Dossier Europa | BNR BNR Nieuwsradio

Het belang van een geloofwaardige Europese defensie is misschien wel urgenter dan ooit. Want oorlog is terug op het continent. En Europa, zo waarschuwde Macron onlangs in zijn toespraak op de prestigieuze Sorbonne universiteit in Parijs, is sterfelijk. Haar voortbestaan staat op het spel. 

President Macron moest nog geboren worden toen in Frankrijk al hardop werd gedroomd over een Europees leger. De Franse premier René Pleven lanceerde in 1950 het idee van een Europese Defensie Gemeenschap, met militaire divisies uit verschillende landen, die een gemeenschappelijke krijgsmacht zouden vormen. 

Zover is het nooit gekomen - het Franse parlement verwierp de plannen voor een Europees leger. Maar het idee van een sterke gezamenlijke Europese defensie bleef een Frans stokpaardje, en Macron is een fervent verdediger van dat idee. 

In zijn recente speech aan de Sorbonne universiteit lanceerde de Franse president daarvoor een aantal ideeën: sterkere samenwerking tussen nationale legers. Een Europese militaire academie. Gezamenlijke financiering van militaire aankopen. Een voorkeursbehandeling voor militair materieel van Europese makelij. En: de nucleaire afschrikking waarover Frankrijk beschikt als essentieel onderdeel van de verdediging van het Europese continent. 

Onder druk van de Russische nucleaire dreigementen richting het Westen, de uitspraken van Donald Trump tijdens zijn presidentschap, en de groeiende macht van China is de rol van nucleaire afschrikking in de internationale krachtmetingen de afgelopen jaren toegenomen, ziet onderzoeker Héloise Fayet van het Franse instituut voor internationale betrekkingen. 

Frankrijk is sinds het vertrek van de Britten de enige lidstaat binnen de EU die zelfstandig over kernwapens beschikt, met een kleine driehonderd kernkoppen die vanuit vliegtuigen en onderzeeërs kunnen worden afgeschoten. 

In deze derde aflevering van de podcast over Frankrijk als militaire macht buigen we ons met Fayet over de vraag welke rol de Franse kernwapens zouden kunnen spelen in de verdediging van het Europees continent. En we kijken naar de Franse positie in de ontwikkeling van een Europese defensie. Welke rol kan het land spelen, als militair zwaargewicht in Europa? 

 

Over de maker:

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlog is terug in Europa. Toen Rusland op 24 februari 2022 Oekraïne binnenviel, werd Europa ruw wakker geschud uit een lange droom: de overtuiging dat de toekomst vredig en veilig zou zijn, en oorlog op het continent een achterhaald scenario. 

Na de val van de Muur werden legers drastisch ingekrompen en defensiebudgetten naar beneden bijgesteld. Militaire macht leek niet meer zo noodzakelijk. Maar de Russische agressie heeft het belang van een serieuze defensiecapaciteit weer op de kaart gezet in Europa.  

In deze podcast duiken we in de Franse defensiemacht. Want Frankrijk is op militair gebied een beetje een buitenbeentje binnen de Europese Unie: een land met een sterk leger, dat militaire bases onderhoudt over de hele wereld - van Gabon tot Polynesië en Frans Guyana. Dankzij een uitgebreide defensie-industrie is Frankrijk minder afhankelijk van andere landen voor het leveren van wapens. En bovendien: Frankrijk beschikt zelfstandig over kernwapens,  als enige lidstaat in de Europese Unie, sinds het vertrek van de Britten. 

Maar dat imago als militaire grootmacht liep de afgelopen jaren ook flinke deuken op. Zoals toen Australië een miljardendeal voor de levering van Franse onderzeeers plots torpedeerde. Wat voor Frankrijk de ‘deal van de eeuw’ moest worden, liep uit op een vernedering. Canberra verbrak niet alleen het contract met Frankrijk, het lanceerde ook meteen een nieuwe samenwerking met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Het Franse stokpaardje van strategische autonomie een knauw. De Franse belangen, maar ook die van de EU als geheel, zijn er in het geding.    

Ook zagen Franse troepen zich gedwongen tot vertrek uit voormalige koloniën in Afrika, als gevolg van een reeks staatsgrepen. En dan is er nog de kritiek op de Franse steun in de oorlog in Oekraïne, die volgens de veelvuldig aangehaalde statistieken van het Duitse Kiel Instituut zou achterblijven bij die van Europese bondgenoten.  

Waar is Frankrijk als defensiemacht nog toe in staat, en is het Franse leger wel toegerust op de huidige tijd? En hoe verhoudt het sterke imago zich tot de relatief beperkte wapenleveranties van Frankrijk aan Oekraïne?  

 

Over de maker: 

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef.   
See omnystudio.com/listener for privacy information.

24 februari 2022. Een keerpunt in de geschiedenis van Europa. In de vroege ochtend kondigt de Russische president Poetin een ‘speciale militaire operatie’ aan in Oekraïne. Kort daarop ontploffen kruisraketten in Kiev, tienduizenden Russische soldaten steken de grens over. Oorlog is terug in Europa.

