ششم: فراماسون

در این قسمت درباره تاریخچه تشکیل انجمنهای فراماسونی در ایران حرف می‌زنیم و انجمنهایی ک در زمان مشروطه فعال بودند را هم مرور مختصری میکنیم.‎

نقل قولهای مستقیم این قسمت از این منابع بود:

• شرح فراماسونری در کلکته از کتاب «تحفة العالم» اثر عبداللطیف خان شوشتری
• شرح تشکیل و انحلال فراموشخانه از کتاب «مذاهب و فلسفه در آسیای مرکزی» اثر ژوزف آرتور گوبینو
• اعلان‌نامه رسمی انحلال فراموشخانه از کتاب «فراماسونری در ایران» اثر محمود کتیرایی
• نظامنامه جامع آدمیت از رساله «اصول آدمیت» اثر میرزا ملکم خان
• اعلامیه درباره ندادن مالیات در ایران از روزنامه «قانون» چاپ لندن
• جوابیه ناصرالدین شاه درباره تشکیل کلاب در ایران، از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت
• متن سوگندنامه اعضای جدید جامع آدمیت هم از کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» اثر فریدون آدمیت
• بیانیه دوازدهمین سالگرد انجمن اخوت از کتاب «خاطرات و اسناد ظهیرالدوله» اثر ایرج افشار
• خاطرات ابراهیم حکیمی از تشکیل انجمن بیداری ایرانیان از مقاله «من موسس فراماسونری در ایران هستم» در مجله «آسیای جوان»
• مثنوی «آیین فراماسن» از کتاب «دیوان ادیب» اثر ادیب‌الممالک فراهانی

منابع برای مطالعه بیشتر:

• فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، از فریدون آدمیت
• خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار
• تاریخ آغازین فراماسونری در ایران، از حمیدرضا شاه‌آبادی و یحیی آریابخشایش (5 جلد)
• فراموشخانه و فراماسونری در ایران، از اسماعیل رائین (3 جلد)
• روزنامه قانون میرزا ملکم خان، به کوشش هما ناطق
• Handbook of Freemasonry, edited by Henrik Bogdan and Jan A.M. Snoek
• The Craft: How the Freemasons Made the Modern World, by John Dickie
• The Origins of Freemasonry, by David Stevenson
• “An Introduction to History of Freemasonry in Iran” by Hamid Algar