Het Spoor Terug NPO Radio 1 / VPRO

De grootmoeder van schrijver Reggie Baay werkte begin twintigste eeuw als contractarbeider in Deli op Sumatra. Contractarbeid klinkt vrijwillig, maar blijkt een voortzetting van de slavernij in de toenmalige kolonie Nederlands-Indië. In Verborgen Verbanden; een onbekende koloniale erfenis probeert Reggie meer over zijn oma en haar dagelijks leven te weten te komen. Waarom stuit hij daarbij op muren? Is haar verhaal en dat van de contractarbeiders bewust onder het tapijt geschoven? En wat heeft het Van Abbemuseum te maken met deze geschiedenis?

Een podcast van Reggie Baay, Emmie Kollau en Aldus’ producties in samenwerking met het Van Abbemuseum Eindhoven. Regie en productie door Aldus’ producties. In het Van Abbemuseum Eindhoven is tot en met voorjaar 2026 de bijbehorende tentoonstelling Verborgen Verbanden te zien. Daarin ontrafelt het museum zijn eigen koloniale verleden en de rol die naamgever en oprichter van het museum Henri van Abbe daarin speelde.

'Mishandeld door man of vriend.. je kunt weg, als je wilt'. Die tekst stond op het eerste affiche waarmee de gloednieuwe stichting Blijf van m’n lijf zich 50 jaar geleden bekend maakte. Zes vrijwilligsters, waaronder drie studenten, zagen een probleem dat niet erkend werd: geweld tegen vrouwen. Ze kraakten een pand op een geheim adres en openden de deuren. Binnen enkele weken zat het pand vol met vrouwen en kinderen die leden aan dat ‘niet-bestaande’ probleem, en in de jaren die volgden openden tientallen Blijf van m’n lijf-huizen de deuren. Tegenwoordig zijn er tientallen huizen waar vrouwen en mannen die mishandeld worden heen kunnen vluchten.

Programmamaker Christianne Alvarado reconstrueert het begin van dit instituut in de radiodocumentaire ‘Het probleem de wereld in. 50 jaar Blijf van m’n lijf’. Te horen zijn Anita Aerts, Marga van Rijen, Noor van Crevel en Winifred Krekel, en ooggetuiges van het eerste uur; Jolanda Vader en Sylvia van de Blijf Groep.

Het interview met Noor van Crevel uit het archief van Atria is gedaan door Josien Pieterse. Met dank aan Flora Vallenduuk van Atria, archief voor vrouwengeschiedenis, en Renée Römkens, emeritus hoogleraar gender-gerelateerd geweld.

Verspreid in archieven over de hele wereld liggen honderden pagina’s aan vooralsnog onontcijferde VOC-verslagen. Ze vertellen de verhalen van mensen in dienst van de VOC die de opdracht kregen tot zogenaamde ‘hofreizen’. Hun missie was om af te reizen naar ver gelegen vorstelijke hoven en daar op diplomatieke wijze verdragen te sluiten met lokale machthebbers. Dit gold ook voor de missie van Hendrik van Reede van Drakesteijn. Hij trok in 1668 beladen met geschenken het binnenland van India in om in Madurai audiëntie te zoeken bij de lokale machthebber.

Een documentaire over een moeizame tocht met opstandige olifanten, diplomatieke schofferingen en sluikse hovelingen in het spoor terug: Missie Madurai. Gemaakt door Joris Oosterbeek en Mathijs Deen. Met dank aan historicus Lennart Bes en Markus Vink, die het verslag van Van Rheede ontcijferde en annoteerde.

Tuinarchitect Mien Ruys (1904-1999) is voor sommigen een onbekende, voor anderen een legende. Volgens liefhebbers hoort ze thuis in het rijtje Le Corbusier, Mondriaan en Rietveld, vanwege haar strakke vormgeving en haar vooruitstrevende ontwerpideeën. Ze werkte nauw samen met architecten en had socialistische idealen over de kracht van een goed aangelegde tuin. Met haar doe-het-zelf-pakketten en talrijke publieksboeken maakte ze tuinieren bovendien voor iedereen toegankelijk. Ze was de enige vrouwelijke tuinarchitect van haar tijd en inspireerde mensen binnen en buiten haar eigen vakgebied: de internationaal vermaarde tuinarchitect Piet Oudolf bijvoorbeeld, maar ook de aanstormende modeontwerper Bonne Reijn, haar achterneef.

Deze documentaire is in samenwerking met biograaf Leo den Dulk, modeontwerper Bonne Reijn en tuinarchitect Piet Oudolf. Gemaakt door Laura Stek & Ella Meng, naar aanleiding van het 100-jarige jubileum van ‘De tuinen van Mien Ruys’ en het bijbehorende boek ‘De tuin is een proces’ van Conny Den Hollander.

In de jaren ’50 kwamen er duizenden Molukkers naar Nederland. Veel waren in de veronderstelling terug te keren naar hun thuisland, maar voor de meesten zat dat er nooit in. Nog altijd woont het merendeel in Nederland. Hoe is het diegenen vergaan die wél terug zijn gegaan? Met die vraag ging programmamaker Jakob Koolschijn naar de Molukken. 

Deze documentaire is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en het Lira Fonds.  En met medewerking van Lotte Geukes en advies van historicus Ron Habiboe en journalist Victor Joseph. 

Dit Spoor Terug gaat over eetbaar erfgoed. Namelijk: drop. 
Dat hoort bij Nederland als tulpen en klompen – toch? 
Nou.. Zó uniek Nederlands ís drop helemaal niet, zo blijkt uit ‘Het Grote Dropboek’ dat vorige maand verscheen. Sterker nog, zegt auteur Marieke Hendriksen: vóór de oorlog was Nederland niet meer dan een dropland onder vele andere droplanden. 
Maar na de oorlog begon de grote ‘vererfgoedisering’. Dat wil zeggen: de nationale toeëigening van drop. Want Nederland zocht nieuwe verhalen, een nieuwe identiteit, en de drop-industrie zocht groeikansen. 
Luister naar ‘Op het Dropspoor’, gemaakt door Marten Minkema.