Scheppingsdrift NPO Klassiek
-
- Religie en spiritualiteit
-
De EO-NPO Klassiek-podcast Scheppingsdrift vertelt de verhalen achter de kunstwerken. Welke Bijbelse thema's inspireerden schrijvers, componisten, filmmakers en beeldend kunstenaars? Presentator Allard Amelink bespreekt in elke aflevering kunst die geïnspireerd is op de Bijbel.
-
Kunst onder vuur met TINKEBELL (vanuit Kunstmuseum Den Haag)
Als je de waarheid spreekt, ben je je leven niet altijd zeker. Dat geldt voor profeten en voor kunstenaars. Ze kunnen confronteren, provoceren, de status quo bevragen. En dat wordt ze lang niet altijd in dank afgenomen. Welke macht heeft kunst? Hoe schud je de gevestigde orde op? En hoe zorg je dat je koers houdt, als je enorme tegenstand op je weg vindt?
In de tweede stop van de museumtour van Scheppingsdrift zijn we in Kunstmuseum Den Haag bij de tentoonstelling Universum: Max Beckmann. Drie personen staan centraal: Max Beckmann, kunstenaar TINKEBELL en profeet Elia. Beckmanns kunst was volgens de nazi's ontaard en dus moest hij zijn vaderland ontvluchten. Elia klaagde het verdorven regime van koning Achab aan en moest eveneens vluchten. TINKEBELL strijdt voor een betere wereld en gaat daarbij de provocatie niet uit de weg. Door de schok of de schuring kun je laten zien wat er mis is in de wereld. Maar dat levert haar een onophoudelijke stroom aan doodsbedreigingen op.
Lieke neemt ons mee door het roerige leven van Beckmann. Ab heeft een componist mee die zich in een continue spagaat bevond tussen zijn eigen geweten en het regime dat zijn leven terroriseerde. Alain vertelt over de performance art van Elia. TINKEBELL vertelt dat er eigenlijk geen grenzen zijn aan de toewijding aan haar werk. En Allard probeert het allemaal in goede banen te leiden.
In deze aflevering hoor je over:
* My dearest cat Pinkeltje van TINKEBELL (2004) (https://catalogue.garagerotterdam.nl/media/cache/ff/27/ff2754c124228c3fa7bf39f73ed18bc8.jpg)
* Carnaval van Max Beckmann (1920) (https://media.tate.org.uk/art/images/work/T/T03/T03294_10.jpg)
* Eerste kant van het Isenheim-altaar van Matthias Grünewald (1512–1516) (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Grunewald_Isenheim1.jpg/1920px-Grunewald_Isenheim1.jpg)
* Tweede kant van het Isenheim-altaar (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Grunewald_Isenheim2.jpg)
* III. Elijah: Fiero e impetuoso (ma sostenuto e ben marcato il ritmo) uit Violin Concerto No.2 van Mario Castelnuovo Tedesco (1931) (https://open.spotify.com/track/2XSV46jChaj21iweZeILSb?si=6bd62d2967c54966)
* Declaration: The universal one. and The struggle for human values van TINKEBELL (2020) (https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=6qVZQ7i4pso)
* Toneelspelers van Max Beckmann (1941-42) (https://image.trouw.nl/239979246/width/2480/max-beckmann-toneelspelers-1941-42-olieverf-op-doek)
* The noise of time van Julian Barnes (2016)
* Deel III uit Strijkkwartet 8 van Dmitri Sjostakovitsj (1960) (https://open.spotify.com/track/4FIz68EeLOWou5cHsZyfF9?si=9bd77892bdc345a5)
* SAVE THE WORLD van TINKEBELL (2012) (https://www.tinkebell.com/news/projects/save-the-world-5585)
* Portret van de familie Lütjens van Max Beckmann (1944) (%E2%80%8C%E2%80%8BAA7)
* It is enough! O Lord now take away my life uit Elijah van Felix Mendelssohn (1846) (https://open.spotify.com/track/7rhWfuPlN11F648wz0PdhN?si=62fbe9dc36ad4c8b)
* Collectief CATPC en Renzo Martens Nederlandse inzending Biënnale van Venetië 2024 (https://www.mondriaanfonds.nl/actueel/nieuws/collectief-catpc-en-renzo-martens-nederlandse-inzending-biennale-van-venetie-2024/)
* SAVE OUR CHILDREN van TINKEBELL (2013) (https://www.youtube.com/watch?v=HUqiULmcxIo) -
Visoenen met Bregje Hofstede (vanuit Museum Krona)
Visioenen – “het zien van personen, zaken etc. die op een natuurlijke manier niet te zien zijn”. Maar hoe spreek je over wat op een natuurlijke manier niet te zien is?
