„Семејството Малахови и нивната македонска мисија“

Повеќето приказни визуелно можат да се прикажат како отсечка, со јасна појдовна станица, линеарно траење и крај. Некои повеќе личат на концентрични кругови, каде еден настан поттикнува втор, па трет, па четврт. Приказната за семејството Малахови повеќе потсетува на сликарството на руската авангарда – можеби на еден Малевич или на Кандински. Во неа има историски превирања, авантури, љубов, неочекувани пресврти и мистериозни парчиња. И сето тоа поврзано со Македонија.

Забелешка: „Обични луѓе“ е подкаст наменет за слушање. Во него е вграден голем труд за монтирање, музичка илустрација и течна аудио нарација. Транскриптот е наменет само како помошно средство, особено доколку архивските материјали се со понизок квалитет. Во сите други случаи ве поттикнуваме да ги слушате, а не да ги читате епизодите. Ви благодариме.

Епизода 32 – Транскрипт
(руска класична музика, звуци на ветер и студ)

Илина:
Самиот поглед на картата на областа Архангелск на крајниот север на Русија прави да ти влезе студ в коски. Главниот град со истото име бил значајно пристаниште и трговски центар, но и почетна точка за бројни експедиции за истражување на северот – Баренцовото море, Арктичкиот Океан и Северниот пол. Oд тука ќе започнеме една нова експедиција, oвој пат кон југ.

(Common People)

Јас сум Илина Јакимовска. Во триесет и втората епизода од подкастот „Обични луѓе“, од тајгите на рускиот север ќе се преселиме најпрвин во шумите на нашето Поречје, па на улиците и во институциите на поствоено Скопје, а од таму во сите правци на светот. Водичи на оваа експедиција ќе бидат членовите на семејството Малахови, чиј удел во македонската култура до скоро не беше доволно познат. Сè до една изложба и нејзините четири авторки.

(руска класична музика)

Илина:
Повеќето приказни визуелно можат да се прикажат како отсечка, со јасна појдовна точка, линеарно траење и крај. Некои повеќе личат на концентрични кругови, каде еден настан поттикнува втор, па трет, па четврт. Приказната за семејството Малахови повеќе потсетува на сликарството на руската авангарда – можеби на еден Малевич или на Кандински. Разиграните форми како да ги ништат геометриските конвенции, боите се прелеваат, а сликата понекогаш има таква длабочина што различните облици, согледани заедно, формираат тродимензионален холограм.

Како да се раскаже една ваква животна сторија, без да се направи неправда кон нејзината повеќеслојност? Ќе се обидеме, онака како што тоа го сторија Лина Жила, Јасмина Дамјановска, Љубица Велкова и Јасминка Намичева. Тие се авторки на изложбата под наслов „Македонската робинзонијада на семејството бегалци Малахови“, која се отвори на 19 октомври 2023 во Музејот на град Скопје.

Пред да присуствуваме на нејзиното отворање имавме слушнато само за името на Марија Малахова, авторка на еден илустриран албум на македонски народни носии, кое звучеше како да е руско. Не знаевме ниту како се нашла во Македонија, ниту пак каде заминала од тука. И самите авторки на изложбата на почетокот не знаеле многу повеќе. Она што сепак можеле да го претпостават се причините зошто е тоа така.

(музиката престанува)

Лина Жила
Кога ние почнавме нашата изложба ние мислевме дека имаме работа со руската имигрантка бидејќи беше периодот на граѓанската војна во Русија после 1917 година и дел на Русите избегале од својата држава. Количината на бегалци беше огромна. Целата Европа и целиот свет можам да кажам беше преплавен со руските бегалци, но кое што оставиле на пример овде во Македонија огромна трага. Вие се шетате низ градот… кој ја знае арапската куќа? Да. И? Тоа кој изградил? Руски имигрант Иван Артјомушкин. Таа основната зграда која што гледате реклама „Пивара“ на плоштадот. Рубинова… ова палатата… Ристевичева палата, Русинот ја изградил. Значи кога ќе погледнете целиот центар, кај паркот нели знаете таа прекрасна зграда, пак Иван Артјомушкин ја изградил.

Значи кога они дошле овде се нашле дека нема подготвени кадри. Нема кој да гради, нема кој технички да рачуна, нема кој да гради патишта, нема кој да предава дури во гимназија. И прво која сила ја искористиле? Ги искористиле руските имигранци и фактички меѓу двете светски војни кога ќе земете секој град од Македонија… Куманово, центар на Куманово изграден исто од руски архитект Антонов. Значи во секој сегмент од општество они остават својата трага. Но зошто вие не знаете за тие руски имигранци? Бидејќи беше коминформбиро, прогонувања, значи они првпат бегале од својата држава заради војната, вторпат избегале бидејќи ги истерале од овде и со ластикот (гумата) избришале спомен за нив дека таквите луѓе постоеле.

Илина:
Ова е гласот на Лина Жила, Русинка која веќе долго живее во Македонија и се занимава со многу значајни истражувања за некогашната руска емиграција, но и со други поглавја од македонската историја. Во склоп на изложбата таа одржа предавање за студентите по етнологија и антропологија, чија снимка ја користиме.

Ако според нејзините зборови Марија Малахова не била „обичен“ руски имигрант, тогаш што била?

Клучно за расветлување на нејзиното потекло излегло интервјуто на нејзиниот сопруг, емитувано од рускиот сервис на Радио „Слободна Европа“ на 6 мај 2004 г. Во него, тогаш 99-годишниот Георгиј Малахов, само една година пред својата смрт, раскажува за својата сопруга Марија и открива дека нејзиното моминско презиме било – Шпис.

Лина Жила
Ние почнуваме нашето истражување и не можеме никаде да ја најдеме. Ниту меѓу имиграција, нит