teologia z Katowic Grzegorz Strzelczyk

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl

Naszą rozmowę zaczynamy od przypomnienia głównych postaci, które ukształtowały nowy obraz świata i nowy sposób myślenia. Jego efektem jest nauka nowożytna i współczesna technika. A więc pokazujemy wybrane aspekty myśli Kopernika, Kartezjusza, Newtona. 
Potem wspominamy Leibniza i Spinozę, którzy próbowali dopasować do tego nowego sposobu myślenia obraz Boga i Jego relacji do świata. Tak powstał deizm, który do dzisiaj jest obecny w kulturze poprzez metaforę wielkiego zegarmistrza. Ów deizm był bardzo racjonalny: Bóg jako Najwyższy Rozum, doskonały Zegarmistrz, stworzył świat najlepszy z możliwych. Z nowej wiary w rozum wynikało bardzo optymistyczne spojrzenie na świat i Boga, charakterystyczne dla pierwszych wieków oświecenia. Poważny cios temu optymizmowi zadało tragiczne trzęsienie ziemi w Lizbonie, 1 listopada 1755 r. Wizja Boga doskonałego zegarmistrza i naszego świata jako najlepszego z możliwych nie wytrzymała konfrontacji z ogromem niewytłumaczalnego cierpienia. 
Teologia katolicka aż do dziewiętnastego wieku prawie wcale nie podążała za tymi przemianami myślenia. 
Właśnie ta konstatacja i pytanie, jak dzisiaj teologia odnajduje się w coraz szybciej zmieniającym się świecie, kończy naszą rozmowę. Rozważania różnych odpowiedzi teologii na to pytanie będą przedmiotem kolejnej, choć zapewne nie najbliższej rozmowy. 
 

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl

W roku 2019 zainicjowano w Niemczech "drogę synodalną". Zwykle docierały do Polski negatywne komentarze dotyczące przebiegu i postanowień tego zgromadzenia. Krytycznie wskazywały one na chęć daleko idących zmian w organizacji życia Kościoła, w tym w praktyce związanej z sakramentami. W naszej dzisiejszej rozmowie bierzemy w nawias ocenę praktycznych postulatów. Stawiamy sobie pytanie o teologiczne fundamenty drogi synodalnej. Okazuje się, że one nie tyle się "przypadkiem ujawniły", co zostały świadomie założone i wyraźnie przedstawione. Kondensują się wokół pojęcia "znaków czasu". W naszej rozmowie pojawiają się elementy relacji na temat początków drogi synodalnej i jej przebiegu. Zainteresowanych pogłębieniem wiedzy w tym zakresie (a także omówieniem teologicznych wątków) odsyłamy do artykułu: J. Kempa, Zrozumieć niemiecką Drogę Synodalną, "Więź" 2023/4, s. 142-159. Omawiana przez nas teologia znaków czasu ma swoją bardzo obfitą literaturę. W rozmowie obiecaliśmy pewne wskazówki w tym zakresie. Z przestrzeni niemieckojęzycznej wskazujemy na kilka prac książkowych: Das Zweite Vatikanische Konzil und die Zeichen der Zeit heute, red. P. Hünermann, Herder, Freiburg 2006; Glaubensverantwortung im Horizont der "Zeichen der Zeit", red. C. Böttigheimer, Herder, Freiburg 2012 (Quaestiones disputatae 248); Eckholt, M., Ohne die Frauen ist keine Kirche zu machen: der Aufbruch des Konzils und die Zeichen der Zeit, Ostfildern 2012. Jest oczywiście niemało prac na temat znaków czasu w polskiej teologii. Nietrudno je odnaleźć dzięki zasobom internetowym. Warto zwrócić uwagę na przeglądowy artykuł: M. Fiałkowski, Znaki czasu. Próba definicji w świetle polskich publikacji teologicznych po Soborze Watykańskim II, "Teologia Praktyczna" 2011, 195-204. Droga synodalna ma własną stronę internetową, zawierającą pełną dokumentację: www.synodalerweg.de.

Informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl

Rozmowa jest o tym, jak według Biblii (choć niekoniecznie według popularnych przekonań religijnych) przedstawia się temat Boga jako sprawiedliwego sędziego.
Zwracamy uwagę na fakt, że z jednej strony Pismo uczy o Bogu stawiającym granice krzywdzicielom i z pasją występującym po stronie skrzywdzonych – a z drugiej strony to, co mamy skłonność z naszej perspektywy nazywać karą Boską, jest w gruncie rzeczy automatyczną konsekwencją popełnianego zła, zatruwającego złoczyńcę (por. Ps 7,16-17). Bóg nie musi nas karać, bo wystarczy, że pozwoli nam „iść za własnym zamysłem” (por. Ps 81,13). Ale jeśli to robi, ma na celu nasze otrzeźwienie. Bóg namiętnie walczy z człowiekiem o człowieka, lecz wcale nie zamierza nas karać w sposób ostateczny: „Nie posłał Syna na świat po to, żeby świat osądził, lecz żeby świat został przez Niego wybawiony” (J 3,17).

