Madde Madde Anayasa Madde Madde Anayasa

Madde 49 – "Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. (Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/19 md.)

Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.

(Mülga fıkra: 3/10/2001-4709/19 md.)"

Programımızın bu haftaki bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 49. maddesinde düzenlenen "çalışma hakkı ve ödevi"ni ele alıyor.

"Çalışmak bir haktır fakat çalışmamak da bir hak mıdır? Çalışmak bir hak olmanın ötesinde bir zorunluluk haline gelebilir mi? Çalışma hakkının kapsamında ne gibi unsurlar bulunur? Devlet bir kişiyi zorla çalıştırabilir mi? İş arayıp da bulamayanlar devlete başvurabilir mi?" gibi soruların yanıtlarını arıyor.

IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti
Madde 48 – "Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.

Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır."



Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın 48. maddesinde düzenlenen "çalışma ve sözleşme hürriyeti"ni ele alıyor. Çalışmanın bir hürriyet olduğu gibi çalışmamanın da bir hürriyet olduğunu, sözleşme yapacak kişilerin tarafları özgürce belirleyebildikleri gibi sözleşmenin içeriğini de belli koşullar altında özgürce belirleyebildikleri hususlarını detaylı olarak inceliyor.

"Devletleştirme ve Özelleştirme

Madde 47 – Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.

Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir.

Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzelkişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir.

Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelkişilere yaptırılabileceği veya devredilebileceği kanunla belirlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 47. maddesinde düzenlenen devletleştirme ve özelleştirmeyi mercek altına alıyor; devletleştirme ve özelleştirmenin ne olduğunu, hangi şartlarda yapılabileceğini, en önemli örneklerinden araç muayene istasyonları işletmelerinin devlet tarafından nasıl özelleştirilmiş bir tekel haline getirildiğini detaylıca inceliyor.

Kamulaştırma

Madde 46 - "(Değişik: 3/10/2001-4709/18 md.) Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. Ancak, tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir.

İkinci fıkrada öngörülen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz uygulanır."



Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın 46. maddesinde düzenlenen kamulaştırma kurumunu mercek altına alıyor. Kamulaştırmanın bir mülkiyet hakkı istisnası olduğunu, hangi şartlar altında hakka ve hukuka aykırılıklara sebep olabilecek dikkatlice hareket edilmesi gereken bir kurum olduğunu inceliyor.

Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması

"Madde 45 – Devlet, tarım arazileri ile çayır ve mer'aların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır.

Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değerlerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır."



Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ "Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması" başlıklı Anayasanın 45. maddesini inceliyor. Toprak reformunun devamında çiftçilere yalnızca toprak verilmesinin yeterli olmaması, devletin çiftçiyi başka yönlerden de desteklemesi gerekliliğini mercek altına alıyor.

"Toprak mülkiyeti

Madde 44 – Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tesbit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.

Bu amaçla dağıtılan topraklar bölünemez, miras hükümleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasına ilişkin esaslar kanunla düzenlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın "toprak mülkiyeti" başlıklı 44. maddesini mercek altına alıyor. Toprağı hiç bulunmayan veya yetersiz olan çiftçilerin devlet tarafından desteklenmesinin Anayasal dayanağını oluşturan bu maddeyi incelerken bu hususun anayasal ve kanuni düzenlemelerini inceliyor.