Wiedza Nieoczywista

Bartłomiej Biga
Wiedza Nieoczywista

Podcast Wiedza Nieoczywista to wyłącznie naukowo sprawdzone ciekawostki, za które ręczę własnym doktoratem. Jako ekonomista, mówię głównie o pieniądzach. Jednak jako ekonomista, który uważa się za człowieka o szerokich horyzontach, mówię nie tylko o pieniądzach. Bartłomiej Biga - zapraszam wszystkich, którzy chcą się zachwycić tym jak działa świat! strona podcastu: https://bartlomiejbiga.pl/wiedza

  1. FEB 18

    WN 081 Nierówności po polsku

    Dzisiejszy odcinek poświęcam książce „Nierówności po polsku”, która rzuca światło na to, jak naprawdę wygląda podział bogactwa i obciążeń podatkowych w naszym kraju. Czy Polska to rzeczywiście kraj, w którym bogatsi płacą więcej, a biedniejsi mniej? A może jest odwrotnie?   Zawartość odcinka W tym odcinku podcastu usłyszysz między innymi: * Omówienie książki „Nierówności po polsku” – dlaczego warto sięgnąć po tę pozycję i co wyróżnia jej podejście do tematu nierówności społecznych i ekonomicznych. * Nierówności w różnych wymiarach – nie tylko dochodowe, ale także majątkowe, edukacyjne i zdrowotne, które wpływają na całe społeczeństwo. * Dlaczego nierówności majątkowe są większe od dochodowych? * Marnowanie talentów jako strata dla gospodarki – dlaczego brak równego dostępu do edukacji i możliwości rozwoju szkodzi nie tylko jednostkom, ale całemu krajowi. * Czy nierówności są zawsze niesprawiedliwe? – o sytuacjach, w których różnice majątkowe wynikają z pracy i talentu, a nie systemowych barier. * Demotywujący efekt ekstremalnych nierówności – kiedy różnica między bogatymi a biednymi jest tak duża, że odbiera chęć do działania. * Jak wygląda poziom nierówności w Polsce? – czy jesteśmy krajem względnie równym, czy raczej jednym z najbardziej nierównych w Europie? * Regresywny system podatkowy w Polsce – jak to możliwe, że bogatsi procentowo płacą mniej podatków niż biedniejsi? * Podatkowe mity i rzeczywistość – wyjaśnienie, dlaczego system podatkowy w Polsce w praktyce działa odwrotnie niż powszechne przekonania. * Preferencje podatkowe dla najbogatszych – mechanizmy, które pozwalają osobom o wysokich dochodach unikać wyższych stawek podatkowych. * Efekty regresywnego systemu podatkowego – jak przekłada się on na chroniczne niedofinansowanie usług publicznych, takich jak służba zdrowia i edukacja. * Edukacja jako klucz do wyrównywania szans – dlaczego w Polsce szkoły publiczne przegrywają z prywatnymi, a system kształcenia pogłębia nierówności. * Mit bezpłatnych studiów – rzeczywista dostępność darmowej edukacji wyższej i jej wpływ na mobilność społeczną. * Redystrybucja kontra redystrybucja – jak można zmniejszać nierówności zanim się pojawią, zamiast je łagodzić po fakcie. * Konkretne rozwiązania dla zmniejszenia nierówności – propozycje autorów książki, które mogą poprawić sytuację w Polsce. Do poczytania Ten odcinek powstał na motywach książki J. Sawulski, M. Brzeziński, P. Bukowski – „Nierówności po polsku”   Posłuchaj i zostań na dłużej Odcinek można odsłuchać przy pomocy poniższego odtwarzacza. Są tu także linki umożliwiające pobranie odcinka oraz subskrypcję podcastu w najpopularniejszych programach: Podcastu można także słuchać w serwisie YouTube.  Poprzednie odcinki podcastu są dostępne tutaj.

