Dossier Europa | BNR BNR Nieuwsradio

Midden in de nieuwsuitzending van Telewizja Polska (TVP), de Poolse publieke omroep, knalt het signaal eruit. Het is vlak voor Kerst, de nieuwe regering onder leiding van Donald Tusk is amper een week aan de macht. Het hervormen van de omroep is een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes, nu voegt hij de daad bij het woord. Achter de schermen neemt de regering de publieke omroep over. Het management wordt vervangen, naast TVP ook bij Polskie Radio en persbureau PAP.  

Chaotische weken volgden. De oude regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) was woedend en sprak van een coup. Politici van de partij bezetten het omroepgebouw in een poging de hervormingen te stoppen. In deze rommelige dagen werd een eerste aflevering van het nieuwe avondjournaal gemaakt. 

Het nieuwe TVP beloofde een einde aan de ‘propagandasoep’ die afgelopen jaren de Poolse huiskamers bereikte. Nadat PiS in 2015 de verkiezingen won, ontsloeg ze managers en journalisten en maakte van TVP haar eigen partijspreekbuis. TVPiS, noemden de Polen het. De zender demoniseerde politieke tegenstanders en verspreidde hate speech over migranten en lhbti’ers. Voor Tusk reden om, zodra hij aan de macht kwam, de pijlen op de omroep te richten. 

Dit leverde in Polen een levendige discussie op. Kritiek kwam niet alleen van PiS. Want hoe legaal was deze controversiële zet van Tusk? Deed de nieuwe regering niet precies hetzelfde wat PiS acht jaar geleden had gedaan? Het werpt een vraag op die Polen nog steeds bezighoudt, ook op andere terreinen, zoals de rechtsstaat. Hoever kun je de wet oprekken om na jaren populistisch bewind de democratische instituties te herstellen?   

In deze aflevering gaan we dieper op deze vraag in met Paulina Milewska. Zij is jurist, oud-journalist en als onderzoeker naar persvrijheid verbonden aan de Poolse Helsinkistichting, een mensenrechtenorganisatie. 

Ook gaan we op bezoek bij TVP in Warschau, waar het stof inmiddels is neergedaald. Maciej Czajkowski, de adjunct-hoofdredacteur van het avondjournaal, geeft een rondleiding. Hij werkte jarenlang voor TVP. Nadat PiS aan de macht kwam, werd hij als een van de eersten ontslagen; nu kwam hij als een van de eersten terug. Czajkowski vertelt over de chaotische dagen in december, toen de omroep net werd overgenomen, en hoe ze nu een nieuw avondjournaal maken.  

De publieke omroep is weer ‘saai’ geworden, zeggen Polen. Een compliment in vergelijking met de emotionele propaganda van voorgaande jaren, vindt Czajkowski. Maar de publieke omroep herstellen blijkt een taaie klus. Het nieuwe TVP kampt met dalende kijkcijfers, laag vertrouwen van het publiek en ligt onder vuur wanneer de verslaggeving juist te veel naar de nieuwe regering leunt.  

TVP is nu misschien weinig spannend, de manier waarop de omroep werd overgenomen was allesbehalve saai. Het laat zien hoe Polen als eerste in Europa experimenteert met het onttakelen van zijn populistische erfenis. Bestaat er wel een goede manier om dit te doen? 

Over de maker 

Arnout le Clercq (1991) is sinds 2021 correspondent voor de Volkskrant in Centraal- en Oost-Europa. Zijn standplaats is Warschau, Polen. Eerder werkte hij op verschillende redacties bij de Volkskrant in Nederland. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en Berlijn. 
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Polen is een verdeeld land. Afgelopen jaren woedde een felle politieke strijd tussen oppositiepartijen en de rechts-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Tienduizenden en soms honderdduizenden Poolse burgers gingen de straat op om te demonstreren voor de rechtsstaat, voor persvrijheid, voor het recht op abortus – zaken die stuk voor stuk onder druk stonden toen PiS aan de macht was.

Nu is de wind gedraaid in Polen. Bij de verkiezingen in oktober verloor PiS de macht, nu staat de liberale en pro-Europese regering van premier Donald Tusk aan het roer. Maar wie dacht dat Polen na de laatste verkiezingen in rustiger vaarwater terecht zou komen, had het mis. De nieuwe regering wil de populistische erfenis van PiS ontmantelen: ze hoopt de rechtsstaat te herstellen en nam in december bijvoorbeeld de publieke omroep over, die de afgelopen jaren een spreekbuis voor PiS was.

De regering stuit op weerstand van PiS en haar aanhangers. Ze nemen de taal over die hun politieke tegenstanders gedurende de jaren hiervoor bezigden. Juist met Tusk als premier en zijn partij Burgerplatform in de regering staan de rechtsstaat en democratie onder druk, zeggen zij nu. En net als in afgelopen jaren lopen de emoties hoog op.

