In Schiedam Stedelijk Museum Schiedam

Het avontuur zit erop. Saskia Beukman en museumconservator Merel van der Vaart hebben hun onderzoek naar de Schiedamse Neeltje  Andries en Marytje Arendsdochter afgerond. Samen met Liesbeth Bouman van het platform Alle heksen op een stokje blikken ze terug op hun zoektocht. Hoe is hun blik op de heksenvervolgingen veranderd? Wat hebben ze geleerd? En welk moment zal ze het meest bijblijven?
Ook onderzoekt Saskia hoe het moderne beeld van de ‘sprookjes heks’ is ontstaan en welke betekenis de heksenvervolgingen vandaag de dag nog hebben. Van Stam van de Vos hoort ze wat hedendaagse hekserij kan betekenen en hoe historische kennis daarbij een rol speelt. Ze gaat op bezoek bij Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, waar ze meer leert over de manier waarop feministen zich de term ‘heks’ eigen maakten. En Madyasa Vijber, verloskundige, vertelt hoe de oude associatie tussen vroedvrouwen en hekserij haar beroepsgroep nog steeds parten speelt.
Neeltje en Marytje leefden misschien 400 jaar geleden, maar de heks is nog steeds onder ons, als archetype én in levende lijve.

Neeltje en Marytje hebben zich vrijwillig laten opsluiten om hun onschuld te bewijzen, maar na ruim een jaar gevangenschap krijgen ze vreselijk nieuws: Het Hof van Holland besluit dat de vrouwen wel degelijk schuldig zijn aan hekserij en dreigt met de doodstraf. De advocaten van Neeltje en Marytje gaan in hoger beroep, maar zal de zaak worden aangenomen? En zullen ze de Hoge Raad wél van hun onschuld kunnen overtuigen?

De vermeende Schiedamse heksen Neeltje en Marytje gingen naar Den Haag om hun onschuld te bewijzen. Saskia Beukman en Merel van der Vaart reizen ze achterna. Ze bezoeken de gevangenpoort, waar de vrouwen gevangen hebben gezeten. Hier spreken ze conservator Lex van Tilborg die hen meer verteld over het leven in de voormalige gevangenis.
In het Nationaal Archief helpt onderzoeker Arjan Poelwijk Saskia en Merel bij het lezen van de rechtbankstukken. Wat is er nu precies gebeurd tijdens het proces?
In deze aflevering wordt onder andere gesproken over 16e eeuwse straffen en  verhoormethodes, waaronder tortuur, of marteling. Van  8:50 tot 11:00 wordt er gesproken over 16e eeuwse (lijf)straffen. De verhoormethodes worden besproken van 13:04 tot 17:57.
Tip: de Gevangenpoort in Den Haag is tegenwoordig een museum.

Saskia bezoekt met Merel het gemeentearchief van Schiedam om meer te weten te komen over Neeltje en Marytje. Wie waren ze? Hoe zagen hun levens eruit? En hoe raakten ze verzeild in een hekserijproces?
Aan het eind van de zestiende eeuw heeft het Schiedamse stadsbestuur de handen vol aan steeds oplaaiende geruchten over hekserij. Roddels speelden in die tijd een belangrijke rol in de rechtspraak. Manon van der Heijden, hoogleraar stadsgeschiedenis aan de Universteit Leiden, legt uit hoe dat kwam. Ook Neeltje en Marytje worden slachtoffer van de geruchtenmolen. Ze besluiten actie te ondernemen.
Meer weten over de vroegmoderne rechtspraak en de rol van vrouwen? Manon van der Heijden schreef het boek Misdadige vrouwen, “een verhaal van wanhoop, armoede en kwetsbaarheid, maar ook van vrijheid, zelfstandigheid en vechtlust.”

Saskia Beukman doet al jaren onderzoek naar de Schiedamse heksenprocessen, maar één vraag heeft ze nog niet kunnen beantwoorden: Wie waren de vrouwen die vervolgd werden voor hekserij? En hoe konden deze processen in Schiedam zo uit de hand lopen? In deze stad zijn veel meer mensen vervolgd én gedood dan in omliggende gemeenten.
In aflevering 1 probeert ze samen met museumconservator Merel van der Vaart beter te begrijpen wat voor stad Schiedam was en waarom de heksenprocessen in de 16e eeuw in heel Europa slachtoffers maakten.
Wil je meer weten?
Op schiedamopdekaart.nl kun je aan de hand van oude kaarten zien hoe Schiedam er in de zestiende eeuw uitzag.
Met de app Schiedam 1598 van Gemeentearchief Schiedam kun je via AR door zestiende-eeuws Schiedam lopen.
Het boek Toverij en Samenleving. Holland 1500-1800 vertelt meer over alle processen die in Holland zijn gevoerd.

Op de Grote Markt van Schiedam zijn ten minste acht vrouwen levend verbrand, nadat ze veroordeeld waren voor hekserij. Maar er waren ook twee vrouwen die terugvochten. En wonnen. Saskia Beukman, Schiedammer, is gefascineerd door het verhaal van Neeltje Andries en Marytje Arendsdochter. Ze gaat op onderzoek uit om te begrijpen wat er toen, in de 16e eeuw, in Schiedam is gebeurd. Luister vanaf vrijdag 13 oktober 2023 iedere twee weken naar een nieuwe aflevering van Heksen in Schiedam.