Groetjes uit Shambhala Jonas Slaats & Paul van der Velde

India wordt vaak voorgesteld als een land van diepe spiritualiteit en grote religieuze tolerantie. Van oudsher zou het hindoeïsme naar de verschillende religies kijken als paden op een berg. Ze kronkelen allen langs een andere flank omhoog, maar ze leiden uiteindelijk naar dezelfde top. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat je in sommige hindoetempels beelden van Jezus kan aantreffen. Maar hoewel er zeker een eeuwenoude traditie van spirituele openheid en meervoudige religiositeit in India te ontwaren valt, vraagt dat beeld om nuance. Zeker in de context van het huidige politieke klimaat van India. Een extreemrechts hindoenationalisme is er de laatste jaren immers aan een grote opmars bezig. Moslims, christenen en dalits (de onaanraakbaren) krijgen het daardoor steeds zwaarder te verduren. Toen Paul er onlangs een academische conferentie bijwoonde, bleek een mythologische en nationalistische visie op de Indische geschiedenis zelfs in wetenschappelijke kringen steeds luider te weerklinken.

India mag dan wel de grootste democratie in de wereld zijn met zijn meer dan 1,4 miljard inwoners, weinig Nederlanders en Belgen zijn op de hoogte van de huidige sociale en politieke omwentelingen in het land. Daarom proberen Paul en Jonas er wat meer inzicht in te bieden. Ze schetsen de historiek van het hindoenationalisme en met een kritische blik bespreken ze het huidige beleid van India’s eerste minister Narendra Modi. Om economische redenen worden in Europa en de VS vaak rode lopers voor hem uitgerold, maar in zijn (nog niet zo verre) verleden, tref je ook erg donkere bladzijden aan. Hij toont zich vaak van een uiterst autoritaire kant en zijn retoriek gooit olie op het vuur van de spanningen tussen verschillende gemeenschappen. Het onderwerp ‘spiritualiteit’ is in dit alles nooit veraf. Want niet alleen Modi, maar ook hindoenationalistische goeroes gebruiken India’s zelfbeeld van yoga, wellness en religieus pluralisme vaak als een vernislaag om een discours van uitsluiting te verhullen.

Zeker vanuit een globaal perspectief, waarbij we in verschillende landen kunnen zien dat extreemrechts autoritarisme en religieus geïnspireerd geweld steeds meer ruimte innemen (in Gaza zien we daar momenteel de uitingen van), lijkt het dus relevant en urgent om ook eens onder de loep te nemen hoe zich dat in een land als India manifesteert.



-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠⁠Volzin⁠⁠.

Met groeiende verbazing volgde Jonas de laatste tijd enkele spirituele en filosofische trends die steeds meer mensen in de ban lijken te houden. Toekomstvisies zoals transhumanisme, filosofische overwegingen zoals de simulatiehyptothese en ethische kaders zoals effectief altruïsme kregen stevig voet aan grond in Silicon Valley. Ze bekoren menig techneut en CEO van de internetgiganten. Een beetje argwanend stelde Jonas dan ook vast dat figuren als Elon Musk van Tesla en X, Peter Thiel van Paypal of Sam Bankman Fried van het voormalige FTX deze trends sterk aanwakkeren. Als gevolg daarvan vindt deze ‘Silicon Valley spiritualiteit’ een steeds bredere aanhang.

Om dit alles wat beter in kaart te krijgen, klopte Jonas nog eens aan bij Taede Smedes, die er enige tijd geleden op Volzin een artikel over schreef. Samen ontrafelen ze welke mens- en wereldbeeld er achter deze ideeën schuilt, nemen ze het werk van ‘silicon valley guru’ Yuval Noah Harari onder de loep, bespreken ze de machtsverhoudingen die op de achtergrond meespelen, en onderzoeken ze hoe het komt dat The Matrix een dystopische film was maar dat sommigen toch een wereld willen uitbouwen die daar in vele opzichten op gelijkt.