Correspondent zijn in Polen is soms net alsof je niet in één, maar twee landen tegelijk werkt. Twee kanten van Polen, beide met een verschillende kijk op de wereld, en diep overtuigd van het eigen gelijk. Die ‘twee Polens’ botsen met elkaar. Afgelopen jaren nam de polarisatie zozeer toe in het Centraal-Europese land dat sommige inwoners spreken van de ‘Pools-Poolse oorlog’. Het is nog maar de vraag of daar snel een einde aan komt.

Wat willen deze twee kanten van Polen precies? Waar komen die polarisatie en emoties vandaan? Hoe heeft het populisme in Polen voet aan de grond gekregen? En wat zijn daarvan de gevolgen?

In de eerste aflevering bespreken we deze vragen en thema’s met Andrzej Bobiński, directeur van denktank Polityka Insight in Warschau, die diepgravend onderzoek doet naar de Poolse politiek en samenleving. Hij vertelt wat er voor de strijdende partijen op het spel staat.

Ook horen we Jarosław Kuisz, politiek analist en medeoprichter van Kultura Liberalna, een denktank en tijdschrift in Warschau. Kuisz publiceerde vorig jaar het boek The new politics of Poland. A case of post-traumatic sovereignty. Hij legt aan de hand van geschiedenis uit waarom politiek in Polen een existentiële zaak is.

Over de maker

Arnout le Clercq (1991) is sinds 2021 correspondent voor de Volkskrant in Centraal- en Oost-Europa. Zijn standplaats is Warschau, Polen. Eerder werkte hij op verschillende redacties bij de Volkskrant in Nederland. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en Berlijn.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

24 februari 2022 staat tegenwoordig bekend als het Europese equivalent van 9/11. Die dag veranderde onze perceptie van Rusland in 1 klap door de invasie van Oekraïne. Als gevolg daarvan sprak de Duitse bondskanselier Scholz van een 'Zeitenwende' oftewel, een keerpunt. In heel Europa gingen we meer investeren in defensie.

Over Frankrijk hoorde je in de vorige 3 afleveringen van correspondent Eline Huisman. Maar hoe zit dat in de rest van Europa? Om die vraag te beantwoorden gaat Europaverslaggever Geert Jan Hahn in gesprek met Michelle Haas. Zij is een Nederlandse onderzoeker aan de Universiteit van Gent op het gebied van defensiebeleid in verschillende Europese landen.

Twee jaar na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne zijn we nog lang niet op het punt waar we hadden willen zijn. Haas wijt dit onder meer aan problemen in de productiecapaciteit, maar wijst ook op het feit dat het opnieuw opbouwen van defensie wel tien jaar kan duren. Onze kwaliteit is hoog, maar de kwantiteit bij lange na nog niet.

Luister ook | 4. Natuurwetten in Europa onder druk

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het belang van een geloofwaardige Europese defensie is misschien wel urgenter dan ooit. Want oorlog is terug op het continent. En Europa, zo waarschuwde Macron onlangs in zijn toespraak op de prestigieuze Sorbonne universiteit in Parijs, is sterfelijk. Haar voortbestaan staat op het spel. 

President Macron moest nog geboren worden toen in Frankrijk al hardop werd gedroomd over een Europees leger. De Franse premier René Pleven lanceerde in 1950 het idee van een Europese Defensie Gemeenschap, met militaire divisies uit verschillende landen, die een gemeenschappelijke krijgsmacht zouden vormen. 

Zover is het nooit gekomen - het Franse parlement verwierp de plannen voor een Europees leger. Maar het idee van een sterke gezamenlijke Europese defensie bleef een Frans stokpaardje, en Macron is een fervent verdediger van dat idee. 

In zijn recente speech aan de Sorbonne universiteit lanceerde de Franse president daarvoor een aantal ideeën: sterkere samenwerking tussen nationale legers. Een Europese militaire academie. Gezamenlijke financiering van militaire aankopen. Een voorkeursbehandeling voor militair materieel van Europese makelij. En: de nucleaire afschrikking waarover Frankrijk beschikt als essentieel onderdeel van de verdediging van het Europese continent. 

Onder druk van de Russische nucleaire dreigementen richting het Westen, de uitspraken van Donald Trump tijdens zijn presidentschap, en de groeiende macht van China is de rol van nucleaire afschrikking in de internationale krachtmetingen de afgelopen jaren toegenomen, ziet onderzoeker Héloise Fayet van het Franse instituut voor internationale betrekkingen. 

Frankrijk is sinds het vertrek van de Britten de enige lidstaat binnen de EU die zelfstandig over kernwapens beschikt, met een kleine driehonderd kernkoppen die vanuit vliegtuigen en onderzeeërs kunnen worden afgeschoten. 

In deze derde aflevering van de podcast over Frankrijk als militaire macht buigen we ons met Fayet over de vraag welke rol de Franse kernwapens zouden kunnen spelen in de verdediging van het Europees continent. En we kijken naar de Franse positie in de ontwikkeling van een Europese defensie. Welke rol kan het land spelen, als militair zwaargewicht in Europa? 