    14 min
  2. FEB 4

    WN 080 Dlaczego jedni są bogaci a inni biedni?

    Dziś zajmiemy się fascynującym tematem: dlaczego niektóre kraje są bogate, a inne biedne? Różnica w dochodzie na mieszkańca między najbogatszym a najbiedniejszym krajem wynosi obecnie nawet 400 do 1! Dwieście pięćdziesiąt lat temu było to zaledwie 5 do 1. Co się zmieniło? W dzisiejszym odcinku przyjrzymy się więc, jak historia kształtowała nierówności ekonomiczne i jakie czynniki sprawiają, że jedne kraje są dziś bogate, a inne tkwią w ubóstwie.   Zawartość odcinka W tym odcinku podcastu usłyszysz między innymi: * Bogactwo i bieda narodów – jakie czynniki sprawiają, że niektóre kraje osiągają sukces gospodarczy, podczas gdy inne pozostają w stagnacji? * Ewolucja różnic majątkowych – jak w ciągu ostatnich 250 lat różnica dochodu na mieszkańca wzrosła z 5:1 do 400:1 i co to oznacza dla współczesnej gospodarki? * Upadek i rozkwit państw – mechanizmy, które powodują, że jedne narody prosperują, a inne znikają z mapy gospodarczej świata. * Rola instytucji w rozwoju gospodarczym – jak nie tylko oficjalne organizacje, ale także nieformalne zasady i normy wpływają na dobrobyt społeczeństw. * Instytucje formalne i nieformalne – różnice między oficjalnymi instytucjami państwowymi a społecznymi normami, które często mają większy wpływ na rozwój gospodarczy. * Europejska różnorodność jako siła napędowa – jak konkurencja między księstwami i królestwami Europy przyczyniła się do jej ekonomicznego sukcesu. * Znaczenie stabilnego prawa własności – dlaczego ochrona prywatnej własności była kluczowym elementem rozwoju gospodarczego Europy w porównaniu do wschodnich despocji. * Motywacja do akumulacji bogactwa – jak możliwość przekazywania dóbr następnym pokoleniom wyzwoliła w Europie ducha przedsiębiorczości. * Przypadek czy konieczność? – analiza teorii, które wskazują na przypadkowe czynniki historyczne jako główne źródło bogactwa i biedy narodów. * Wpływ warunków geograficznych na rozwój gospodarczy – dlaczego niektóre kraje, mimo trudnych warunków naturalnych, osiągnęły sukces, a inne, z pozoru uprzywilejowane, popadły w biedę. * Książka „Bogactwo i nędza narodów” – kluczowe wnioski i wątpliwości dotyczące jednej z najważniejszych analiz gospodarczej historii świata. * Europejska ekspansja kolonialna – jak europejscy podróżnicy i żeglarze zdobywali ogromne terytoria, mimo że napotykali rozwinięte cywilizacje. * Dżuma jako czynnik transformacji gospodarczej – jak wielka zaraza wpłynęła na gospodarki Europy Zachodniej i Wschodniej, prowadząc do różnic w poziomie rozwoju. * Wpływ demografii na gospodarkę – jak brak siły roboczej w Europie Zachodniej wymusił innowacje, podczas gdy obfitość chłopów w Europie Wschodniej utrwalała przestarzałe modele gospodarcze. * Religia a gospodarka – jak różne systemy wierzeń kształtowały podejście do pracy, bogactwa i rozwoju ekonomicznego na przestrzeni wieków. * Etyka protestancka a kapitalizm – analiza koncepcji Maxa Webera, według której protestanckie podejście do pracy i oszczędności sprzyjało rozwojowi kapitalizmu. * Demokracja jako motor rozwoju? – analiza, dlaczego demokratyczne systemy często prowadzą do większego dobrobytu, ale nie zawsze są gwarantem sukcesu gospodarczego. * Polska demokracja szlachecka a upadek państwa – jak unikalny model polityczny Rzeczypospolitej, mimo swoich zalet, okazał się nieskuteczny wobec silnych sąsiadów. * Absolutyzm kontra demokracja – dlaczego w XVIII wieku centralizacja władzy była bardziej efektywna niż rozproszona demokracja i jak to wpłynęło na losy państw. * Wciąż nierozwiązana zagadka bogactwa narodów – dlaczego mimo wielu teorii ekonomiści nadal nie mają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, co decyduje o sukcesie gospodarczym krajów. Do poczytania Ten odcinek powstał na motywach książki D.