Scheppingsdrift is bezig met een museumtour. Ab, Alain, Allard en Lieke doen drie bijzondere tentoonstellingen aan op het snijvlak van Bijbel en kunst. Deze keer zijn ze in Uden, in Museum Krona, bij de tentoonstelling Aan de rand van de Hemel. Visioenen. (https://www.museumkrona.nl/nl/nu-te-zien/tentoonstellingen/visioenen)
Te gast is schrijfster Bregje Hofstede. Afgelopen oktober verscheen Oersoep, een boek dat je als lezer meevoert door een bevalling, rugby, seks, een drugstrip en mystiek. Ook Bregje worstelt met de vraag: hoe druk je uit wat eigenlijk onbeschrijfelijk is? Word je niet snel voor gek versleten als je over visioenen spreekt? En hoe werken ziel én lichaam ziel mee?
Bregje heeft een Nobelprijswinnares mee die het individuele en het universele weet te verbinden. Ab heeft een werk bij zich over een vrouw die vanwege haar visioenen op de brandstapel eindigde. Lieke vertelt over een vrouw die na een visioen burgerrechtenactiviste werd. Alain pakt Ezechiël erbij, die een onsmakelijke maaltijd moet eten.
In deze aflevering hoor je over:
* Famke van Wijk, Two Sacrifices, 2021. (https://www.brabantcultureel.nl/wp/wp-content/uploads/2023/11/BC_AV_Krona_Two-Sacrifices.-Famke-van-Wijk-2021.-Collectie-kunstenaar.jpg)
* Het Passieretabel uit Antwerpen, geïnspireerd op een visioen van Birgitta van Zweden (1520) (https://www.brabantcultureel.nl/wp/wp-content/uploads/2021/11/BC_AV_De-Paasretabel-uit-de-vaste-collectie.-Foto-Arnold-Verplancke.jpg)
* Oersoep van Bregje Hofstede (2023)
* Come un sogno uit Angel of Light van Einojuhani Rautavaara (1994) (https://open.spotify.com/track/4xbyeiFWo2mNfSy400ngp8?si=2d7d899bbd0f46a5)
* Madge Gill (https://i0.wp.com/spitalfieldslife.com/wp-content/uploads/2018/12/mg4.png?w=1282&ssl=1)
* Hilma af Klint (https://hilmaafklint.se/)
* Sojourner Truth van Iris Kensmil (2018) (https://www.centraalmuseum.nl/nl/collectie/34988-sojourner-truth-iris-kensmil)
* Faith, Hope and Carnage van Nick Cave en Sean O'Hagan (2022)
* De Jaren van Annie Ernaux (2008)
* Annutietur in universa terra van Birgitta van Zweden (https://open.spotify.com/track/251CjhfQHxzBVhI9X37R90?si=f80168338e204aeb)
* Hör mal zu/auf van Stichting Volgspot (2023) (https://stichtingvolgspot.nl/audio/krona/WAV/Hor%20Mal%20Zu%20Auf.wav)
* Hildegard von Bingen - zie de aflevering over Vrouwen in de Bijbel (https://www.nporadio4.nl/podcasts/scheppingsdrift/64513/11-vrouwen-in-de-bijbel-vanuit-rijksmuseum-twenthe-s02)
* William Blake - zie de aflevering over de Schepping (https://www.nporadio4.nl/podcasts/scheppingsdrift/75536/4-schepping-s03)
* L'Estasi di Santa Teresa van Gian Lorenzo Bernini (1647-1652) (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Ecstasy_of_St._Teresa_HDR.jpg/800px-Ecstasy_of_St._Teresa_HDR.jpg)
* Jeanne d'Arc en flammes uit au bûcher van Arthur Honegger (1935) (https://open.spotify.com/track/51y3XHcR55sjxd0kAmTukU?si=25e1b870f9bf405a)
* The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature van William James (1901-1902)
* Fat to Ashes van Pauline Curnier Jardin (2019) (https://www.youtube.com/watch?v=nwlnUGzXuis) -
Pinksteren
Wat is dat, de geest krijgen? De een ziet dat er een nieuwe wereld open daar; de ander zegt dat er te veel gedronken is. Eerst zit je angstig bij elkaar, je durft niet eens naar buiten, tot je opeens juist niet meer stil kan blijven zitten en je eruit móét. Pinksteren zet een schokgolf in gang, die tot de uithoeken van de wereld leidde en tot op de dag van vandaag doorgaat. Maar wat gebeurde daar nou op die eerste Pinksterdag?
