50 ár frá Bloody Sunday RÚV

Fimmtíu ár eru nú liðin frá einum afdrifaríkasta atburði The Troubles, óaldarinnar á Norður-Írlandi, sem stóð yfir á árunum 1968-1998.
Þann 30. janúar 1972 efndu kaþólikkar til friðsamlegrar réttindagöngu í borginni Derry þar sem þeir kröfðust aukinna borgaralegra réttinda en fátækt, atvinnuleysi og húsnæðisskortur hafði verið hlutskipti langflestra kaþólskra fjölskyldna í landinu áratugum saman.

Þegar nokkuð var liðið á gönguna hóf fyrsta fallhlífaherdeild breska hersins, Para 1, að skjóta á göngufólk og eftir aðeins nokkrar mínútur af algjörri ringulreið lágu þrettán í valnum. Fimmtán særðust og einn af þeim lést síðar af sárum sínum.
Í kjölfarið á þessum hræðilega atburði hörðnuðu átökin á Norður-Írlandi gríðarlega og áttu eftir að kosta fleiri en 3500 mannslíf áður en friðarsamkomulag var loks undirritað árið 1998.

Í fyrri þættinum er forsaga átakanna rifjuð upp um sögu misskiptingar og kúgunar af hálfu Englendinga sem hafði litað líf Íra öldum saman. Við rekjum ástæður þess að landinu var skipt upp í Írland og Norður-Írland og hvað varð til þess að árið 1968 blossuðu átökin upp á milli fylkinga mótmælenda og kaþólikka í landinu. Bloody Sunday breytti öllu, ekki aðeins fyrir þróun átakanna, sem hörðnuðu til mikilla muna, heldur umturnaði hann lífi ótal fólks sem nú stóð uppi sem fjölskyldur fórnarlamba voðaverkanna sem breski herinn framdi þennan dag.

Þátturinn er að stórum hluta byggður á lýsingum þeirra sem upplifðu tíma átakanna og þennan afdrifaríka, blóðuga sunnudag. Sum þeirra eru enn í dag að takast á við afleiðingar hans, hálfri öld síðar.

Viðmælendur í 1. þætti í þeirri röð sem þau birtast:
Bridgeen Sharkey,
Patsy Okane,
Margaret Armstrong,
Sinéad Cooper
Bronagh Cooper
Ursula Clifford
Kevin McDaid,
Bridie Gallagher,

Einnig heyrist í Brian Faulkner fyrrverandi forsætisráðherra Norður-Írlands.

Íslenskar raddir:
Guðrún Hálfdánardóttir
Guðrún Gunnarsdóttir
Hulda Geirsdóttir
Vera Illugadóttir
Þorgerður Ása Aðalsteinsdóttir
Þórhildur Ólafsdóttir
Guðni Tómasson
Jórunn Sigurðardóttir
Pétur Grétarsson

Tónlist:
Some Mother's Son (Ógánaigh Óig) e. Bill Wheelan.

Þann 30. janúar 1972 efndu kaþólikkar til friðsamlegrar réttindagöngu í borginni Derry þar sem þeir kröfðust aukinna borgaralegra réttinda í samfélagi sem hafði einkennst af mikilli mismunum og óréttlæti áratugum saman.

Þegar nokkuð var liðið á gönguna hóf herdeild breska hersins að skjóta á göngufólk og eftir aðeins nokkrar mínútur af algjörri ringulreið lágu þrettán í valnum. Fimmtán særðust og einn af þeim lést síðar af sárum sínum.

Bloody Sunday breytti öllu. Í kjölfarið náði ofbeldið á Norður-Írlandi nýjum hæðum og Írski lýðveldisherinn, ÍRA, hafði varla undan að taka á móti nýjum sjálfboðaliðum. Herskáir hópar úr röðum mótmælenda spruttu einnig fram á sjónarsviðið og næstu þrjá áratugi áttu fleiri en 3500 manns eftir að láta lífið í óöldinni, The Troubles.
Í tveimur þáttum verða aðdragandi og eftirmál Bloody Sunday rakin.

Í þessum síðari þætti tökum við upp þráðinn þar sem frá var horfið og heyrum um atburði næstu missera í lífi fjölskyldna fórnarlambanna og á pólitíska sviðinu. Breski herinn hélt því fram að þeir hefðu aðeins skotið í sjálfsvörn á óeirðaseggi og hryðjuverkamenn vopnaða sprengjum og skotvopnum. Fyrri rannsóknin á atburðum dagsins, Widgery-rannsóknarnefndin, staðfesti og studdi þennan framburð.

Barátta fjölskyldna fórnarlambanna hélt því áfram næstu áratugi og árið 1998 var ný rannsókn á Bloody Sunday, Saville rannsóknin, sett á fót. Hún tilkynnti niðurstöður sínar árið 2010 um að allir þeir sem létu lífið hefðu verið óvopnaðir, almennir borgarar og jafnframt að herinn hefði gengið fram með óhóflegu valdi, auk þess að hafa vísvitandi logið til um atburðarásina til að hylma yfir misgjörðir sínar.

Við heyrum lýsingar og frásagnir fólksins sem upplifði daginn sjálfan og eru sum enn þann dag í dag að takast á við afleiðingar hans.

Viðmælendur í 2. þætti í þeirri röð sem þau birtast:
Bridie Gallagher,
Kevin McDaid,
Ursula Clifford
Margaret Armstrong,

Einnig heyrist í:
Derek Wilford, undirofursta og yfirmanni Para 1.
Bernadette Devlin, óháðum þingmanni á norðurírska þinginu
David Cameron, fyrrverandi forsætisráðherra Bretlands,

Íslenskar raddir:
Jórunn Sigurðardóttir
Guðni Tómasson
Þórhildur Ólafsdóttir
Guðrún Gunnarsdóttir
Pétur Grétarsson
Björn Þór Sigbjörnsson
Hákon Jóhannesson
Þórey Birgisdóttir

Tónlist:
Some Mother's Son (Ógánaigh Óig) e. Bill Wheelan.