    12 min
  3. JAN 21

    WN 079 Jak zniszczyć kapitalizm?

    Dziś przyjrzymy się, jak zmieniały się priorytety świata korporacji na przestrzeni dekad, od złotej ery kapitalizmu po współczesną erę nierówności i prymatu akcjonariuszy. To historia o tym, jak zmieniały się zarobki, podejście do pracowników, a nawet sposób, w jaki mierzymy sukces w biznesie.   Zawartość odcinka * Jak w latach 50. i 60. korporacje kierowały się zasadami wspierającymi pracowników i społeczności lokalne. * O tym, dlaczego General Electric zyskał przydomek „Generous Electric” i jak inwestował w ludzi. * Jak Johnson & Johnson stawiało na bezpieczeństwo zatrudnienia i sprawiedliwe wynagrodzenia jako priorytety swojej działalności. * O rosnącej przepaści między wynagrodzeniami prezesów a pracowników od lat 80. do dziś. * Jak Jack Welch, prezes General Electric, zmienił sposób definiowania sukcesu korporacyjnego. * Dlaczego w latach 80. wielkość zysku stała się ważniejsza niż jakość produktów i liczba miejsc pracy. * O skutkach masowych restrukturyzacji, downsizingu i offshoringu dla pracowników na całym świecie. * Jak Boeing, realizując politykę redukcji kosztów i odkupu akcji, zaniedbał jakość produktów i relacje z pracownikami. * Dlaczego rosnące nierówności społeczne są efektem polityki korporacyjnej ostatnich dekad. * Jak zmiany podatkowe w USA przyczyniły się do koncentracji bogactwa w rękach najbogatszych. * O skutkach polityki odkupu akcji, która ograniczyła inwestycje w rozwój firm. * Jak zmiana kultury organizacyjnej w IBM w latach 90. była próbą odpowiedzi na presję rynku. * O strajkach pracowników Boeinga i ich walce o lepsze warunki pracy oraz wynagrodzenia. * Jak tragiczne katastrofy lotnicze Boeinga ujawniły zaniedbania wynikające z cięcia kosztów. * Dlaczego kwartalne wyniki finansowe stały się fetyszem w świecie korporacji. * Jak Unilever pod kierownictwem Paula Polmana zrezygnował z krótkoterminowych prognoz finansowych na rzecz długoterminowego rozwoju. * Dlaczego część korporacji zaczyna ponownie dostrzegać wartość stabilności zatrudnienia i inwestycji w pracowników. * Jak nowe podejścia do zarządzania mogą pomóc w budowie bardziej zrównoważonego kapitalizmu. * Jak decyzje zarządcze Boeinga zniszczyły zaufanie pracowników i klientów do firmy. * Refleksję nad tym, czy współczesny świat biznesu jest gotowy na powrót do etycznych zasad zarządzania. Do poczytania Ten odcinek powstał na motywach książki D. Gelles – „Człowiek, który zniszczył kapitalzm”.     Posłuchaj i zostań na dłużej Odcinek można odsłuchać przy pomocy poniższego odtwarzacza. Są tu także linki umożliwiające pobranie odcinka oraz subskrypcję podcastu w najpopularniejszych programach: Podcastu można także słuchać w serwisie YouTube.  Poprzednie odcinki podcastu są dostępne tutaj.

