Versteende Schaamte VersteendeSchaamte

In de vierde en laatste aflevering gaat Eva opzoek naar de connectie tussen Jobs Wertheim en haar oma, Evelien van Straaten. Om erachter te komen hoe de twee elkaar kenden, gaat ze in gesprek met haar vader, Anton. Kan hij haar meer vertellen? Tegelijkertijd sluit ze de zoektocht naar de betekenis van het Monument van Joodse Erkentelijkheid af met een laatste interview; ze gaat in gesprek met Willem, een kleinzoon van een van de comitéleden.

Omslagfoto: via Stadsarchief Amsterdam, © Martin Alberts, ‘Het Monument van Joodse Erkentelijkheid van de beeldhouwer Jobs Wertheim, onthuld in 1950 op het Weesperplein.
Fragment interview Evelien van Leeuwen © USC Shoah Foundation.

Meer weten? Ga dan naar: www.versteendeschaamte.nl.

In aflevering 3 onderzoekt Eva de veranderingen in het herdenken rond de Tweede Wereldoorlog. Ze vraagt zich af hoe de nationale herinnering door de jaren heen veranderd is. Om hierachter te komen gaat ze in gesprek met rabbijn Marianne van Praag, kunsthistorica en directeur van herinneringscentrum Kamp Westerbork Gerdien Verschoor en schrijver Arnon Grunberg.

Ze staat stil bij de vraag hoe het Monument van Joodse Erkentelijkheid past in hoe we tegenwoordig herdenken. Tegelijkertijd duikt ze in het verhaal van Evelien van Straaten, haar oma. Want vindt zij van herdenken?

Omslagfoto: via Stadsarchief Amsterdam, © Martin Alberts, ‘Het Monument van Joodse Erkentelijkheid van de beeldhouwer Jobs Wertheim, onthuld in 1950 op het Weesperplein.
Historische televisiefragment: ©Profiti Polygoon (producent)/ Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder), ‘Sfeerbeeld op dodenherdenkingsdag, Weeknummer 73-20’, 4 mei 1973.
Fragment krantenartikel: NRC, ‘Nadenken over herdenken’, 26 maart 1985 uit ‘De fatale weg, verzamelde geschriften’, Evelien van Leeuwen.

In aflevering 2 komt Eva in contact met een nabestaande van een comitélid. Ze vraagt zich af of hij haar meer kan vertellen over het Monument en de oprichting. Tegelijkertijd gaat ze in gesprek met schrijvers Arnon Grunberg en Marja Vuijsje en historicus Bart Wallet over het thema dankbaarheid. Want waarom wilden sommige Joden dankbaarheid tonen aan de niet-Joodse bevolking?

Omslagfoto: via Stadsarchief Amsterdam, © Martin Alberts, ‘Het Monument van Joodse Erkentelijkheid van de beeldhouwer Jobs Wertheim, onthuld in 1950 op het Weesperplein.
Historische televisiefragment: © Radio Oranje (producent)/ Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder), ‘toespraak minister-president Gerbrandy tot bevolking in het bevrijde westen’, 5 mei 1945.

Het is 23 februari 1950. Op het Weesperplein in Amsterdam wordt een monument onthuld: het Monument van Joodse Erkentelijkheid. Sinds de oprichting is de boodschap van het Monument omstreden. Want waarom zouden Joden, een groep die zo heeft geleden tijdens de oorlog, dankbaarheid moeten tonen aan de niet-Joodse bevolking? Deze weerstand bleef, naarmate de tijd verstreek, aanhouden. Tegelijkertijd verdween het monument langzaam uit het collectieve geheugen.

In deze eerste aflevering van ‘Versteende schaamte’ onderzoekt Eva van Leeuwen de ontstaansgeschiedenis van het Monument van Joodse Erkentelijkheid aan de hand van historische bronnen en interviews met historica en onderzoeker Hinke Piersma, historicus Bart Wallet, en schrijfster Marja Vuijsje.

Omslagfoto: via Stadsarchief Amsterdam, © Martin Alberts, ‘Het Monument van Joodse Erkentelijkheid van de beeldhouwer Jobs Wertheim, onthuld in 1950 op het Weesperplein.
Historische televisiefragment: © Polygoon-Profilti (producent)/ Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder), ‘Onthulling Joods Dankbaarheidsmonument’, 15 februari 1950

Het Monument van Joodse Erkentelijkheid werd in 1950 op het Weesperplein onthuld. Sinds de oprichting is de boodschap van het Monument omstreden. Want waarom zouden Joden, een groep die zo heeft geleden tijdens de oorlog, dankbaarheid moeten tonen aan de niet-Joodse bevolking? Deze weerstand bleef, naar mate de tijd verstreek, aanhouden. Tegelijkertijd verdween het monument langzaam uit het collectieve geheugen.

‘Het is een soort nationale vergeten herinnering. En het stond daar jarenlang, als getuige van vervlogen tijden. Verscholen en door groen omringd aan de Weesperstraat, maar te staan. Het stond daar maar te verstoffen. Niemand keek ernaar om. Iedereen die bij de oprichting betrokken was is allang overleden. Mensen kennen het niet meer. Tot het ineens verplaatst moest worden. Toen laaide de discussie weer op.’

Zo begint mijn podcast ‘Versteende schaamte’ die ik samen met Wietske Dotinga maakte. De podcast is mijn persoonlijk zoektocht naar een monument dat ook voor mij, Eva van Leeuwen, een betekenis heeft. De eerste aflevering, ‘Vergeten herinnering’ is vanaf 23 april te beluisteren. Wil je op de hoogte blijven? Volg ons dan op instagram (@versteendeschaamte).

Omslagfoto: via Stadsarchief Amsterdam gemaakt door © Martin Alberts.

Televisiefragment: © Polygoon-Profilti (producent)/Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder), ‘Onthulling Joods Dankbaarheidsmonument’, 15 februari 1950.