Zatem podejmujemy kwestie:
1) Czy sąd Boży to perspektywa mająca budzić lęk, czy raczej radość i nadzieję?
2) Co znaczy „bać się Boga”, być osobą bogobojną?
3) Jak w sposób właściwy myśleć o piekle?
4) Jak w sposób mądry czytać biblijne upomnienia i przestrogi?

Lektury mogące pomóc w pogłębieniu refleksji na wspomniane tematy:
Psalm 7, z komentarzami w przypisach, w Biblii Poznańskiej (pod red. M. Petera i M. Wolniewicza);
H.U. von Balthasar, „Czy wolno mieć nadzieję, że wszyscy będą zbawieni?” (tłum. S. Budzik), Tarnów: Wyd. Biblos 1998;
E. Bianchi, „Przemoc i Bóg” (tłum. M. Rychert), Poznań: Wyd. W drodze 2018;
W. Hryniewicz, „Nadzieja zbawienia dla wszystkich”, Warszawa: Wyd. Verbinum 1990;
W. Hryniewicz, „Dramat nadziei zbawienia. Medytacje eschatologiczne”, Warszawa: Wyd. Verbinum 1996;
G. O’Collins, „Jezus nasz Odkupiciel. Chrześcijańskie ujęcie zbawienia” (tłum. J. Pociej), Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego 2009.

informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl 

Punktem wyjścia jest pytanie o to, czy istnieje taka dziedzina teologii: neuroteologia. W trakcie rozmowy to pytanie rozrosło się do kilku odrębnych kwestii. 


Zaczęliśmy od przypomnienia, czym jest teologia, którą uprawiamy oraz prób ustalenia, na ile prawomocna jest nazwa “neuroteologia”. Następnie przeszliśmy do pytania ogólniejszego: na ile wyniki badań nauk nowożytnych są przydatne dla teologii i w duszpasterstwie. Czyli postawiliśmy pytanie o status wyników badań naukowych jako źródła teologii, albo inaczej mówiąc: jako miejsca teologicznego.
Niejako po drodze pojawiały się na krótko jeszcze inne tematy, które zapewne będzie trzeba rozwinąć. Prosimy o sygnalizowanie tego w komentarzach.

W rozmowie nawiązujemy do:

Podcast Pogłębiarka o neuroteologii: https://open.spotify.com/episode/1S6OmcHbSrcY80OJqGz9o2?si=JNfMfTsgToim6FWryESmpQ

Andrew B. Newberg, Principles of Neurotheology, Surrey: Ashgate, 2010.

Melchior Cano, O źródłach teologii, przełożył: Biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2016. https://uwm.edu.pl/ztdif/archiwum/zrodla/cano_pl.pdf

Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj: perspektywy, zasady, kryteria, Watykan 2012 https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_cti_doc_20111129_teologia-oggi_pl.pdf
“W tej krytycznej asymilacji i integracji przez teologię danych pochodzących z innych nauk filozofia odgrywa rolę pośredniczącą” (82).

A oto zapis podobnego sporu przedstawionego na konferencji zorganizowanej przez uniwersytet w Durham, a dotyczącego zasadności konceptu: “digital theology”: https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/21654

W rozmowie pojawił się wątek ludzkiego przeżywania cielesności, zmysłów oraz odwołanie od E. Levinasa. Link do tekstu na ten temat: Jan Słomka, Zagadnienie cielesności w ujęciu Emmanuela Lévinasa: rozkosz erotyczna i pieszczota: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_15633_lie_3579/c/3579-3470.pdf 