Het artikel van Yuval Noah Harari dat Jonas tijdens het gesprek citeert en kritisch bespreekt, vind je hier: https://www.theguardian.com/technology/2017/may/08/virtual-reality-religion-robots-sapiens-book



-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Veelal veronderstelt men dat ‘traditionele religieuze overtuigingen’ neerkijken op het gebruik van geestverruimende middelen en dat ze drugs tot een taboe maken. Maar hoewel die houding zeker terug te vinden is in sommige religieuze contexten, kan je in alle grote tradities ook uiteenlopende voorbeelden aantreffen van druggebruik – soms zelfs in de meest centrale rituelen. De hedendaagse populariteit van psychedelica om spirituele ervaringen op te zoeken, is dan ook niets nieuw. Vanuit een historisch en vergelijkend cultureel perspectief is het eerder een nieuwe variant op eeuwenoude praktijken.

Deze aflevering is dan ook een vervolg op Jonas’ gesprek met Michiel van Elk over ayahuasca en psychedelische spiritualiteit. Paul en Jonas verbreden en verdiepen het onderwerp met talloze voorbeelden uit verschillende religies, zoals de centrale plaats van hallucinogene soma in de vedische rituelen, het gebruik van cannabis door Indische saddhu’s en Pakistaanse qalandars, de geestelijke vervoering van Tibetaanse orakels en de vele referenties naar wijn in de islamitische mystiek. Dat alles brengt hen er ook toe om persoonlijke ervaringen te delen rond omwentelende levenservaringen die gepaard gingen met de inname van geestverruimende substanties. Boom Shankar!



-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Geestverruimende middelen worden al sinds mensengeheugenis gebruikt en dikwijls ook in spirituele contexten. Ook vandaag lijkt het in sommige kringen erg populair om te experimenteren met paddo’s, truffels, ayahuasca of LSD om af te dalen in de eigen ziel en andere dimensies van het bestaan op het spoor te komen. Bij velen zorgt dat voor levensomwentelende ervaringen.

Op academisch vlak is er eveneens toenemende aandacht voor psychedelische drugs. Dat is dan geregeld omwille van potentiële psychotherapeutische en medische toepassingen. Er wordt bijvoorbeeld onderzocht in welke mate de werkzame stoffen als antidepressivum kunnen ingezet worden of hoe ze mensen kunnen helpen om van bepaalde verslavingen los te komen.

Om dieper op dit alles in te gaan, klopte Jonas aan bij professor Michiel Van Elk, een neurowetenschapper aan de universiteit van Leiden die onderzoek doet naar mystieke ervaringen en het gebruik van psychedelische middelen.

Deze aflevering van Groetjes uit Shambhala is het eerste deel van een tweeluik. In dit eerste deel wordt vooral gefocust op het gebruik van psychedelica in Nederland en België. In een volgende aflevering zullen Paul en Jonas dieper de geschiedenis in duiken en bespreken hoe geestverruimende middelen in verschillende religies een centrale plaats innemen.



-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van ⁠Volzin⁠.

Sabine Wassenberg en Kamel Essabane schreven samen het filosofische kinderboek De zoon van de Gazelle. Het is een hervertelling van een belangrijk verhaal uit de twaalfde eeuw: de Hayy Ibn Yaqzan van Ibn Tufail. Dit verhaal vormde de inspiratie voor Robinson Crusoë en bijgevolg werkt het ook nog steeds door in elke Hollywoodfilm waarin mensen terechtkomen op een onbewoond eiland en er via allerhande avonturen met zichzelf geconfronteerd worden. Maar in tegenstelling tot die films is het oorspronkelijke verhaal niet zozeer geschreven als een vorm van ontspanning. Het is vooral bedoelt als een aanzet om de filosofische diepte in te duiken en belangrijke levensvragen te stellen. Dat is ook waar Sabine en Kamel kinderen en hun ouders willen toe aanzetten met hun hervertelling.

