Gesprek met Annemariken Hilberink en Geert Bosch over gewortelde architectuur

De partners van Hilberink Bosch Architecten wonen en werken vanuit een monumentale boerderij net buiten Den Bosch. Waar het woondeel van de boerderij nog zijn oude vorm heeft, daar is het werkdeel van de boerderij getransformeerd tot een grote open kantoorruimte. Onder de oude balken van de boerderij werken ze met een team van vijftien architecten aan woningbouwopgaven door het hele land.

Bij de bouw van boerderijen was het ooit de gewoonte om het hout, dat in de toekomst wel eens nodig zou kunnen zijn, in de vorm van bomen alvast aan te planten. Daaraan moesten architecten Annemariken Hilberink en Geert Bosch denken toen er zeven eiken op hun erf gerooid moesten worden en ze op precies dat moment rondliepen met het idee om een nieuwe schuur te realiseren. Wat als ze die eiken daarvoor zouden gebruiken? En wat als ze niet alleen het hardste en binnenste deel van de boomstammen zouden gebruiken, maar ook alles daaromheen?

In de podcast vertellen de architecten waar ze tegenaan liepen in de realisatie van dit ogenschijnlijk eenvoudige idee. Voor de schuur bleken nog iets meer boomstammen nodig dan de genoemde zeven. Op het landgoed, waar de boerderij onderdeel van uitmaakt, was gelukkig meer hout beschikbaar. Al dat hout is vervolgens ter plekke verzaagd en verwerkt. Daarbij schuwden de architecten het experiment niet. Zo is het hout nat verwerkt, daarbij rekening houdend met latere krimp, en zijn dus werkelijk alle delen van het hout gebruikt, ook die delen die vervuild waren met ijzer. Al dat hout heeft een prachtige constructie opgeleverd, met een houten gevel en een dak uit houten leien. De betonnen vloer hebben de architecten hier en daar wat omhoog getrokken om borstweringen en een keukenblad te maken. Maar in dat beton is de afdruk van de houten bekisting dan wel weer zichtbaar. Ook is op de kopgevels schors in de bekisting opgenomen – wat onbedoeld deels in het beton is achtergebleven.

Zelf omschrijven Hilberink en Bosch hun werk als een combinatie van ‘herkenning’ en ‘vervreemding’. De architectonische vormen en typologieën zijn herkenbaar, maar het element van vernieuwing dat eraan toegevoegd wordt, zorgt ook altijd voor enige vervreemding, of met een ander woord voor verwondering. Dat begrippenpaar is zeker van toepassing op de door hen ontworpen schuur en kan daarnaast ook toegepast worden op de vele woningbouw die de architecten ontwerpen.

Op Strijp R herinnert niet zoveel meer aan de geschiedenis van de plek. Een oude leidingstraat, een oud fabrieksgebouw en een oud pompgebouw staan er nog. Maar het is vooral een gewone woonwijk aan het worden. En Annemariken Hilberink en Geert Bosch vonden dat jammer, misten vooral ook de oude schaal, en stelden voor om, op de plek waar voorheen de beeldbuizenfabriek stond, die fabriek in woningbouw als het ware terug te bouwen. Die fabriek had iedere vijftien meter een sheddak, en dat elf keer. Dat hebben de architecten nu teruggebouwd, waarbij het stramien gehalveerd is, zodat woningen van 7,5 bij 7,5 meter ontstonden. Daarbij is het ene huis wat kleiner en is het andere huis juist wat groter, met een enorm dakraam op het noorden – een interessante atelierruimte of thuiswerkplek.

In de volksbuurt Orthen Links heeft Hilberink Bosch Architecten 175 sociale huurwoningen ontworpen en deze moesten worden gerealiseerd door een conceptbouwer. In de podcast leggen de architecten uit dat dat helemaal niet hoeft te betekenen dat in de architectuur maar weinig mogelijk is. Door de woning af en toe een kwartslag te draaien, zijn in de buurt bijvoorbeeld ook brede en ondiepe woningen gerealiseerd. Dat heeft als voordeel dat zo ook af en toe de woonkamer aan de straat ligt. Waar die bij de standaard, diepe woningen altijd aan de tuinzijde ligt. Dat is goed voor de sociale veiligheid. En verder zijn de woningen ook allemaal voorzien van een betonnen bankje, met een opening voor een plant, en zijn de woningen voorzien van betonnen luifels en ornamenten.