#36 Over Klassen en de onvermijdelijke tragiek: ‘Tegen een samenleving waarin de druk zo groot is, kun je eigenlijk niet op.‪’‬ Nivoz Podcast

In de documentaireserie Klassen is onderwijssocioloog Eddie Denessen bevestigd in wat hij weet. ‘Dat leraren veel van hun leerlingen houden, dat scholen inderdaad bijdragen aan de kansen van kinderen en dat het adviseren in groep 8 zo snel mogelijk moet worden afgeschaft.’ In deze NIVOZ-podcast rafelt hij met Rikie van Blijswijk de problematiek rondom de gelijke kansen verder uit. En wijst hij vooral op een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Sinds 2016 bekleedt Eddie Denessen als bijzonder hoogleraar de leerstoel ‘Sociaal-culturele achtergronden en differentiatie in het onderwijs’ aan de Universiteit Leiden. Hij spant zich in om het aandeel van ons onderwijs in de groeiende sociale ongelijkheid door te lichten. Denessen laat zien dat er verbanden zijn en dat de klem waarin het onderwijs verkeert – en de druk die zich in het systeem heeft genesteld - er een is van een grotere orde.
De bewogen beelden en fragmenten uit de serie Klassen, waarover ook op de NIVOZ-website veel is gepubliceerd, , legde het systemische probleem genadeloos bloot. Aan de onmacht en tragiek rondom de hoofdrolspelers viel niet te ontkomen. Letterlijk en figuurlijk. ‘Tegen een samenleving waarin de druk op succes zo groot is, kun je eigenlijk niet op. En dan denk ik aan die uitspraak van Basil Bernstein (1970),  Education can not compensate for society. Wij zitten in een maatschappij die dit op een of andere manier veroorzaakt, of legitimeert, dat we op deze manier met leerlingen omgaan en die druk zo hoog leggen.’
Het probleem kun je dus niet alleen op het bordje van leraren schuiven. Daarnaast zijn leraren zelf weliswaar actoren, maar eigenlijk spelers van een spel waarvan de spelregels door anderen worden bepaald. Ze ervaren een professioneel conflict tussen het appel dat de kinderen op hen doen en de eisen die extern worden gesteld, zeker als het gaat om selectie en determinatie op jonge leeftijd. ‘Wil je determineren,’ zegt Denessen, ‘doe dat dan op de plek waar het aan de orde is, een paar jaar later dus, In de onderbouw van het voortgezet onderwijs,’ zegt hij.
Het dilemma van wel of niet een eindtoets vraagt sowieso meer doordenking, laat Eddie Denessen weten. Tussen deze grote vragen en dilemma’s komt in de podcast de betekenis van het Pygmalion-effect langs en praten we over wie aangesproken moet worden op zijn verantwoordelijkheid als het gaat om het bieden van gelijke kansen. De ouders als we het hebben over achterstand of de school als het gaat om achterstelling? Of is het een gezamenlijke verantwoordelijkheid?
Onder de aanpak of mogelijke oplossingen zit volgens Denessen sowieso een basale vraag verscholen. Wat verstaan wij op school eigenlijk onder gelijke kansen? Zijn dat gelijke kansen op een welvarend leven, op een diploma, of op liefdevolle aandacht van de leraar? De urgentie voor zo’n gesprek is hoog, zegt Denessen. om te beginnen tussen docenten. ‘Die discussie over gelijkheid moet in teams gevoerd worden, omdat die sluimert en omdat die heel stiekem invloed heeft op hoe leraren hun onderwijs invullen. De praktijk kun je veel meer richting geven als je het begrip expliciteert en daar ook je ambities op uitspreekt.’