileert: die komt in een dienende rol. En dat vraagt een andere invulling van je baas-zijn.
Alle leiders die hiermee bezig zijn, willen het dagelijks leven weer normaliseren, vertelt Birgit. Een dat betekent dus: minder professionals. Groei van de gemeenschap betekent dus vaak krimp van de organisatie. 
Soms word je helemaal overbodig, maar heel vaak is het ook: mandaat en zeggenschap durven delen. “Daar zit een hele wereld achter,” hoor je Birgit dan zeggen.
Over die wereld gaan we het hebben.
---
Thijs en ik hebben Birgit overtuigd: in november verschijnt het boek. Je kunt het al bestellen! 
En mocht je nu denken: wat is dat een leuke club, dat LSA Bewoners, sluit je dan aan. Als bewonersgroep kun je lid worden en als je fan bent, kun je vriend worden.
Aflevering 5, waarin Thijs en ik met nog wat anderen het begrip 'the usual suspect' ten grave dragen kun je hier beluisteren.
We zaten voor het gesprek bij Lokaal O.  
Birgit noemde terloops 'een van jouw lezingen' waarin ik het begrip 'de bewijslast omkeren' noemde. Die lezing heb ik ook als aflevering van de podcast uitgebracht en het is een soort voorpublicatie van mijn nieuwe boek.

De vijfentwintigste aflevering! 
In de alleréérste aflevering, maart 2018 was dat, sprak ik Job Cohen, die toen de Thorbeckehoogleraar was, de hoogleraar die aan de universiteit Leiden “decentrale overheden onderzoekt als ‘bestuurlijk, politiek en juridisch systeem’.
Voor deze vijfentwintigste doe ik dat gewoon nog een keer. Maar inmiddels zit er iemand anders op die leerstoel. Geerten Boogaard. Geerten en ik zaten begin deze eeuw samen in de gemeenteraad van Leiden. Hij voor het CDA, ik voor de Partij van de Arbeid. Dat heeft hij me nooit echt kwalijk genomen en de afgelopen jaren heb ik geregeld gastlessen gegeven aan zijn studenten. We gaven samen ook jarenlang het vak ‘Leren door doen’ waarin studenten van allerlei studierichtingen aan de slag gingen met een maatschappelijk thema in Leiden.
Ik leerde ze maatschappelijke dingen voor elkaar krijgen, Geerten leerde ze kritisch te kijken naar de democratische kwaliteit van wat ze aan het doen waren. 
Door Geerten heb ik leren knutselen met staatsrecht, want meer zal ik het niet noemen… maar ook niet minder. Het is heerlijk om met hem te praten over de pragmatiek van het staatsrecht: waar is het voor, hoe werkt het, werkt het een beetje en voor wie dan?
Ik ben ontzettend nieuwsgierig hoe hij aankijkt tegen de polariteit van ‘de menselijke maat’ en maatwerk aan de ene kant en standaarden en normen aan de andere kant. Daar wordt ontzettend geworsteld op allerlei werkvloeren. 
Misschien kunnen we wel bij de ontwerper van onze Grondwet Thorbecke terecht om daar een beetje licht op te schijnen? Want een grondwet, dat zijn immers hele precieze regels die toch ruimte moeten bieden voor de grilligheid en veelkleurigheid van een gemeenschap. 
Na afloop van weer eens zo’n gastles gingen we dus in gesprek. Over staatsrecht, zijn definitie van beleid, en over normen. We starten het gesprek waar het college ophield en dat ging over het belang van precieze spelregels.

--
In de podcast noemen we het stuk dat Geerten schreef met Douwe Elzinga. Dat kun je hier in pdf vinden. Dit is de link naar het essay op de site van Binnenlands Bestuur.Hier schrijft de Raadsledenvereniging erover onder de kop 'De raad gaat over alles.' 

