Czechostacja Jakub Medek

Czechy, w przeciwieństwie do Polski, nigdy nie zniknęły z mapy. Nawet będąc częścią imperium Habsburgów, wciąż miały formalną podmiotowość. Za to, znów w przeciwieństwie do Polski, niewiele brakowało, by zniknęli Czesi.

Język i kultura tego narodu pod koniec XVIII wieku coraz mocniej rozpływały się w języku i kulturze niemieckiej. W końcu po czesku mówili właściwie wyłącznie mieszkańcy wsi.

I wtedy, wpisując się w oświeceniowy nurt nacjonalizmów, który znów ominął raczej Polskę, mającą wówczas inne problemy, pojawili się w Czechach budziciele. Ludzie, którzy najpierw zapragnęli opisać ginący język, później go odtworzyć a w końcu, nauczyć nim mówić naród na nowo.

I chociaż, jak mówi dr Karolina Ćwiek-Rogalska z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w pewnym momencie budzicieli było tak mało, że gdyby kawiarnia w której się zbierali się zawaliła, to żadnego odrodzenia by nie było, to finalnie po kilkudziesięciu latach starań, osiągnęli wszystkie zamierzone cele - obudzili, a po prawdzie to stworzyli od nowa dumny naród z pełną kulturą.

Po drodze jednak bywało czasem ciężko i śmiesznie - gdy trzeba było wymyślać zupełnie nowe słowa, czasem kryminalnie - gdy fałszowano średniowieczne manuskrypty, czasem obrzydliwie - gdy niszczono tych, którzy odrzucali fałszerstwo. Oraz rewolucyjnie - gdy przez Europę, omijając mającą wówczas inne problemy Polskę - przetoczyła się Wiosna Ludów. W rozmowie z dr Karoliną Ćwiek-Rogalską również o tym, kto jest czeskim Słowackim, jak wygląda sto procent romantyka w romantyku i jak w ogóle można zdefiniować konkretny naród. I o tym, kto wysyłał Adama Mickiewicza do piekła. I dlaczego...

A na koniec opowiadam po czesku wierszyk.

Jeśli zaś spodobał Ci się odcinek, możesz postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.

* W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

Kilka tygodni temu premier Słowacji padł ofiarą zamachu. Zatrzymany tuż po ataku napastnik oddał do Roberta Ficy kilka strzałów. Premier w stanie krytycznym trafił do szpitala, przeszedł dwie długie i skomplikowane operacje. Obecnie dochodzi do siebie. To wszystko wiemy z wyjątkowo skąpych informacji od współpracowników premiera - w tym faktycznie go zastępującego ministra obrony Roberta Kaliniaka, enfant terrible slowackiej polityki.
O motywacji sprawcy - politycznej - wiemy natomiast z wycieku nielegalnie sporządzonego nagrania, na którym już po zatrzymaniu sprawca mówi o tym, dlaczego zaatakował. Mianowicie, miał się nie zgadzać z kontrowersyjnymi działaniami premiera, określanymi przez opozycję mianem zamachu na demokrację i demontażu państwa prawa.

O tym, jak wygląda Słowacja kilka tygodni po zamachu, czy tragiczne wydarzenia ochłodziły jakoś bardzo spolaryzowane społeczeństwo, czy wręcz przeciwnie, rozmawiam z dziennikarzem czeskiego portalu Seznam Zpravy Filipem Harzerem.

W rozmowie między innymi o tym, kto kogo i za co chce obecnie w Słowacji rozliczać, a kto kogo i za co zakazywać. Przypominamy też, że motywowane politycznie akty przemocy, które można powiązać z wypowiedziami polityków, nie są niestety pod Tatrami nowością. I że ciężko znaleźć w tym kraju kogoś, komu z całkowitą pewnością nie można by zarzucić mowy nienawiści wobec politycznych rywali czy mniejszości; paradoksalnie, ci najagresywniejsi w przeszłości, dziś najgłośniej domagają się bicia w cudze piersi.

Jeśli odcinek Ci się spodoba, możesz postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.
Zdjęcie na okładce autorstwa Andreja KlizanaW jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

27 maja 1942 roku dwaj wyszkoleni w Wielkiej Brytanii komandosi, Czech Jan Kubiš i Słowak Jozef Gabčík dokonali w Pradze udanego zamachu na protektora Czech i Moraw, obergruppenführera Reinharda Heydricha. To najwyższy rangą nazistowski dygnitarz, jakiego udało się zlikwidować podczas II wojny światowej.
Heydrich, który z pewną, chociaż niewielką przesadą, uważał się za trzecią osobę w niemieckiej III Rzeszy, przybył do okupowanych Czech pół roku wcześniej, by zrobić porządek z buntującym się, podbitym narodem. I był w tym niebywale skuteczny.
Ale tak naprawdę nie z tego powodu emigracyjne czechosłowackie władze podjęły decyzję o jego likwidacji.