Na de val van de Muur hadden Europese landen hun legers drastisch ingekrompen, en de defensiebudgetten naar beneden bijgesteld. Militaire macht leek niet meer zo noodzakelijk. En bovendien, voor onze veiligheid vertrouwden we op bescherming door de Verenigde Staten. Oorlog op het continent leek een achterhaald scenario.

De Russische agressie schudt Europa wakker uit die droom. Daarbovenop is er onzekerheid over de uitslag van de aankomende Amerikaanse presidentsverkiezingen in november dit jaar. Stel dat Donald Trump - die herhaaldelijk gedreigd heeft uit de NAVO te stappen - terugkeert in het Witte Huis, wat betekent dat dan voor de Europese veiligheid?

Tegen die achtergrond van dreiging is het belang van een serieuze defensiecapaciteit weer op de kaart komen te staan in Europa.

Frankrijk is op het gebied van defensie een beetje een buitenbeentje binnen de Europese Unie. Het land heeft een sterk leger, met militaire bases over de hele wereld - van Gabon tot Polynesië en Frans Guyana. Er is een uitgebreide defensie-industrie om in de eigen productie van wapens te kunnen voorzien. En bovendien: Frankrijk beschikt zelfstandig over kernwapens, als enige lidstaat in de Europese Unie.

Tegelijkertijd klinkt er ook kritiek op hoe Frankrijk die militaire capaciteit gebruikt. Volgens het Duitse Kiel Instituut, dat bijhoudt hoeveel wapens en andere steun EU-landen leveren aan Oekraïne, blijft de Franse steun achter bij die van Europese bondgenoten.

Om te begrijpen waar die Franse positie vandaan komt, is het idee van ‘strategische autonomie’ essentieel. Tegenwoordig horen we die term vaak vallen als het gaat over de positie van de Europese Unie op het wereldtoneel, en het belang van een Europese defensiestrategie. Maar het is van oorsprong een oud Frans idee, dat het land op defensiegebied gemaakt heeft tot wat het nu is.

 

Over de maker:

Eline Huisman (1988) woont en werkt sinds 2021 in Parijs als correspondent Frankrijk voor onder meer de Volkskrant. Voorheen werkte ze als onderzoeksjournalist bij platform Investico en dook ze in de wereld van lobbyen, waarover ze samen met Ariejan Korteweg het boek Lobbyland, de geheime krachten in Den Haag (De Geus, 2016/ 2022) schreef. 
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij Zweden denk je naast Stockholm, ABBA en Pippi Langkous ook aan de natuur en de uitgestrekte bossen die je er vindt. Die lijken eeuwenoud, maar veel van die bossen zijn door de mens gepland, om vervolgens te worden gekapt en weer te worden gepland. Erg duurzaam zou je denken. Of toch niet? Die vraag wordt op steeds meer plekken in Europa gesteld.

Luister ook | 4. België: Europa in het klein

Wat Zweden betreft is dit het toonbeeld van duurzaamheid, maar milieuorganisaties en Brussel maken zich er zorgen om. Maar niet alleen in Zweden, ook in andere Europese landen gebeuren dingen die op het oog duurzaam lijken, maar waar lang niet iedereen het over eens is. Zo wordt IKEA ervan beschuldigd dat het oerbossen in Roemenië gebruikt voor meubels. Ook niet duurzaam.

Mede hierom heeft Europa allemaal klimaat- en natuurafspraken gemaakt in de afgelopen jaren. Denk aan de Europese wet die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen moet verplichten, maar aan die natuurplannen wordt nu getornd onder druk van boeren en de Europese parlementsverkiezingen die eraan komen. In deze aflevering van Dossier Europa praat Europaverslaggever Geert Jan Hahn met Lara Wolters. Zij is Europarlementariër voor de PvdA in de sociaaldemocratische S&D-fractie en één van de initiatiefnemers van de wet die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen moet verplichten in de Europese Unie.

Luister ook | Zweedse bos: oplossing voor klimaatcrisis of schande voor het ecosysteem?

Over de maker 

Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.

 

 

 

 
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bioloog Sebastian Kirppu neemt ons mee naar het nationale park Tiveden, in Midden-Zweden, precies tussen Gothenburg en Stockholm. Hij ziet een bijzonder mos, een zogenoemd signalart, dat alleen groeit op dood hout. Dat deze mossoort hier leeft, is een goed teken. Het wijst op een gezond ecosysteem. 

In Tiveden groeien verschillende soorten bomen, van verschillende leeftijden. De grond is bedekt met mos en bessenstruiken. Er staat en ligt veel dood hout, wat volgens Sebastian essentieel is voor een keur aan beestjes, schimmels en zeldzame mossen. Over een maand of twee, als de lente aanbreekt, gonst het hier van het leven. In Tiveden wonen steenbokken, vossen, hazen en bevers. Je kan hier kraanvogels tegenkomen, een houtsnip, een gaai, verschillende soorten spechten en uilen.  

