„Трифун Карабатак од Маловишта – ученикот на Милтон Манаки“

Додека во Битола е во тек 42-рото издание на Меѓународниот фестивал на филмската камера „Браќа Манаки“, ја раскажуваме приказната за фотографот Трифун Карабатак, низ оригинални автобиографски снимки и интервјуа со оние кои го познавале.

Забелешка: „Обични луѓе“ е подкаст наменет за слушање. Во него е вграден голем труд за монтирање, музичка илустрација и течна аудио нарација. Транскриптот е наменет само како помошно средство, особено доколку архивските материјали се со понизок квалитет. Во сите други случаи ве поттикнуваме да ги слушате, а не да ги читате епизодите. Ви благодариме.

Илина:
Минатата епизода од подкастот Обични луѓе беше посветена на Нил Фолберг, американски фотограф кој во далечната 1971 неколку месеци престојувал во тогашна социјалистичка Македонија. Од тука заминал со 400 ролни филм, прекрасни фотографии на земјата и нејзините луѓе. Тие неодамна, по дури 50 години, прв пат беа издадени во форма на книга.

(влашка народна музика)

Но назад во Америка тој не понел само неразвиени црно-бели фотографии. Во неговата архива од тој период има и снимки на жива музика од прославите на коишто присуствувал. И интервјуа со интересни луѓе кои ги среќавал по пат, а со кои зборувал на српско-хрватски.

Еден од нив е главниот лик на нашата најнова приказна.

[Нил ]- Како се зовете?

– Ја се зовем, моје је име Трифун Карабато. Ја сам роѓен ту близу Битоља, једно романско село. То село је…

– Како се зове село?

– Маловиште. Одма, 25 километара од Битоља даље.

А тачно кад сте роѓени?

– Ја сам роѓен 1910 године. Сад имам 60 година. Па добро изгледам затоа што волим, идем у планине, планинар сам, и тако волим високе планине, још данас идем свуда.

Илина:
Ова е гласот на битолскиот фотограф Трифун Карабатак. Разговорот со него Нил го водел во Битола, една од многуте станици на неговите патувања низ Македонија. Иако двајцата ги спојува фотографската професија, Нил, кој студирал и антропологија, се интересира за поширокиот контекст на животот на неговиот колега: минатото на Маловишта, влашката култура и како дошло до тоа Трифун да стане фотограф.

[Трифун]

То село је велико, раније је било по 800 куќа.

Иначе бавили смо се трговином, комерцом, сточарством, наши други људи пред једно вако 100 година радили смо кад није био воз овде у Југославији онда смо имали наши дедови и каравани. По 12 коња ишли су за Солун, Софија, Букурешт, Виена у Аустрији, у Загребу, Београду, по свим овим местима. И продавали су највише кашкаваља, који су сами произведували од свои сопствене овце, белог сира, биеног сира и многе друге ствари.

Илина:
Интервјуто коешто ни го испрати Нил од таа далечна 1971 беше наша прва средба со приказната за Трифун Карабатак, на кого повозрасните жители на Битола се уште се сеќаваат, но за кого има скудни податоци во историската литература. И оние кои го има главно се поврзани со неговиот многу пославен учител по фотографија, кај кого го печел занаетот – Милтон Манаки.

[Трифун]
Ја сам цело време волео сам фотографију, учио сам и неку школу, техничку, и онда сам се дао уметничкој фотографији. Радио сам свуда овако, кроз целу Југославију, у почетку сам радио у Битољу код 2-3 фотографа врло старих фотографа који су били први пут овде фотографи, те фотографије обавили свој занат у Паризу. Први који је имао камеру овде на Балкану је био Милтон Манаки, ја код њега сам радио.

Илина:
Еден од ретките текстови посветени на фотографската дејност на Трифун Карабатак е на Арети Сидовска, некогашен советник во Државниот архив во Битола. Под наслов „Осврт на фотографите браќа Карабатак“, тој е објавен во зборник „Битолските фотографи и фотоателјеа“, од научен собир одржан во Битола во 2012.

[Трифун]

Имам четворо браче и петоро сестре. Сви живи и здрави. Они живе, једна је у Букурешту удата најстарија, једна у Крагујевцу, две у Скопљу и једна овде у Битољ. А ми брача смо троје у Битољу и један у Америци, Охајо.

– А имате деце?

– Ја немам деце моментално. Ја сам се касно оженио. А мој брат који је у Америци он има деце. И ове сестре имају, имам пуно унучади, имам фамилију велику.

Илина:
Христаки, Филип, Трифун и Наум Карабатак, последниот со прекар Уни. Четворица браќа од кои дури тројца фотографи. Родени во влашко семејство, од мајка Атина – Нушка и татко Анастас, по професија бербер. Номадската судбина на нивните предци ќе влијае и врз онаа на некои од браќата. Трифун почнува да се занимава со фотографија уште од мали нозе, кога со својот апарат 15х10 почнал да слика настани и личности во родното Маловиште. Но подоцна патот ќе го однесе во Крагуевац, кај постарата сестра. Се вработува во фабрика за оружје каде се истакнува како технички цртач. Но по окупацијата на Кралството Југославија, Трифун е интерниран во Германија. Таму останува околу две години работејќи по фабрики, но и како фотограф. Токму по враќањето заедно со братот Филип работат кај Манаки, а тука некое време ќе го учат занаетот и нивните сестри Даница и Заха. Наскоро Трифун во Битола отвара свое студио, ФОТОТЕХНИКА, а тука своите први фотографски чекори ќе ги направи и најмалиот брат, Наум, кој во таа 1971 кога е снимано интервјуто е во Америка.

Во потрага по соговорници кои лично ги познавале членовите на семејството Карабатак, наидовме на една нивна блиска роднина.

Јас сум Лидија Достовска од Битола, вработена во Националната установа Завод и музеј.

Илина:
Нејзините