W 25 odcinku Czechostacji rozmawiam z profesorem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego Piotrem Maciejem Majewskim nie tylko o samym zamachu, ale też właśnie o jego przyczynach i długofalowych, politycznych skutkach. I o niebywałej, jak na warunki protektoratu fali represji, jaka spadła na Czechów po śmierci ulubieńca Adolfa Hitlera.
Profesor wyjaśnia też, dlaczego spacyfikowane przez Niemców Lidice, chociaż ich los na tle setek miejscowości z Białorusi, Rosji, Bałkanów czy Polski nie był niczym wyjątkowym, stały się dla zachodu symbolem nazistowskiego bestialstwa.
A w bonusie, w podsumowaniu odcinka, wyjaśniam, jak zorganizować sobie w Pradze wycieczkę śladami Operacji Anthropoid i Heydrichiady - czyli fali odwetowych niemieckich represji po śmierci protektora.

Jeśli odcinek Ci się spodoba, możesz postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.


Zdjęcie na okładce przedstawia protektora, uszkodzony w zamachu samochód i Jozefa Gabčíka i Jana Kubiša odznaczanych, jeszcze w Wielkiej Brytanii, przez prezydenta Edvarda Beneša. W tle zaś zdjęcie miejsca zamachu, wykonane chwilę po nim. (źródło: Bundesarchiv CC 3.0) W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

Pół wieku temu, 9 maja 1974 roku, dokładnie o godzinie 9.19, w trasę wyruszył pierwszy pociąg praskiego metra. Od tamtej pory kolej podziemna w czeskiej stolicy znacznie się rozrosła - obecnie tworzą ją trzy linie, o łącznej długości 65 km i 60 stacji; czwarta linia właśnie jest w budowie.

W tym odcinku Czechostacji rozmawiam z dziennikarzem i prażaninem Tomaszem Jędruchowem o tym, jak metro powstawało i jak się rozwija. O tym - jak na jego losy wpływała wielka historia i polityczne zależności i gdzie te zmiany w samym metrze można zobaczyć.

Jest też o wielkiej powodzi z roku 2002, o tym, jak bardzo nieprzygotowane było na nią wówczas praskie metro i o tym, jak bardzo powódź je odmieniła - bo są na tym świecie miejsca, gdzie władze potrafią uczyć się na własnych błędach.

Mowa jest też o sztuce - która w praskiej kolei podziemnej jest obecna w niemałej ilości, nie tylko zresztą tam, o zmienianiu nazw z niesłusznych na nie tyle słuszne, co po prostu normalne i generalnie o czeskim pragmatyzmie.

A ponieważ zbliżają się wakacje i wiele osób - w tym, mam nadzieję, również słuchaczy i słuchaczek Czechostacji wybierze się do Pragi, to odcinek w znacznej mierze ma wymiar praktyczny - razem z Tomaszem Jędruchowem wyjaśniamy, jak sobie w praskim metrze poradzić i jak najlepiej je wykorzystać. Nie tylko zresztą w metrze - jak podkreśla mój rozmówca - ono nie działa w próżni, stanowi część inteligentnego i przyjaznego użytkownikom systemu komunikacji publicznej w stolicy Czech.
Aha - i jest też o dwóch związanych z metrem "czelendżach" - w tym jednym wyłącznie dla dorosłych użytkowników ;)

Jeśli odcinek Ci się spodoba, możesz postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.
Zdjęcie na okładce: Pociąg typu M1, autor Skoda Group CC 3.0Nagranie komunikatu z metra: Wikimedia, autor Elya CC 1.0W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

Święty Wacławie, wojewodo Ziemi Czeskiej - tak zaczyna się średniowieczny chorał, który można uznać za czeski protohymn. Autorzy pieśni proszą w nim o wsparcie trzeciego z historycznych Przemyślidów, księcia Wacława I. Władcę, o którego rządach można powiedzieć naprawdę niewiele - i to wcale nie dlatego, że mało o nich wiadomo.

Wieczną sławę i ogromne znaczenie w Czechach zapewniła Wacławowi dopiero jego śmierć - z rąk brata Bolesława, czy - by być precyzyjnym, z rąk członków jego drużyny. Ona zapewniła mu świętość - od tamtej pory Wacław jest wiecznym władcą Czech, pierwszym z katolickich świętych z tego kraju i najważniejszym jego patronem. 