Ontworsteling aan een bepaalde orde, lukt pas als er theoretische en praktische alternatieven zijn, stelde Christine de Pisan in de vijftiende eeuw in haar feministisch manifest.* In deze aflevering van Democratie in uitvoering praat ik met een van de leukste leveranciers van zulk soort alternatieven in het sociaal domein.  Mijn bestuurskundige bijscholing - van huis uit ben ik boekwetenschapper - startte ik ruim tien jaar geleden met zijn boek Mild despotisme. Toen ik het uit had en een beetje had verwerkt dat het inderdaad allemaal de schuld was van Wouter Bos, mailde ik Albert Jan Kruiter en spraken we af voor koffie. Want over hem heb ik het. Dat van die koffie, dat lukte toen nog gewoon, want het was helemaal aan het begin van zijn  IPW,  het Instituut voor Publieke Waarden, dat sinsdien furore maakte met de Doorbraakmethode, het Sociaal Hospitaal en ook het actie-onderzoek in Nederland groot heeft gemaakt.AJ roept al jaren dat 'het einde van beleid' aanstaande is, dus het werd hoog tijd dat ik eens afreisde naar Utrecht voor een goed gesprek over maatwerk, standaarden, beleid en natuurlijk nog meer oude filosofen.Lees meer
Mild despotisme, het boek van AJ Kruiter (2011)Op IPW,  het Instituut voor Publieke Waarden vind je veel meer over hun werkwijze en bijvoorbeeld ook de Doorbraakmethode* Vast niet helemaal waar, maar ik ga dit mooie citaat niet kapot-fact-checken, dat snap je natuurlijk. 

Wicked problems, zo  heetten ze een tijdje geleden. Opgaven waarin alles met alles samenhangt en je niet met wat opeenvolgende transacties een resultaat voor elkaar krijgt in 5 stappen. De term is weer wat uit de mode, maar de vraagstukken zijn er niet minder wicked op geworden. Want je zal maar bent  "chef energietransitie" of "trekker gezonde leefomgeving" in een willekeurige gemeente zijn.  Hoe dóe je dat? 

Tegenwoordig noemen we al deze problemen "complex". Zelf sta ik wat ambivalent tegenover die term. Hij wordt naar mijn idee te vaak gebruikt om noodzakelijke verandering tegen te houden, niet vanwege ingewikkeldheid, maar vanwege allerlei belangenstrijd. 

Want vaak is  iets niet zozeer complex, maar vooral ingrijpend. Voor allerlei belangen.
Maar dat neemt niet weg dat er natuurlijk nog genoeg vraagstukken overblijven die wel écht complex zijn.  Supergrote vraagstukken die niet zozeer ingewikkeld zijn, zoals een vliegtuig bouwen ingewikkeld is, maar complex en niet goed voorspelbaar en planbaar, zoals 'het weer'. 

En daarmee omgaan, is een ambacht!
Angela Riddering en Herrie Geuzendam schreven hét boek voor ambtenaren over hoe je kunt werken met complexiteit.
In deze aflevering buitelen Angela, Herrie  en ik over elkaar heen rond dat begrip 'complexiteit'.  (Je hoort, ik zoek een inhoudelijk excuus voor het veel door mijn gasten heen praten dit keer :))
We gaan in gesprek over hoe je naar complexiteit kunt kijken, en hoe je je werk dan inricht in het besef dat je in complexe situaties de illusie moet loslaten dat jij de oplossing voor het probleem bent. 

Luister- en leesvoer voor iedereen die werkt aan maatschappelijke vraagstukken. Wat Angela en Herrie hebben ontdekt, beschreven en vertellen, helpt echt. Juist in deze periode in gemeentebesturen.

Want het is nogal wat als je tot je door laat dringen dat je niet voor de komende vier jaar als gemeenteraad wilt en kunt 'dichttimmeren' wat je wilt doen, wat dat kost en met wie je dat allemaal gaat afspreken. Herrie en Angela leggen de nadruk op het proces:  elkaar vaker en waardevoller spreken.  Dat moet, bij complexiteit. 

Goed werken met complexiteit levert  contact op en meer ingrediënten voor wijze en democratische besluiten. Een blessing in disguise.  Geen grip, maar begrip. 

En dat is dan dan ook de titel van het boek.

Herrie Geuzendam op LinkedIn
Angela Riddering op LinkedIn en op twitter
BEgrip, werken met complexiteit, preview op Managementboek
Recensie van het boek in VNG Magazine
Veldgids Vertrouwen, een eerder boek van Angela, alleen nog als e-boek