Ab heeft meer dan 1000 musici bij zich. Allard stuit juist op de grenzen van de taal. Lieke laat zien dat heel hecht teamgevoel ook uitsluitend kan werken. En Alain interpreteert de Geest heel tastbaar. Anne Broeksma sluit de aflevering in stijl af!
Je hoort over:
* Was saust so sanft und so gelinde! van Gottfried Heinrich Stölzel (1737) (https://open.spotify.com/track/6iLsaQUyDsIY0c3xNYaFcC?si=6cbe29e9f15c45ea)
* Podcast Altijd weer die Bach (https://www.nporadio4.nl/podcasts/altijd-weer-die-bach)
* Pentecost van El Greco (Domenikos Theotokopoulos) (ca. 1600) (https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/pentecost/f83b921d-2380-4dc9-8532-b3c597dab1e8)
* Muziek voor Pinksterzondag van Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1908) (https://open.spotify.com/track/4YAocstvlyvfjTXZ7sJKVt?si=42ec2e031a594f10)
* Angels (Paradise) van Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1909) (https://www.apollo-magazine.com/wp-content/uploads/2022/10/Angels-ParadiseLEAD.jpg?w=1000)
* Chocolat van Lasse Hallström (2000)
* Greek Lessons van Han Kang (2011)
* Pinksteren van Emil Nolde (1909) (https://uploads4.wikiart.org/images/emil-nolde/pentecast-1909.jpg)
* Reis van de voorganger van Per Olov Enquist (2003)
* Veni, Creator Spiritus (gregoriaans) (https://open.spotify.com/track/5jUcFGxIFutwLm1PuPjAt6?si=7bea0d8a20d041df)
* Veni, Creator Spiritus uit de 8ste Symfonie van Gustav Mahler (1906) (https://open.spotify.com/track/3YBMmzJl4Bo8pYHvkVr4he?si=5990662a72884e92)
* The Field van Caren van Herwaarden (https://www.cvanherwaarden.nl/albums/15/caren_van_herwaarden_bewerktebruinetekthomascd2.jpg)(2007) (https://www.cvanherwaarden.nl/albums/15/caren_van_herwaarden_bewerktebruinetekthomascd2.jpg)
Samenkomst
het was tijdens een avond in die grote hal
waar elke drie minuten een nieuwe dichter
zich bewapende met woorden
woorden die soms trillend als kolibries
in een tas hadden gezeten
met kloppende kelen
en nu was het niet zeker of ze deze vlucht
deze ruimte zouden overleven
een avond die ik eigenlijk had overgeslagen
niet werkelijk, maar mijn hart had ik thuisgelaten
uit plichtsbesef was ik met mijn kolibries op komen draven
en ik staarde naar al die mensen
die iets van zichzelf op het podium gaven
een man met een grimas als op een schilderij van Emil Nolde
een vrouw die de woorden met haar schouders naar voren duwde
en een jongen die op zoek naar houvast
steeds meer klemtonen begon te leggen
al die intenties, dromen, verhalen
verpakt in lijven en klanken
en het me begon te dagen:
dat een spreker zoveel meer is dan zijn woorden
de geschiedenissen die eronder zweven
de fakkels die ze door proberen te geven
en ik liet mijn cynisme varen
wist weer dat het mooi was mens te zijn
op een bloeiende aarde
liep naar voren
haalde diep adem
Anne Broeksma -
Hemelvaart
Hoe vier je afwezigheid? Hemelvaart prijkt daarom bij de meeste mensen niet bovenaan het lijstje van favoriete feestdagen. Jezus vertrekt van de aarde en de leerlingen blijven verweesd achter. Is dat iets om te vieren? Ze blijven turen naar een lege hemel, iets dat voor veel moderne mensen herkenbaar is. Hoe kunnen we Hemelvaart meer op waarde schatten? Niet door het te zien als een "los eindje" in het evangelie dat even moest worden afgehecht. Is het niet de ultieme bekroning op de wederopstanding?