Dit bos lijkt in niets op de plantagebossen waar Zweden vol mee staat. Die uitsluitend bestaan uit sparren, allemaal van dezelfde leeftijd, en waar verder amper iets leeft of groeit.    

Dat roept de vraag op: wat maakt een bos eigenlijk een bos? Als je rijen bomen aanplant, allemaal van dezelfde soort, met het doel die na zo’n 70 jaar te oogsten; is dat dan net zo goed een bos als Tiveden een bos is? 

Dit soort bos, waar Zweden ooit vol mee stond, verdwijnt volgens Sebastian Kirppu snel. Zo’n 8 à 9 procent van het oude woud is formeel beschermd, maar van de rest is het voortbestaan niet zeker. Door een gebrek aan plantagehout dat oud genoeg is om te oogsten, wijken sommige bosbezitters uit naar bos met een hoge beschermingswaarde. Ofwel: bos met een grote biodiversiteit, en met uitsterven bedreigde soorten. 

Kan dat zomaar? De Zweedse Boswet schrijft voor dat ‘milieu en economie even zwaar moeten wegen’. Maar het beleid is soepel. ‘Vrijheid onder verantwoordelijkheid’, noemt de regering dat. Van de bosbezitters wordt een grotere verantwoordelijkheid en achtzaamheid jegens de natuur verwacht dan het wetboek voorschrijft. 

De Zweedse regering lijkt niet van plan het bosbeleid aan te scherpen. Integendeel: volgens politici zouden bosbezitters nog meer vrij baan moeten krijgen dan ze nu al hebben. 

Dan rest de vraag: kan Europa het Zweedse bos nog redden? 

 

Over de maker

Anne Grietje Franssen (1990) is een freelance Scandinavië-correspondent voor onder meer Trouw en het FD. Ze is een geboren Amsterdamse, maar woont sinds 2017 op een autovrij eiland voor de Zweedse westkust. Momenteel schrijft ze twee boeken; een over de inheemse Sami en de invloed van de ‘groene industrieën’ op hun land, levenswijzen en cultuur en een over het kleine eilandbestaan.
See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tegenover de stilte van het Zweedse bos zijn er de kettingzagen en versnipperaars. Een boom die hier een jaar of 70 heeft gestaan, is binnen een mum van tijd verwerkt tot planken, pulp en zaagsel.  

Bijna al het voor de oogst bestemde bos in Zweden - zo’n 97 procent - wordt beheerd door middel van kaalkap. Bosbouw in Zweden is grotendeels een kwestie van kappen, herplanten, uitdunnen, en na zo’n 60 tot 80 jaar weer kappen. Peter Roberntz, senior bosadviseur bij het Wereld Natuur Fonds in Zweden, merkt op dat een boom zich dan in zijn ‘tienerjaren’ bevindt. Deze had nog makkelijk tientallen of honderden jaren kunnen groeien. 

De industrie verwerkt de bomen tot producten die wij, op het Europese continent, in grote hoeveelheden afnemen. De woordvoerder van de belangenorganisatie van de bosbouw Skogsindustrierna noemt bouwmateriaal als het belangrijkste product uit het bos. Maar Roberntz van het Wereld Natuur Fonds zet daar een kanttekening bij. Hij vertelt dat slechts zo’n 20 procent van elke boom tot planken gezaagd wordt. De rest wordt direct verwerkt tot pulp, papier of bio-brandstof. Ofwel: 80 procent van het productiebos verdwijnt in een product met een korte levensduur, waarvan dus ook de opgeslagen koolstof snel weer in de atmosfeer verdwijnt. 

Niks mis mee, volgens de industrie. Voor elke gekapte boom planten we twee nieuwe en de afgelopen eeuw is het volume van het Zweedse bos verdubbeld. Hetzelfde hoorden we vorige week al van de Zweedse klimaatminister, die de Zweedse bosbouw de duurzaamste ter wereld noemt en de boskap niet wil afremmen maar juist wil versnellen. Het wordt gepresenteerd als win-winsituatie: hoe meer toiletpapier we doorspoelen en hoe meer biomassa we verbranden, des te beter voor de economie én het klimaat. Toch? 

 Maar lang niet iedereen is het daarmee eens. Het is opmerkelijk: als het gaat over de Zweedse bosbouw zijn er twee werkelijkheden. Het ene kamp zegt dat het een enorm duurzame industrie is, en het andere kamp noemt het huidige bosbouwmodel funest voor de natuur. 

Over de maker

Anne Grietje Franssen (1990) is een freelance Scandinavië-correspondent voor onder meer Trouw en het FD. Ze is een geboren Amsterdamse, maar woont sinds 2017 op een autovrij eiland voor de Zweedse westkust. Momenteel schrijft ze twee boeken; een over de inheemse Sami en de invloed van de ‘groene industrieën’ op hun land, levenswijzen en cultuur en een over het kleine eilandbestaan. 
See omnystudio.com/listener for privacy information.