*Informacje o podkaście i autorach: https://teologiazkatowic.pl *

Teologiczne refleksje i rozmowy szybko docierają do pytania o poznawczą wartość ich treści. Uznaliśmy, że warto dotknąć tego zagadnienia już w pierwszych odcinkach naszego podkastu.
Wbrew nadziei niektórych osób spragnionych pewności oraz obawom tych najbardziej skoncentrowanych na intelektualnej rzetelności - teologia z prawdziwego zdarzenia nie próbuje "łapać Pana Boga za nogi", nie stara się zamknąć Tajemnicy w puszce jasnych odpowiedzi. Obok teologii twierdzeń ("pozytywnej") istnieje ogromnie ważna teologia zaprzeczeń ("negatywna"). Pierwszej potrzebujemy, żeby czcić Boga i wejść z Nim w relację (bo do tego trzeba cokolwiek o Nim wiedzieć). Mamy prawo do jakichś twierdzeń, bo wierzymy, że sam Bóg coś nam o sobie powiedział. Ale drugi typ teologii jest konieczny, żeby nie popełniać bałwochwalstwa - nie oddawać czci naszym wyobrażeniom zamiast prawdziwemu Bogu, nie mylić tworów naszej myśli z prawdą Tajemnicy, która nas stwarza i nie może być przez nas ogarnięta. Jak powiada prorok Izajasz: "Doprawdy, jesteś Bogiem ukrytym, Boże Izraela i Zbawco" (Iz 45,15). Bóg, który nam się objawia, nie przestaje się wymykać pojmowaniu. Jest naszym zbawcą i daje się poznać przez miłość - ale tego, co znaczy miłość Boga, uczymy się dopiero z Jego objawienia. Uczymy się, kontemplując Jezusa ("kto mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca" - J 14,9), rozważając Jego ofiarność aż po krzyż... To do nas przemawia, ale pozostaje niepojęte. 
W rozmowie o teologii negatywnej nie koncentrujemy się tylko na „mowie o Bogu”. Próbujemy także przejść do refleksji nad jej wpływem na antropologię teologiczną – na ujmowanie człowieka jako tajemnicy.

W drodze naszej refleksji towarzyszą nam lektury:
T. Dzidek, "Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga", Kraków 2001;
Rahner, Karl, „Doświadczenia katolickiego teologa”. Znak 44, nr 441 (2) (1992): 72-82 - link do nagrania wideo wykładu Rahnera: Videoportal Universität Freiburg (uni-freiburg.de) https://videoportal.uni-freiburg.de/m/c15bab2edd7be6b3476023b71a9e2ec2fa98dc578487a82c82954096f10fcc449555f3da852c065ad2e741c6da90c3bc46758cbb694f582f20eab963bfed3f3;
G. Greshake, "Wierzę w Boga Trójjedynego", Kraków 2002;
B. Pascal, "Myśli", Warszawa 2015.

Przywołane teksty soborowe oraz papieski:

Sobór Laterański IV (1215):
„… pomiędzy Stwórcą a stworzeniem nie można dopatrzeć się tak wielkiego podobieństwa, żeby nie trzeba było widzieć większej pomiędzy nimi różnicy”.

Sobór Watykański II, Konstytucja „Gaudium et Spes” nr 22 (1965):
„Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego. Albowiem Adam, pierwszy człowiek, był figurą przyszłego, mianowicie Chrystusa Pana. Chrystus, nowy Adam, już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie.”

Jan Paweł II, homilia w Warszawie na Placu Zwycięstwa (1979):
„Kościół przyniósł Polsce Chrystusa – to znaczy klucz do rozumienia tej wielkiej i podstawowej rzeczywistości, jaką jest człowiek. Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej: człowiek nie może siebie sam do końca zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć, ani kim jest, ani jaka jest jego właściwa godność, ani jakie jest jego powołanie i ostateczne przeznaczenie. Nie może tego wszystkiego zrozumieć bez Chrystusa.” 

Rozmowa o pożytkach zarówno z krytycznego rozumu, jak i z efektów nauk szczegółowych, w obszarze duchowości. Wbrew nieszczęsnemu dualizmowi dusza-ciało (oraz to, co duchowe – to, co cielesne) jesteśmy jako ludzie całością - i tak jak funkcjonowanie w obszarze cielesności, biologii, aktywności w sprawach bytowych, pozostaje duchowe dzięki interakcji z Bożym Duchem, tak również oddawanie się modlitwie i przeżywanie odniesień spraw z naszego życia do Boga (a także Bożego wpływu na te sprawy) podlega naturalnym uwarunkowaniom oraz powinno być przeżywane rozumnie, czyli trzeźwo. Takie jest podejście autentycznie chrześcijańskie, ponieważ wierzymy w Chrystusa będącego naprawdę i w pełni Bogiem, a jednocześnie naprawdę i w pełni człowiekiem. 
Nasz dialog osnuty jest wokół następujących kwestii: 
1) Rozumność w znaczeniu potocznym, naukowym, filozoficznym. 
2) Magiczno-zabobonne a chrześcijańskie widzenie duchowości. 
3) Nieuchronne zanurzenie wszelkich doznań duchowych w przeżyciach psychicznych i procesach neurobiologicznych. 
4) Działanie Boga poprzez to, co naturalne, harmonizacja łaski z naturą. 
Lektury pożyteczne dla pogłębienia poruszonych treści:  
1) D. Edwards, “Jak działa Bóg?” (tłum. M. Chojnacki), Kraków: Wyd. WAM 2013; 
2) W. Grygiel, D. Wąsek, “Teologia ewolucyjna. Założenia - problemy – hipotezy", Kraków: Copernicus Center Press 2022; 
3) C. Tresmontant, “Esej o myśli hebrajskiej” (tłum. M. Tarnowska), Kraków: Wyd. Znak 1996.