Sağlamcılık Buluşmalar‪ı‬ Engin Yilmaz

Bağımlı, yardıma muhtaç, beceriksiz, cinsiyetsiz, işsiz, zayıf, yalnız, pasif, çekici olmayan ve ayrıcalıklı (Stern ve arkadaşları, 2010). Sakatlarla ilgili ortaya çıkan stereotiplerden yalnızca bazıları yukarıda sayılanlar. TDK sözlüğüne göre stereotip bir grubun özeliklerini tanımlamak üzere kullanılan basmakalıp düşünce olarak tanımlanmış. Bir nevi kısayol. Yeti farkları, farklı etnik kökenler, cinsiyetler hakkında yargılarımızı ve tahminlerimizi etkileyen kısayol tuşları. Fakat bilirsiniz bazen bilgisayardaki kısa yollar yanlış yerlere götürür kullanıcıları, bazen de “Fatal Error” verdirir size.

Bu akşamki sağlamcılık buluşmalarında sakatlara ilişkin stereotipleri tartışıyoruz. Belirli yeti farklarına ilişkin ayrı stereotipler var mı? Tüm sakatları genel olarak kapsayan stereotipler neler? Bu stereotipler genel olarak gruplara olan davranışlarımızı nasıl etkiliyor? Bu stereotiplerin kökeni ne? Kadın ve erkek sakatların stereotipleri farklı mı? Son olarak stereotipler nasıl yeniden ve yeniden üretiliyor?

Tam da bir üniversite rektörünün özürlü olarak nitelediği kişileri ayrıcalıklardan yararlanan kişiler diye tanımladığı bir anda, gelin stereotiplerin davranışlarımızı nasıl etkilediğine birlikte bakalım. Bunları nasıl değiştirebiliriz beraberce sorgulayalım.

1940-45 arasında 240 binden fazla sakat çocuk ve yetişkinin toplatılıp aç bırakılma, zehirleme ve gaz odaları yoluyla katledildiğini biliyor muydunuz? Üstelik bunun bir savaş suçu değil, kurbanı ve ailelerini acılardan kurtaran merhametli öldürme olarak adlandırıldığını?

Peki 1964 yılına geldiğimizde ABD’de 65 binden fazla insanın rızaları olmadan kısırlaştırıldığını söylesek ne düşünürsünüz? 1968 yılında bile 27 eyalette halen kısırlaştırma yasalarının yürürlükte olduğunu tahmin eder miydiniz?

Geçen haftaki buluşmamızda, bulaşıcılık kaygıları ve ölüm korkusu gibi dürtüşle duygularımızın sağlamcılığı nasıl pekiştirdiğini konuşmuştuk. Bu hafta ise ideoloji ve dilin sağlamcılığı nasıl meşrulaştırdığını tartışacağız. Sosyal Darvin’izm, sosyal dominasyon ve sistem meşrulaştırma teorileri, politik muhafazakarlık, meritokrasi, bireysellik ve son olarak adil dünya inancının sağlamcılığa hizmet eden yönlerini konuşacağız.

Ardından sakatlığın ahlaki model, biyomedikal ve sosyo-politik azınlık modellerince nasıl tanımlanıp açıklandığına göz atacağız. Bu açıklamaların olası sonuçlarını da sorgulayacağız.

Son olarak ise klasik tartışmaya biz de kulak vereceğiz. Tarihte adı en çok değiştirilmeye zorlanan grup olarak bu sefer ne desek? Sakat? Engelli? Engeli olan birey? Özel gereksinimli? Yeti farkı olan? Veya yalnızca kör, sağır, topal, otistik? İsimleri konuşurken, sakatların bazen bir acziyet bazen de ilham pornosu olarak medyada nasıl resmedildiğini ele alacak, bu duruma sakatların verdiği yanıtı da göreceğiz.

Buluşmalarımızın İkincisinde, sakatların görmezden gelinmesi, zaman zaman yok sayılması, hatta şiddet suçlarına maruz kalmalarındaki evrimsel ve varoluşsal kökenlere göz attık. İnsanların hastalıklara karşı korunma için evrildikleri kaçınma davranışının sakatlara karşı nasıl yanlış bir alarma dönüştüğünü irdeledik. Ardından da sakat kişilerin insanlara ölümü, kendi zayıflıklarını ve kırılganlıklarını anımsatmaları sürecinin nasıl bir kaçınma davranışına dönüşebileceğini birlikte tartıştık.

Yeni bir yolculuğa çıktık 2021 nisan ayıyla birlikte: Sağlamcılık buluşmaları. Nario-Redmond tarafından 2019 yılında çıkarılan “sağlamcılık: Sakat önyargısının neden ve sonuçları” adlı kitabı her oturumda bölüm bölüm incelemeyi amaçladık. İlk oturumumuzda sağlamcılığın genel olarak tanımlarına göz attık, kendini tutum davranış ve inançlarda nasıl gösterdiğine kurumsal sağlamcılığın rakamlarla nasıl çarpıcı bir hal aldığına, dünyadaki yeti farkı olan nüfusa birlikte baktık. Gerek Zoom gerek Clubhouse katılımcılarının önemli katkılarıyla harika bir oturum oldu.