Lieke heeft letterlijke een lege hemel mee. Ab heeft muziek van een synestheet mee - iemand die kleuren en smaken ervaart bij muziek. Allard heeft twee daklozen mee die alleen maar wachten, maar waarop? Alain heeft voor de verandering een filmreeks mee. Anne Broeksma sluit uiteraard weer de aflevering af.
In deze aflevering hoe je over:
* Hymnus de ascensione Domini van Johan Wagenaar (1935) (https://open.spotify.com/track/7rlXym8JC0Lc0kAN7FQq56?si=2bfe415df85541ea)
* Altaar van Vyšší Brod door Meister von Hohenfurth (ca 1350) (http://www.zeno.org/Kunstwerke.images/I/73y009a.jpg?w=500&h=552&vid=2040152313)
* IV: Prière du Christ montant vers son Père uit L’Ascension, Quatre méditations symphoniques pour orgue van Olivier Messiaen (1934) (https://open.spotify.com/track/2QcpbnnDX8mm58F9vtLzH7?si=30f6dceac9364c96)
* Skyspace van James Turrell (1994) (https://muhka-ensembles.imgix.net/assets/public/000/011/455/large/Turrel__0005_James__Skyspace__1996.jpg?w=1408&h=1408&dpr=2&ch=DPR&auto=format%2Ccompress)
* Wachten op Godot van Samuel Beckett (1953)
* The Ascension - ‘We Trusted that it had been Him’ uit The Apostles van Edward Elgar (1903) (https://open.spotify.com/track/6mPTIi8FLIbEvg9wPaVRRx?si=812cde5e95c74780)
* Black Panther: Wakanda Forever van Ryan Coogler (2022)
* East Window in St-Martin-in-the-Fields van Shirazeh Houshiary en Pip Horne (2007) (https://images.squarespace-cdn.com/content/v1/61c2e54dfb4d59618dfd9704/1662732224466-FZYBQPYPYXCIA8WISKND/_MG_5943+copy.jpg?format=750w)
Wat staan jullie naar de hemel te kijken?
met een vlakgom wiste ik mijn stappen
knipte het elastiek door
dat mij van bed naar bank liet schieten
tot ik in het scherm verdween
en zonder stof in mijn sandalen verder dwaalde
en ik wiste de beelden die ik had gezien
de pixels, het slakkenspoor door mijn hoofd
getrokken door foto’s en teksten die het bestaan
van een ander moesten bevestigen
en ook de stukjes informatie die zonder tussenkomst van wezens
met elkaar achter mijn rug zaten te praten
koud had ik het, toen ik uit die virtuele grot kwam rollen
en klikte ook het scherm uit
liet het bureau waarop het stond mijn huis uit dragen
stripte de muren
belde de kringloop om mijn bed, mijn bank
en al die kleinere objecten op te halen
en in die ruimte ging ik zitten
op de vloer en keek naar mijn handen
telde de vingers
niets was er nu, niets
om mijn ogen in vast te haken
behalve dat scherm omlijst met kozijnen
waarachter pixels zandkorrels waren
die groeiden tot een wereld
waarin mijn handen thuis konden zijn
omdat er niets kopieerwerk was
zonder tussenkomst van adem
en ik bleef achter in die lege kamer
als sukkel bleef ik nog dagen
naar dat licht
dat trage wonder staren
- Anne Broeksma -
Laatste Avondmaal
Het is een soort matroesjka. Zo'n houten pop, waar een kleiner houten poppetje in zit, waar weer een kleiner poppetje in zit... Wekelijks wordt wereldwijd door miljoenen christenen de eucharistie of avondmaal gevierd, dat een herbeleven is van het Laatste Avondmaal zoals Jezus dat vierde met zijn leerlingen. Dat op zijn beurt weer een herbeleven was van het Joodse Pesachfeest. En vervolgens is er eindeloos veel kunst gemaakt rondom het Laatste Avondmaal. Zoals het beroemde fresco met 13 mannen aan dezelfde kant van de tafel van Leonardo da Vinci. Dat vervolgens een geheel eigen receptiegeschiedenis krijgt, in feministische kringen.
