7 episodes
Bachs Kunst der Fuge: het échte werk NPO Klassiek
-
- Music
-
-
4.0 • 1 Rating
-
In deze podcastserie gaat NPO Klassiek presentator Wouter Pleijsier op zoek naar antwoorden op de raadsels waar Bachs Kunst der Fuge ons voor stelt. Hij schakelt de hulp in van dirigent Jan Willem de Vriend, klavecinist en musicoloog Pieter Dirksen en leden van het Radio Filharmonisch Orkest die een nieuwe uitvoering van Die Kunst der Fuge opnemen.
Opgepast: Die Kunst der Fuge is geen muziek voor iedereen. Het werk was rond 1750 al een anachronisme, zijn tijd vér achteruit. Wat bezielde Bach toen hij rond 1740 begon met het componeren van deze reeks fuga’s en canons op een moment dat niemand meer zat te wachten op zulke geleerde muziek? Is het zijn zwanenzang en stierf hij inderdaad tijdens het componeren van de laatste fuga, waarin hij zijn eigen naam op muziek heeft gezet met de noten B-A-C-H? Of maakte Bach de slotfuga met opzet niet af en verstopte hij er allerlei aanwijzingen in over hoe die fuga moest worden voltooid? Liet hij zich leiden door de gulden snede? Hoe zit het überhaupt met de getallensymboliek in Die Kunst der Fuge en wat is de betekenis van het getal 14?
Alleen een handjevol kenners en theoretici was in Bachs tijd geïnteresseerd. Oude mannen, in de eerste plaats Bach zelf, die in de laatste tien jaar van zijn leven de diepte inging, de blik naar binnen keerde en de geheime wetten onderzocht die verscholen lagen in de kunst van het contrapunt. Muzikale alchemie met als sluitsteen en hoogtepunt Die Kunst der Fuge.
Een waarschuwing voorafgaand aan deze podcast is op zijn plaats. Dux en comes, contrasubjecten, stretti, tripelfuga’s en canons per augmentationem in contrario motu zullen je om de oren vliegen. Vandaar een negatief luisteradvies: laat af en keer om, voor het te laat is...
Meer lezen over Bach: npoklassiek.nl/bach (https://www.nporadio4.nl/bachweek)
-
Alle begin is enkelvoudig
Wouter Pleijsier begint samen met klavecinist en musicoloog Pieter Dirksen met het ontrafelen van de mysteriën achter Bachs Kunst der Fuge. De ontdekkingstocht begint in het depot van het Nederlands Muziekinstituut, waar de eerste drukken van het werk worden bewaard.
-
Omgekeerd, vergroot, verdraaid en verkleind
Dirigent Jan-Willem de Vriend voerde de Kunst der Fuge talloze malen uit met zijn Combattimento Consort. Hoe verhoud je je als uitvoerder tot dit monumentale muziekstuk?
-
Fuga’s met meerdere thema’s
In deze derde aflevering gaat Wouter Pleijsier terug naar het Nederlands Muziekinstituut in Den Haag, waar hij zich samen met musicoloog Pieter Dirksen over de stukken Contrapunctus 8 t/m 11 buigt: fuga's met meerdere thema's.
-
Het wonder van de spiegelfuga’s
Contrapuncti 12 en 13 van Die Kunst der Fuge zijn zogenoemde spiegelfuga's, waarbij niet alleen de thema's omgekeerd worden, maar ook de stemmen van plek verwisselen. Een muzikaal en wiskundig hoogstandje van Bach. Om deze te muziek te benaderen treden wij in deze aflevering een wereld binnen waarin muziek, wiskunde en filosofie één zijn.
-
Het raadsel van de slotfuga
Van alle vragen die Bachs Kunst der Fuge omgeven, stelt de slotfuga ons voor het grootste raadsel. Het lijkt wel of álle vragen samenkomen in dit onvoltooide stuk. “Fuga a 3 soggetti” staat erboven geschreven.
Maakt deze tripelfuga nu wél of geen deel uit van het werk? En is het wel een tripelfuga, of gaat het hier om een onvoltooide quadrupelfuga?
Is dit Bachs zwanenzang en stierf hij tijdens het componeren, zoals op de autograaf staat genoteerd? En waarom zette Bach zijn eigen naam juist in déze fuga op muziek met de noten B-A-C-H?
Is dit dan het stuk dat Bach als Contrapunctus XIV voor ogen had? Heeft Bach deze fuga bewust niet afgemaakt?
Niet iedereen is overtuigd van de kwaliteit van het stuk. Voor Pieter Dirksen is het niet meer dan een schets, en ook claveciniste Tineke Steenbrink moest aanvankelijk heel wat overwinnen… -
De 4 canons: muziek of wiskunde?
In Bachs Kunst der Fuge vinden we naast de 14 fuga’s ook nog 4 Canons. Stukken met intimiderende titels als Canon per augmentationem in contrario motu.
De constructie van de canons in Die Kunst der Fuge volgt een strikt richtsnoer. Is dit nog wel muziek, of hebben we hier te maken met rekenkunst?
Er zijn meer vragen. Welke plaats nemen de 4 canons precies in in het werk? Wat is de onderlinge volgorde? En hoe zitten ze in elkaar? Vader Jacob, de canon die iedereen kent, kan hier geen soelaas bieden. En dus gaan we op bezoek bij klavecinist Menno van Delft. Hij legt het uit, gezeten aan het klavichord, een klavierinstrument dat in onbruik is geraakt maar dat in Bachs tijd in zo’n beetje elk muzikaal huishouden te vinden was. We gaan ook nog even langs bij klaveciniste Tineke Steenbrink. Zij ondervond de spanning tussen de theorie áchter de noten en het klinkende resultaat aan den lijve toen zij diep in de boeken dook in een poging het werk te doorgronden. En natuurlijk bladert musicoloog Pieter Dirksen verder door de eerste druk van Die Kunst der Fuge uit 1751, die het Nederlands Muziek Instituut speciaal voor ons uit de kluis heeft gehaald.