    16 min
  4. 09/24/2024

    WN 078 Nieoczywista płaca minimalna

    Jeśli myślisz, że na podnoszeniu płacy minimalnej zyskują ludzie, którzy słabo zarabiają, to jesteś w błędzie. W tym odcinku, wytłumaczę dlaczego. Wydawać by się mogło, że podniesienie płacy minimalnej to przede wszystkim ruch właśnie na korzyść osób najmniej zarabiających. W praktyce jest jednak zupełnie inaczej. Oczywiście, czasem zyskują oni na tym, ale to nie oni są największymi beneficjentami. Co więcej, często nawet na tym tracą. Dosłownie: po podniesieniu płacy minimalnej słabo zarabiający dostają jeszcze mniej. Jak to możliwe? Zaraz wszystko wytłumaczę. Płaca minimalna w innych krajach W wielu krajach funkcjonuje płaca minimalna, czyli ustalana przez rząd kwot kwota, którą pracownik musi dostać za swoją pracę. Nawet jeśli pracodawca i pracownik chcieliby się umówić na mniej, to nie można – takie coś byłoby nielegalne. Zwykle dotyczy to tylko ludzi zatrudnionych na etacie, ale od 2017 roku w Polsce obowiązuje też minimalna stawka godzinowa. Oznacza to, że nawet jak ktoś jest zatrudniony na umowę-zlecenie, to na godzinę też musi dostawać co najmniej jakąś kwotę ustaloną przez rząd. Są oczywiście kraje, gdzie nie ma płacy minimalnej, ale w 148 krajach (na 195 uznawanych przez ONZ) płaca minimalną jest. Najczęściej płacy minimalnej nie mają kraje afrykańskie, ale co ciekawe, w niektórych krajach Unii Europejskiej też jej nie ma – np. we Włoszech, Finlandii czy w Danii. Oczywiście dość mocno różnią się stawki. Najbogatsze kraje mają ją na poziomie ponad 2000 Euro – Luksemburg, Irlandia, Holandia, Niemcy, czy Belgia. Biedniejsze kraje mają znacznie mniej, na przykład: Bułgaria mniej niż 500 Euro, Węgry, Łotwa, Rumunia, Słowacja, czy Czechy – w okolicach 700-750 Euro. Płaca minimalna w Polsce W Polsce jest to w tej chwili około tysiąc euro. I trzeba przyznać, że w ostatnich latach płaca minimalna rosła u nas bardzo szybko. Od stycznia 2025 będzie to już 4600 złotych, a jeszcze 6 lat temu było to 2250 złotych. Czyli w 6 lat, podwoiliśmy naszą płacę minimalną. Tak, wiem, że była przez ten czas też spora inflacja, ale ona w sumie przez te 6 lat wyniosła mniej niż 50%. Czyli płaca minimalna rosła nam średnio ponad dwa razy szybciej niż ceny. Trzeba jednak uczciwie przyznać, że startowaliśmy z bardzo niskiego pułapu W tym czasie też w ogóle pensje rosły bardzo szybko. W 2019 roku przeciętne wynagrodzenie to było około 5000 złotych. W 2025 będzie to prawdopodobnie w okolicach 9000 złotych. I bardzo dobrze. Bardzo dobrze, że pensje w Polsce rosną tak szybko, bo wciąż i tak są zbyt niskie w stosunku do tego jak silna jest nasza gospodarka. Naprawdę są przestrzenie do dalszego szybkiego wzrostu płac w Polsce, ale to jest temat na zupełnie inny odcinek. Wracają do płacy minimalnej. Wygląda na to, że skończy się doroczny rytualny cyrk z ustalaniem nowego poziomu płacy minimalnej. Mówię „cyrk”, bo przy każdej proponowanej podwyżce przedstawiciele przedsiębiorców lamentują w mediach, że taka podwyżka zabije polski biznes, firmy będą masowo upadały i w kilka miesięcy stoczymy się w przepaść ubóstwa i chaosu. Teraz ma to być ustalone na lata, że pensja minimalna ma wynosić 55% średniej pensji i po sprawie. To dość dużo, ale może warto zapłacić tę cenę za to, żeby nie musieć już oglądać tego spektaklu negocjacji lamentów. Bo w ostatnich latach było tak, że w końcu te duże podwyżki płacy minimalnej wchodziły w życie… i nie działo się nic. To znaczy, nie spełniają się te apokaliptyczne wizje. Problem w tym, że podwyższanie płacy minimalnej jednak ma też negatywne skutki. Jakie? Przede wszystkim to, że rosną ceny. I w Polsce to znakomicie widać, że w tych branżach, gdzie najwięcej ludzi pracuje w okolicach minimalnej – gastronomia, hotele, rozrywka – ceny rosły nam wyjątkowo szybko. Ale to nie jest takie proste. Bo po pierwsze,