In deze aflevering van Scheppingsdrift hebben zowel Ab als Lieke werken mee die het Laatste Avondmaal in de hedendaagse, volkse context plaatsen. Alain en Allard hebben allebei een huiveringwekkende versie van het diner mee. Uiteraard sluit Anne Broeksma de aflevering weer af.
* Ultima Cena van Plautila Nelli (ca. 1568) (https://img.atlasobscura.com/UQB7PecItpbb6W57sEX2hkTKjEYO5-YwVTEEcb0BNis/rt:fit/w:1280/q:81/sm:1/scp:1/ar:1/aHR0cHM6Ly9hdGxh/cy1kZXYuczMuYW1h/em9uYXdzLmNvbS91/cGxvYWRzL2Fzc2V0/cy8xYjNlMjQ5MmE4/YzhhMGU4N2JfUGxh/dXRpbGxhIE5lbGxp/IDA4LmpwZw.jpg)
* Agnus Dei van Ariel Ramirez (1964) (https://open.spotify.com/track/17EebgsM9Y3aetarFTrQO7?si=c364ebe60e254ea0)
* Some living American women artists van Mary Beth Edelson (1972) (https://www.ultimacena.afom.it/wp-content/uploads/Mary-Beth-Edelson-Some-Living-American-Women-Artistis.-1972.jpg)
* The Dinner Party van Judy Chicago (1979-1985) (https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Judy_Chicago_The_Dinner_Party.jpg/532px-Judy_Chicago_The_Dinner_Party.jpg)
* Guess Who's Coming to Dinner Too? van Patricia Kaersenhout (2017-21) (https://vereniging-rembrandt.ams3.cdn.digitaloceanspaces.com/production/art/_1200x799_crop_center-center_82_line/Kaersenhout_Guess-whos-coming-to-dinner-too_Frans-Hals-Museum.jpg)
* Herr, bin ich's? uit Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach (1727) (https://open.spotify.com/track/1mG3if2EItikgad11gafIe?si=b78954de48ec4020)
* Een maaltijd in de winter van Hubert Mingarelli (2012)
* Festen van Thomas Vinterberg (1998)
* The Last Supper van David Lachapelle (2003) (https://static.wixstatic.com/media/3e273b_50c6c1c419614f599d44c5abb0061af7~mv2.jpg/v1/fill/w_800,h_593,al_c,q_85,enc_auto/3e273b_50c6c1c419614f599d44c5abb0061af7~mv2.jpg)
* Wein und Brot des letzten Mahles uit Parsifal van Richard Wagner (1882) (https://open.spotify.com/track/7eAQBjF6zxhKtm6D996A78?si=e068ece6e3e44711)
Het lichtste avondmaal
maaltijden vliegen door de straten
verpakt in dozen en folies
diep in de donkerte van een tas
flitsen ze achter ruggen door de winterstad
zonder dat kou ze aan kan raken
met mijn virtuele goud
heb ik zo’n voertuig in beweging gebracht
en wordt mijn huisnummer niet overgeslagen
een verregende engel in een pak
dat kraakt als hij beweegt
verlost mij van de honger en hij spreekt:
neem deze pizza die voor u gezonden wordt
en ik zal krijgen slechts een splinter van uw goud
want mijn baas is onzichtbaar
en praat over flex en voorbehoud
ik dacht aan de veertig stappen
die mijn maaltijd had doorlopen
van zaadje in de koude grond
naar echte handen, dan wachten
in kratten en via een hoop logistiek
naar fabrieken, keukens, magazijnen
briefjes, betonverdriet, wachten
regen, marketinggeheimen
en ik telde de stappen die ik zelf moest nemen
van klikken met een muis tot opendoen op sloffen
aantal calorieën verbrand: maximaal zeven
ik vermenigvuldigde de veertig stappen van mijn maaltijd
met die van de maaltijden van mijn vrienden
die elk in hun eigen huis op knoppen hadden gedrukt
omdat ze het verdienden
keek nogmaals naar de man op mijn stoep
die de last van een vierkante tas
moedig van de grond optilde
en naar zijn rug bewoog
bijna alsof hij Atlas was
dit is het dus:
het brood dat we breken
het bloed dat we drinken
hij wenste me smakelijk eten
Anne Broeksma -
Jona
Profeten zijn serieuze mensen, maar Jona is een parodie op een profeet. Hij wil niet, is schijnheilig en wil niet de redding, maar de ondergang van zijn publiek. In deze aflevering van Scheppingsdrift geen heldenverhaal, maar een klucht. Over een mislukte held, die toch een mythische status krijgt, want uiteindelijk wordt Jona als een Christus avant la lettre beschouwd.
