JEST HISTORIA‪!‬ Instytut Pileckiego

Odc. 16. Stanisław Swianiewicz — intelektualny włóczęga.

Cudem ocalały świadek zbrodni katyńskiej — w tych słowach  najczęściej podsumowuje się życie Stanisława Swianiewicza. Ale jego los to przede wszystkim szereg nieprzewidywalnych okoliczności, które doprowadziły do tego, że trafił do Kozielska i w ostatniej chwili został wycofany z transportu do Katynia. To też życie na emigracji, któremu towarzyszyło poczucie odpowiedzialności za niesienie świadectwa i wieloletnia tułaczka bez możliwości powrotu do Polski i rodziny. W tym odcinku dr Wojciech Łysek, autor książki „Intelektualny włóczęga. Biografia Stanisława Swianiewicza”, jest naszym przewodnikiem po życiu Swianiewicza i tłumaczy jak doszło do tego, że naukowiec stał się ziarenkiem piasku, które wpadło w tryby wielkiej historii. W audycji wykorzystano archiwalne wypowiedzi Stanisława Swianiewicza z Radia Wolna Europa.

Zapraszamy do słuchania! 

W tym odcinku przedstawiamy jedną z kobiet, które czynnie brały udział w walkach o niepodległość Polski. Wanda Pełczyńska jako kurierka narażała życie. Wymykała się podczas kontroli Rosjan na frontach pierwszej wojny światowej i w zmyślnych kryjówkach dostarczała depesze Józefowi Piłsudskiemu. To dzięki takim jak ona Polki otrzymały równe z mężczyznami prawa wyborcze. Pełczyńska dołączyła do wąskiego grona kobiet w sejmie i nie pozostawała w cieniu. Jej wystąpienia wzburzały posłów. Tupali i krzyczeli, żeby zagłuszyć mowy, które podważały społeczne status quo. Wanda Pełczyńska wielokrotnie zabierała głos w sprawach kobiet, także jako redaktorka „Bluszczu” i „Kobiety Współczesnej”.  To jedna z najważniejszych bohaterek polskiej historii XX wieku — mówi prof. Piotr Biliński, autor jej biografii. Dlaczego więc nie wymieniamy jej nazwiska jednym tchem, zaraz obok Piłsudskiego? Jakie myśli Pełczyńskiej mogą służyć nam dziś za inspirację? Zapraszamy do posłuchania odcinka podkastu „Jest historia!”, w którym prof. Biliński przybliża sylwetkę Wandy Pełczyńskiej. W audycji pojawiają się również archiwalne wypowiedzi Pełczyńskiej, pochodzące z Radia Wolna Europa.

Obława Augustowska to największa zbrodnia dokonana na Polakach po II wojnie światowej. W lipcu 1945 r., już po kapitulacji Niemiec, Sowieci przeprowadzili na terenie Puszczy Augustowskiej pacyfikację polskich patriotów. Przez wiele lat historia ta pozostawała w ukryciu. Rodziny w milczeniu czekały, aż ich bliscy wrócą do domu. I dziś, choć mogą otwarcie mówić o tych, których stracili, okoliczności zbrodni nadal skłaniają ich do stawiania wielu pytań. W odcinku występują: Danuta Kaszlej, lokalna historyczka, która od lat bada historię obławy, świadkowie historii: Stanisław Wnukowski oraz Tadeusz Jagłowski, Bartosz Gralicki z Instytutu Pileckiego.

W tym odcinku pojawiły się fragmenty koncertu piosenek Jacka Kaczmarskiego pt. „A źródło wciąż bije” z okazji inauguracji działalności Instytutu Pileckiego w Augustowie. Można także usłyszeć fragmenty wywiadów z kanału YouTube „Świadkowie epoki” przeprowadzone przez Bartosza Bolesławskiego.

Pociąg z Warszawy do Berlina jedzie sześć godzin. Następnie, z Hauptbahnhof, pokonujemy dwie stacje metrem i wysiadamy w sercu stolicy Niemiec, tuż przy bramie Brandenburskiej. W wakacje licznie gromadzą się tu turyści, ale my kierujemy się do siedziby Instytutu Pileckiego, na wystawę "Belarus lebt!" podsumowującą rok pokojowych protestów w Białorusi. Białorusini sprzeciwiają się reżimowi Alexandra Łukaszenki, który pełni funkcję prezydenta nieprzerwanie od 1994 r. Jednak ostatnie wybory, 09.08.2020, zmobilizowały opozycję. Ale choć na ulice wychodziły wielotysięczne manifestacje, a Białorusini oddali swoje głosy w wyborach - Łukaszenka nie oddał władzy. "Belarus lebt!" -  Będzie wernisaż, znamienici goście, artyści i sztuka, oczywiście. Zapraszamy do zwiedzania w towarzystwie Andreia Liankievicza, białoruskiego fotografa i kuratora wystawy.

Co łączy konsula honorowego RP w Zurychu Marcusa Blechnera, Heidi Fishman i lorda Daniela Finkelsteina? Jakie oznaczenia znajdziemy na dokumentach z Archiwum Eissa? W jaki sposób przebiegała akcja paszportowa? Na jakie trudności napotykali podczas swoich poszukiwań badacze zajmujący się tym tematem? Ile historii ludzkich udało się im poznać? Kiedy Heinz Lichtenstern wykorzystał swój „paszport Ładosia”? O tym między innymi rozmawiamy w podcaście Lista Ładosia poświęconym publikacji Instytutu Pileckiego.

Podczas II wojny światowej nieformalna grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich współdziałała pod kierownictwem posła RP w Szwajcarii, Aleksandra Ładosia, w celu ratowania europejskich Żydów. Jej członkowie nielegalnie kupowali, wypełniali i dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej. Dokumenty te co do zasady chroniły swoich właścicieli przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Według szacunków grupa Ładosia wystawiła ok. 4–5 tys. takich dokumentów, a akcja paszportowa mogła objąć nawet do 10 tys. osób.

Lista Ładosia, red. Jakub Kumoch, współautorzy: Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński, Bartłomiej Zygmunt, Warszawa 2019.

Bohaterem tego odcinka jest warszawskie metro, ale nie to które znamy z podróży po stolicy. Chodzi o inwestycję z lat 50., która choć niewidoczna gołym okiem, nadal czai się w warszawskich podziemiach. O tym co jest, a czego nie widać opowiedzą nam miłośnicy i autorzy książek o historii warszawskiego metra – prof. Andrzej Zawistowski z Instytutu Pileckiego i pan Jakub Jastrzębski, autor profilu fb "Historia metra w Warszawie". Z profesorem, jak z prawdziwym badaczem, ruszamy w teren…

Więcej o historii metra można przeczytać w książkach "Sto lat warszawskiego metra. Od pomysłu do realizacji" J. Jastrzębskiego oraz "Stacja plac Dzierżyńskiego czyli metro, którego Warszawa nie zobaczyła" prof. A. Zawistowskiego.