Groetjes uit Shambhala is weliswaar geen podcast rond kinderfilosofie, maar De zoon van de gazelle bood toch een perfecte insteek voor een aflevering. Het leek Jonas immers een goed idee om samen met Sabine en Kamel af te tasten hoe we het beste om kunnen gaan met de verhouding tussen spiritualiteit, religie en filosofie. In hun boek loopt dat alles immers sterk door elkaar. Ook wanneer we wat breder kijken naar de historische context waarin het oorspronkelijke verhaal geschreven werd, blijken die drie gebieden sterk met elkaar verweven. Hun gesprek daarover bracht hen vervolgens tot de vraag of we het onderscheid tussen spiritualiteit, religie en filosofie vandaag eveneens wat meer moeten loslaten. Filosofie kan zich nu eenmaal nooit onttrekken aan religieuze thema’s en sommige vormen van hedendaagse spiritualiteit zouden wel eens erg gebaat kunnen zijn met meer filosofische diepgang.



Sabine Wassenberg specialiseerde zich in het filosoferen met kinderen, een onderwerp waar ze ondertussen meerdere boeken over schreef. Ze heeft ook een grote interesse in boeddhistische spiritualiteit.

Kamel Essabane is promovendus aan de Radboud Universiteit waar hij onderzoek doet rond islamonderwijs en burgerschapsvorming.

Hun boek De zoon van de gazelle werd uitgegeven door De Meent.



-------

'Groetjes uit Shambhala’ is een productie van Volzin.

Weinig spirituele praktijken zijn wereldwijd zo populair als hedendaagse lichaamsyoga. En net daarom is het opvallend dat niet veel mensen lijken te weten hoe het fenomeen precies ontstond. Je zou bijna kunnen spreken over een geheime geschiedenis. Al is die geschiedenis nu ook weer niet zo geheim aangezien er ondertussen erg veel academisch onderzoek naar gebeurde. Paul en Jonas namen dat onderzoek bij de hand en zetten alles even op een rij. Op die manier maken ze duidelijk dat het begrip yoga weliswaar een lange historiek heeft in de hindoefilosofie, maar dat de hedendaagse, lichaamsgerichte vormen eigenlijk niet zo erg oud zijn. Meer nog, in grote mate vinden ze hun oorsprong in de 19de-eeuwse westerse focus op lichaamscultuur. Daardoor is de geschiedenis van yoga ook nauw verbonden met het toenmalige nationalistische en zelfs racistische ideeëngoed. Gaandeweg verbond de praktijk zich echter steeds meer met eclectische spiritualiteit en wellnesstrends, waardoor het uitgroeide tot de rituele oefeningen die je vandaag op talloze plaatsen in Nederland en België kan beoefenen.

In deze aflevering gaan Paul en Jonas dus dieper in op enkele facetten van hatha yoga die zelden besproken worden en soms ook erg gevoelig liggen. Maar wie ze kritisch onder de loep durft te nemen, krijgt een genuanceerder beeld te zien van een uiterst boeiend fenomeen. Op sommige momenten verwijzen Paul en Jonas daarbij ook naar enkele verhelderende visuele materialen. Via de onderstaande linken kan je deze bekijken.


De pashupati zegel, waarvan sommigen beweren dat deze aantoont dat Yoga al vele duizenden jaren beoefend wordt. De argumentatie daarvoor blijkt echter niet zo sterk.
De cover van het allereerste boek over de Surya Namaskar (de zonnegroet), geschreven door bodybuilder Kolar Venkatesch Iyer. We gebruikten die ook als afbeelding voor deze aflevering.
Foto’s uit een editie van Health & Strength in 1935, waarmee het model Adonia Wallace de dames van haar tijd wou aanzetten tot populaire lichaamsoefeningen die niets met India te maken hadden, maar die wel sterk aan hedendaagse yogahoudingen doen denken.

En de academische werken waar Paul en Jonas naar verwijzen zijn


Mark Singleton, Yoga Body: The Origins of Modern Posture Practice, Oxford University Press, 2010.
Elliot Goldberg, The Path of Modern Yoga: The History of an Embodied Spiritual Practice, Inner Traditions, 2016.



------

'Groetjes uit Shambhala' is een productie van ⁠Volzin⁠.