Lieke heeft een werk mee dat, ondanks dat het 100 jaar oud is, nog steeds moet drogen. Ab had eens een keer opties te over en komt met een aangrijpende jammerklacht. Allard heeft zich door een klassieker heen geworsteld en wist ternauwernood boven te komen. Alain denkt dat de walvis zo walgde van de vrome praatjes van Jona dat hij hem heeft uitgekotst.
Uiteraard sluit Anne Broeksma het geheel weer af.
In deze aflevering hoor je over:
* The Charge to Jonah uit Jonah and the Whale van Dominick Argento (1973) (https://open.spotify.com/track/7Cm66WgFIXot5Qvg542prU?si=0880bfa5805a4262)
* Jonah at Sea van Albert Pinkham Ryder (1885 – 1895) (https://americanart.si.edu/artwork/jonah-21449)
* Oratorium Jonah van Samuel Felsted (1775) (https://www.youtube.com/watch?v=s8TbEYNMBpc&t=618s)
* Jona en de walvis van Pieter Lastman (1621) (https://rkd.nl/nl/explore/images/61336)
* Moby Dick van Herman Melville (1851)
* 4e eeuw vloermozaiek in Dom van Aquileia (https://nl.pinterest.com/offsite/?token=87-273&url=http%3A%2F%2Fupload.wikimedia.org%2Fwikipedia%2Fcommons%2F8%2F84%2FAquileia_-_Basilica_-_Riposo_Giona_e_scene_di_pesca_(esposizione_33).jpg&pin=515169644874201228&client_tracking_params=CwABAAAAEDEyMzc4OTE4NjUyOTQwNTkLAAcAAAAPdW5rbm93bi91bmtub3duAA~0)
* Peccavimus uit Jonas van Giacomo Carissimi (ca.1648) (https://open.spotify.com/track/7mjgc9isOXNrJS2NMpewze?si=7963492c84fa4015)
Want u wierp mij de diepte in
dit gedicht duikt onder water
zweeft tussen wat zich laat dragen
als een witte walvis
brekend naar een bodem
waar woorden
tussen de pijlinktvissen wonen
zeewier is om mijn hoofd gebonden
en ik droom van een strofe, een psalm
iets wat mij van dit jagen bevrijdt
ik weet dat er licht huist in die kop
vloeibaar als verf
die na een eeuw nog nat is van het maken
een klein vlammetje in de schacht
achter de bek, waarbij ik tussen grijze amber
iets probeer te schrijven
kriebel tegen het gehemelte
voorzichtig een nies opwek
Anne Broeksma
Klantrecensies
Nog vele verhalen te vertellen
Altijd weer genieten van deze podcast. Gelukkig is de bijbel heel dik en kunnen er nog vele afleveringen gemaakt worden 😁😁
Ik verheug me erop!!
Ga door!
Kijk uit naar elke nieuwe aflevering! Hopelijk gaan jullie zeker nog een jaar (of langer) door
Prachtig!
Prachtige kunst, muziek en verhalen, vanuit diverse standpunten. Fan van de gospelaflevering!