 

Over de maker:

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlog is terug in Europa. Toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel, werd Europa ruw wakker geschud uit een lange droom: de overtuiging dat de toekomst vredig en veilig zou zijn, en oorlog op het continent een achterhaald scenario. 

Na de val van de Muur werden legers drastisch ingekrompen en defensiebudgetten naar beneden bijgesteld. Militaire macht leek niet meer zo noodzakelijk. Maar de Russische agressie heeft het belang van een serieuze defensiecapaciteit weer op de kaart gezet in Europa.  

In deze podcast duiken we in de Franse defensiemacht. Want Frankrijk is op militair gebied een beetje een buitenbeentje binnen de Europese Unie: een land met een sterk leger, dat militaire bases onderhoudt over de hele wereld - van Gabon tot Polynesië en Frans Guyana. Dankzij een uitgebreide defensie-industrie is Frankrijk minder afhankelijk van andere landen voor het leveren van wapens. En bovendien: Frankrijk beschikt zelfstandig over kernwapens,  als enige lidstaat in de Europese Unie, sinds het vertrek van de Britten. 

Maar dat imago als militaire grootmacht liep de afgelopen jaren ook flinke deuken op. Zoals toen Australië een miljardendeal voor de levering van Franse onderzeeers plots torpedeerde. Wat voor Frankrijk de ‘deal van de eeuw’ moest worden, liep uit op een vernedering. Canberra verbrak niet alleen het contract met Frankrijk, het lanceerde ook meteen een nieuwe samenwerking met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het Franse stokpaardje van strategische autonomie een knauw. De Franse belangen, maar ook die van de EU als geheel, zijn er in het geding.    

Ook zagen Franse troepen zich gedwongen tot vertrek uit voormalige koloniën in Afrika, als gevolg van een reeks staatsgrepen. En dan is er nog de kritiek op de Franse steun in de oorlog in Oekraïne, die volgens de veelvuldig aangehaalde statistieken van het Duitse Kiel Instituut zou achterblijven bij die van Europese bondgenoten.  

Waar is Frankrijk als defensiemacht nog toe in staat, en is het Franse leger wel toegerust op de huidige tijd? En hoe verhoudt het sterke imago zich tot de relatief beperkte wapenleveranties van Frankrijk aan Oekraïne?  

 

Over de maker: 

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef.   
See omnystudio.com/listener for privacy information.

24 februari 2022. Een keerpunt in de geschiedenis van Europa. In de vroege ochtend kondigt de Russische president Poetin een ‘speciale militaire operatie’ aan in Oekraïne. Kort daarop ontploffen kruisraketten in Kiev, tienduizenden Russische soldaten steken de grens over. Oorlog is terug in Europa.

Na de val van de Muur hadden Europese landen hun legers drastisch ingekrompen, en de defensiebudgetten naar beneden bijgesteld. Militaire macht leek niet meer zo noodzakelijk. En bovendien, voor onze veiligheid vertrouwden we op bescherming door de Verenigde Staten. Oorlog op het continent leek een achterhaald scenario.

De Russische agressie schudt Europa wakker uit die droom. Daarbovenop is er onzekerheid over de uitslag van de aankomende Amerikaanse presidentsverkiezingen in november dit jaar. Stel dat Donald Trump - die herhaaldelijk gedreigd heeft uit de NAVO te stappen - terugkeert in het Witte Huis, wat betekent dat dan voor de Europese veiligheid?

Tegen die achtergrond van dreiging is het belang van een serieuze defensiecapaciteit weer op de kaart komen te staan in Europa.

Frankrijk is op het gebied van defensie een beetje een buitenbeentje binnen de Europese Unie. Het land heeft een sterk leger, met militaire bases over de hele wereld - van Gabon tot Polynesië en Frans Guyana. Er is een uitgebreide defensie-industrie om in de eigen productie van wapens te kunnen voorzien. En bovendien: Frankrijk beschikt zelfstandig over kernwapens, als enige lidstaat in de Europese Unie.

Tegelijkertijd klinkt er ook kritiek op hoe Frankrijk die militaire capaciteit gebruikt. Volgens het Duitse Kiel Instituut, dat bijhoudt hoeveel wapens en andere steun EU-landen leveren aan Oekraïne, blijft de Franse steun achter bij die van Europese bondgenoten.

Om te begrijpen waar die Franse positie vandaan komt, is het idee van ‘strategische autonomie’ essentieel. Tegenwoordig horen we die term vaak vallen als het gaat over de positie van de Europese Unie op het wereldtoneel, en het belang van een Europese defensiestrategie. Maar het is van oorsprong een oud Frans idee, dat het land op defensiegebied gemaakt heeft tot wat het nu is.

 

Over de maker:

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef. 
See omnystudio.com/listener for privacy information.