    10 min
  5. 01/30/2024

    WN 075 Baśni ekonomiczne

    D. Rodrik w książce „Rządy ekonomii” pisze – „ekonomiści często gubią się właśnie dlatego, że mają się za niespełnionych fizyków czy matematyków.” W praktyce jednak tworzone przez nas modele mają więcej wspólnego z baśniami niż z fizyką czy matematyka. Dobrze obrazuje to też dowcip – „Ekonomista to ktoś, kto widzi, jak coś działa w praktyce i pyta, czy w teorii też”. Zatem wracamy do tego, że ludzie nie zachowują się jak ekony, których pisał m.in. R. Thaler. Wyjaśniam też, dlaczego ekonomiści dzielą się na jeże i lisy i dlaczego te pierwsze głównie są zapraszane do mediów. Na koniec przedstawiam listę poglądów, z którymi zgadzają się prawie wszyscy ekonomiści, a które rzeczywistość coraz brutalniej weryfikuje. Zawartość odcinka „Pi razy oko„ * Krytyka ekonomistów: Dyskusja na temat tego, jak ekonomiści często tracą kontakt z rzeczywistością, skupiając się na teoriach niezgodnych z praktyką. * Podział ekonomistów: Rozróżnienie między ekonomistami „jeżami”, którzy trzymają się jednej wielkiej idei, a „lisami”, którzy mają bardziej zróżnicowane poglądy. * Rola mediów: Omówienie, jak media preferują ekonomistów z prostymi, łatwymi do zrozumienia teoriami w przeciwieństwie do tych o bardziej skomplikowanych poglądach. * Ekonomia jako nauka: Dyskusja na temat tego, jak ekonomia porównuje się do innych nauk, zwłaszcza w kwestii modelowania i teorii. * Ekonomiści a inne dziedziny: Poruszenie tematu stosunku ekonomistów do innych dziedzin, takich jak socjologia czy politologia. * Realizm w ekonomii: Dyskusja na temat tego, jak ekonomiści czasami gubią się w abstrakcyjnych modelach, tracąc kontakt z rzeczywistością. * Zgoda wśród ekonomistów: Przedstawienie różnych kwestii, w których większość ekonomistów zgadza się, pomimo różnic w innych obszarach.   Do poczytania Ten odcinek powstał na motywach książki „Rządy ekonomii”.   Posłuchaj i zostań na dłużej Odcinek można odsłuchać przy pomocy poniższego odtwarzacza. Są tu także linki umożliwiające pobranie odcinka oraz subskrypcję podcastu w najpopularniejszych programach: Podcastu można także słuchać w serwisie YouTube.  Poprzednie odcinki podcastu są dostępne tutaj. Koniecznie zapisz się też na newsletter, żeby być na bieżąco z kolejnymi odcinkami!

