İyimser ve Şen Bilgin Denis Diderot Açık Radyo 95.0

Denis Diderot, 1748’de ilk romanını yayınlayacak ve kitap hızla bir ‘bestseller’ olacaktır. Boşboğaz Mücevherler, yüzeyindeki erotik anlatının altında dönemin felsefe tartışmalarına pek çok atıf barındırıyorsa da Diderot’nun yayınlamış olmaktan ömrü boyunca pişmanlığını yaşayacağı bir yapıt olacaktır.

1746-1749 yılları arasında bir yandan Ansiklopedi’nin hazırlıklarıyla uğraşmakta olan Diderot, Felsefi Düşünceler ertesindeki fikirsel evrimini imzasız olarak kaleme aldığı iki denemede somutlaştırmıştır: Doğal Dinin Kifayet Ederliği Üzerine ve Bir Kuşkucunun Gezintisi.

1746 yılında imzasız olarak yayınlanan, ama kim tarafından kaleme alındığı hemen herkese malum ilk eseri Felsefi Düşünceler, berrak ve lafı dolandırmayan üslubuyla Diderot’nun entelektüel kamuoyu nezdinde hemen teveccüh görmesini sağlamıştır. Üç günde yazılan ve 62 paragraftan müteşekkil bu küçümen yapıt aslen çelişkili bir yapıya sahiptir ve Diderot’nun zaman zaman Tanrı fikrini kabule yaklaşır göründüğü tek yapıtıdır. Ancak Diderot’nun bu en az tanrıtanımaz yapıtı, sansür aygıtı tarafından derhal tanrıtanımazlıkla itham edilerek yakılarak yok edilmeye mahkum edilecektir.

İlahiyat eğitiminin ardından sefalet dolu bir Paris boheminin içine gömülen Diderot, D’Alembert ile dostluğu sayesinde kendini daha o zamandan büyük bir proje olarak görülen Ansiklopedi’nin kaptan köşkünde bulmasıyla hem Denis Diderot’nun yaşamı hem de insanlığın kültürel tarihi geri dönüşsüz biçimde değişecektir.

Madame Pompadour’un sarayı teşrif ettiği, Fransa’nın Fontenoy’da askeri bir zafer kazandığı 1745 yılı Ansiklopedi fikrinin şekillenmeye başladığı tarihtir. İngilizce’den bir sözlük çevirisiyle başlayan, ama bazı kazalar ve tesadüfler sonucu dönemin matematik dâhisi D’Alembert ve onun henüz pek çoklarınca meçhul bir arkadaşının kendilerini redaktörlük koltuğunda bulmalarıyla başlangıçtakinden çok farklı bir kapsam ve istikamet kazanacaktır.

Diderot’nun 1744 tarihli Shaftesbury (Meziyet ve Fazilet Üzerine Deneme) tercümesi kime ait bir yapıttır? Shaftesbury’ye mi, yoksa Diderot’ya mı? “Bu kitabı okudum ve tekrar okudum. Öyle ki, bütün zihnim bu kitapla doldu. Ardından kalemi elime aldığımda, kitabı artık kapatmıştım. Hiç kimsenin malı bu kadar serbestçe istismar edilmemiştir. Bana fazla gevşek gözüken yerleri sıkıştırdım. Sıkı gelen yerleriyse gevşettim”.