W odcinku 23 Czechostacji historyk średniowiecza Jan Škvrňák opowiada o życiu i śmierci Wacława. O tym, czy rzeczywiście, jak chcieliby jego krytycy, można go uznać za władcę, który na tysiąc lat podporządkował Czechy Niemcom; do jego podległych relacji z królem Wschodnich Franków - Henrykiem Ptasznikiem, wprost odwoływali się czescy kolaboranci III Rzeszy podczas II wojny światowej.
W tym samym jednak czasie pod pomnik Wacława kwiaty nosili ci, którzy Niemców w swojej ojczyźnie nie chcieli. 

W odcinku sporo jest też o Bolesławie I Okrutnym, niby bratobójcy a jednak władcy wielkim - przez historyków uważanym zgodnie za najwybitniejszego z Przemyślidów. Który z jednej strony powiększył znacznie Czechy, z drugiej, toczoną przez kilkanaście lat z Niemcami wojnę o niezależność i tak w końcu przegrał. I stał się trybutariuszem - a zdaniem niektórych wręcz lennikiem - Rzeszy. I który, najpewniej z powodów politycznych, wypropomował zabitego przez siebie brata jako świętego.
Ale to nie jedyne jego osiągnięcia - swoją córkę, bratanicę świętego Wacława, Bolesław wydał za władcę powstającego na północy nowego państwa. Jej na imię było Dobrawa, jemu - Mieszko, pierwszy historyczny książe Piastów. 

Jeśli odcinek Ci się spodoba, możesz postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.
Zdjęcie na okładce: Zabójstwo świętego Wacława wg Kroniki Kosmasa W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG

W ostatnich dniach II wojny światowej, gdy amerykańskie wojska stały 70 a radzieckie - 120 km od Pragi, w stolicy Czech wybuchło antyniemieckie powstanie. Trwało zaledwie trzy dni, ale było bardzo krwawe - zginęło w nim ponad trzy tysiące osób. I zakończyło się zwycięstwem powstańców - niemiecka załoga warunkowo - bo ze zgodą na opuszczenie miasta, chociaż bez ciężkiego sprzętu i lotnictwa, skapitulowała.

W 22 odcinku Czechostacji o tym co do Powstania praskiego doprowadziło, jak ono przebiegało i kto wsparł Czechów, opowiada dr hab. Piotr Maciej Majewski, profesor Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista od wokoło II wojennych dziejów Czechosłowacji.
Z odcinka dowiecie się m.in. o tym, jaką rolę w wybuchu powstania praskiego, mimowolnie, odegrały kolaboracyjne władze Protektoratu Czech i Moraw. Będzie też o obronie rozgłośni czeskiego Radia Publicznego na Winohradach - tej pierwszej, przed Niemcami, bo do drugiej doszło w sierpniu 1968 roku, kiedy Praską Wiosnę dławiły wojska Układu Warszawskiego.
Profesor Majewski wyjaśnia też, dlaczego tak źle kojarzący się w Polsce "Własowcy" - żołnierze kolaboracyjnych nazistowskich oddziałów złożonych z byłych radzieckich jeńców, są przez Czechów postrzegani nieco inaczej - tu drobny spojler - 1 dywizja ROA przeszła na stronę Powstańców i zapobiegła zdławieniu Powstania praskiego przez niemiecką Grupę Armii Środek.

W końcu jest też o powojennej polityce historycznej Czechosłowacji i ZSRR, czy po prostu wielkim przeinaczeniu - bo tym w końcu zwykle polityka historyczna jest, jakie wiązało się z Powstaniem Praskiem i rolą, jaką miała w nim odegrać Armia Czerwona.

W odcinku obiecałem wskazać książki profesora Piotra Macieja Majewskiego, dla osób interesujących się wokoło wojenną historią Czechosłowacji i Protektoratu, czy w ogóle interesujących się historią. A może po prostu ciekawych świata. Oto kilka z nich:
"Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami. Protektorat Czech i Moraw 1939-1945", tytuł ten jest kontynuacją nominowanej w 2020 roku do nagrody Nike"Kiedy wybuchnie wojna? 1938. Studium kryzysu". Piotr Maciej Majewski pisał też m.in. o tym, czy Czesi mogli wygrać z HitleremNierozegrana kampania. Możliwości obronne Czechosłowacji jesienią 1938 roku czy o dziejach ludności niemieckiej w Czechach"Niemcy sudeccy 1848-1948: historia pewnego nacjonalizmu".
Jeśli odcinek Wam się spodoba, możecie postawić mi wirtualną kawę w serwisie Buy Coffee.

Z góry dziękuję.

* Zdjęcie na okładce: Powstanie Praskie; CC 4.0 z zasobów Purnocha, www.esbirky.cz
* W jinglu podcastu wykorzystuję fragment IX symfonii "Z Nowego Świata" autorstwa Antonina Dvořáka, pochodzącego z MUSOPEN.ORG