    10 min
  6. 06/27/2023

    WN 074 Pi razy oko

    Ludzki mózg fatalnie radzi sobie z liczbami i ze statystyką. Te umiejętności w toku ewolucji przez większość czasu nie były nam przecież szczególnie potrzebne. W ostatnich jednak latach kompetencje w tym zakresie są kluczowe i mogą być bardzo w brzemienne skutki. Podobno nie sposób się całkiem uodpornić na błędy w szacowaniu i czytaniu statystyk, ale z pewnością warto sobie uświadomić ich istnienie. Z tego powodu warto sięgnąć po książkę Matta Parkera – „Pi razy oko”. Zawartość odcinka „Pi razy oko” * O problemach z rozumieniem liczb i statystyk pisał wiele D. Kahneman. Dlatego bardzo często przestrzegam przed tym studentów, którzy uważają, że po kursie statystyki są już na to odporni. * Pierwszy przykład, który pokazuje jak nasz mózg nas oszukuje – Matt Parker pisze – „Sięgnąłem po moją ulubioną metodę zestawiania dużych liczb z czasem. Wiemy, że milion, miliard i bilion to różne wielkości, ale często nie doceniamy ogromu różnicy między nimi. Milion sekund to niespełna jedenaście dni i czternaście godzin. Niezbyt dużo. Mógłbym tyle poczekać. To dwa tygodnie. Miliard sekund to ponad trzydzieści jeden lat. Bilion sekund wypadnie po roku 33 700 n.e. Po krótkim namyśle te pozornie zaskakujące liczby są w pełni sensowne. Milion, miliard i bilion są od siebie kolejno tysiąckrotnie większe. Milion sekund to mniej więcej jedna trzecia miesiąca, zatem miliard sekund to 330 (jedna trzecia tysiąca) miesięcy. A jeśli miliard to około trzydziestu jeden lat, to oczywiście bilion wyniesie w przybliżeniu 31 000 lat.” * Czy to znaczy, że nie jesteśmy w stanie pracować z liczbami, korzystać ze statystyki. Nasz gatunek od zawsze robi rzeczy, których nie rozumiemy. „Silniki parowe działały, zanim sformułowano teorię termodynamiki. Szczepionki powstały, zanim się dowiedzieliśmy, jak działa nasz układ odpornościowy. Samoloty latają mimo wielu luk w naszym rozumieniu aerodynamiki. Kiedy część teoretyczna nie nadąża za praktyką, zawsze będziemy napotykali matematyczne niespodzianki. Najważniejsze w tym wszystkim jest uczenie się na tych nieuniknionych błędach i niepowtarzanie ich.” * „Co uchodzi za błąd w świecie finansów? * Problem upraszczania – statystyczny człowiek nie istnieje. * Współwystępowania nie oznacza przyczynowości. Do poczytania Ten odcinek powstał na motywach książki „Pi razy oko”.   Posłuchaj i zostań na dłużej Odcinek można odsłuchać przy pomocy poniższego odtwarzacza. Są tu także linki umożliwiające pobranie odcinka oraz subskrypcję podcastu w najpopularniejszych programach: Podcastu można także słuchać w serwisie YouTube.  Poprzednie odcinki podcastu są dostępne tutaj. Koniecznie zapisz się też na newsletter, żeby być na bieżąco z kolejnymi odcinkami! [mailerlite_form form_id=1]

    11 min

About

Podcast Wiedza Nieoczywista to wyłącznie naukowo sprawdzone ciekawostki, za które ręczę własnym doktoratem. Jako ekonomista, mówię głównie o pieniądzach. Jednak jako ekonomista, który uważa się za człowieka o szerokich horyzontach, mówię nie tylko o pieniądzach. Bartłomiej Biga - zapraszam wszystkich, którzy chcą się zachwycić tym jak działa świat! strona podcastu: https://bartlomiejbiga.pl/wiedza

You Might Also Like

To listen to explicit episodes, sign in.

Stay up to date with this show

Sign in or sign up to follow shows, save episodes, and get the latest updates.

Select a country or region

Africa, Middle East, and India

Asia Pacific

Europe

Latin America and the Caribbean

The United States and Canada