Narodowe Centrum Nauki Narodowe Centrum Nauki

Gościem 10. odcinka podcastu NCN jest prof. Krzysztof Jóźwiak, dyrektor NCN, powołany na to stanowisko 30 października. 
 
Profesor Jóźwiak pracuje na Wydziale Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Prowadzi badania z zakresu farmakologii molekularnej i chemii leków. W latach 2012-2020 był członkiem Rady NCN. Przez część tego czasu kierował Komisją Rady ds. nauk o życiu. Na powołanie na stanowisko dyrektora NCN czekał blisko 8 miesięcy.
 
W podcaście NCN badacz odpowiada na pytania dotyczące najważniejszych wyzwań, jakie stoją teraz przed NCN. Rozmowa dotyczy m.in. kwestii finansowania badań podstawowych i budżetu NCN, konieczności nowego otwarcia w relacjach z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz nowych inicjatyw, które mogłaby podjąć agencja, gdyby jej finansowanie zostało zwiększone.
Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz.

Ta rozmowa jest w formacie jeden na jeden. Gościem #podcastNCN jest prof. Zbigniew Błocki od marca 2015 do marca 2023, przez dwie kadencje, dyrektor Narodowego Centrum Nauki. Od marca tego roku pełniący obowiązki dyrektor NCN. W październiku 2021 urzędujący minister, prof. Przemysław Czarnek powiedział, że "postawi NCN od początku na nogi”. W sierpniu tego roku zapowiedział, że jesienią Centrum zostanie zlikwidowane oraz połączone z NCBR i Agencją Badań Medycznych. Równolegle budżet NCN został zamrożony.

Prof. Zbigniew Błocki opowiada o próbach "reformowania" NCN i głodzeniu Centrum – "a właściwie głodzeniu polskiej nauki". Zasadnicza część rozmowy dotyczy jednak przyszłości. Prowadząca, Anna Korzekwa-Józefowicz pyta o sytuację nauki i instytucji naukowych po wyborach. Prof. Błocki opowiada w jakim kierunku powinien rozwijać się NCN i o dodatkowych zadaniach, które mogłaby podejmować agencja. Gość w studiu pytany jest także o „listę zadań” dla nowego ministra/ministry oraz o to, co należy zrobić z instytucjami, które powstały w ostatnich latach (jak np. Akademia Kopernikańska) oraz tymi, które uległy politycznej presji (np. NCBR).

Najlepsi młodzi naukowcy 2023

Katharina Boguslawski, Karolina Ćwiek-Rogalska i Łukasz Opaliński zostali laureatami Nagrody NCN 2023. Najważniejsze wyróżnienie dla młodych naukowców pracujących w Polsce w tym roku pojedzie do Torunia, Warszawy i Wrocławia. Uroczystość wręczenia nagrody odbyła się 11 października w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

Gościniami kolejnego odcinka podcastu NCN są dr Karolina Ćwiek-Rogalska oraz prof. Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN.
Dr Karolina Ćwiek-Rogalska zajmuje się naukowo studiami nad pamięcią i studiami nad rzeczami oraz kulturą „Ziem Odzyskanych”. Przygląda się temu, jak proces ponownego zasiedlania terenów dawniej zamieszkiwanych przez społeczności niemieckie i niemieckojęzyczne wyglądał w powojennej Polsce i Czechosłowacji. Pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. W podcaście opowiada o swoich badaniach, które stały się podstawą do przyznania jej wyróżnienia.

Nagroda NCN została wręczona po raz 11. Wśród 30 osób uhonorowanych nią od 2013 do 2022 mieliśmy 25 laureatów i tylko pięć laureatek. W tej edycji na scenie po raz pierwszy stanęły dwie badaczki i jeden badacz. Prof. Joanna Golińska-Pilarek omawia zmiany w regulaminie nagrody, które wejdą w życie w 2024 roku. Nowe zasady przyznawania wyróżnienia, będą służyły realizacji polityki równościowej w środowisku naukowym i zwiększeniu widoczności kobiet w nauce.

Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz.

Tematem kolejnego podcastu jest współpraca międzynarodowa NCN. Justyna Woźniakowska i dr Malwina Gębalska z NCN oraz dr Miłosz Miszczyński, laureat konkursów Centrum rozmawiają m.in. o konkursach IMPRESS-U i CHANSE, w których trwa nabór wniosków. Uczestnicy nagrania podpowiadają, na co zwrócić uwagę w trakcie ubiegania się o finansowanie.

 

NCN nawiązuje i rozwija współpracę międzynarodową, aby skutecznie wspierać polskie zespoły we współpracy z zagranicznymi partnerami. Ważnym elementem naszego działania jest wywieranie wpływu na politykę naukową na poziomie międzynarodowym. – Angażujemy się w to, co się dzieje w Europie w taki sposób, żeby było to korzystne dla polskich zespołów badawczych i polskich instytucji – mówi Justyna Woźniakowska, kierowniczka Działu Współpracy Międzynarodowej. Ekspertka dodaje, że trzon działalności NCN to tworzenie dla badaczy pracujących takich możliwości, aby „realizowali wspólne projekty z partnerami zagranicznymi i otrzymywali finansowanie synchronicznie z tymi partnerami”.

 

Rozmowa, którą prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz, dotyczy w głównej mierze dwóch konkursów organizowanych przez NCN we współpracy z innymi agencjami. 

 

Konkurs IMPRESS-U to nowość w ofercie NCN. Skierowany jest do naukowców z Polski, którzy zaplanują badania w ramach wspólnego projektu z naukowcami z Ukrainy i Stanów Zjednoczonych, a opcjonalnie także z krajów bałtyckich – Litwy, Łotwy, Estonii. Justyna Woźniakowska zwraca uwagę, że IMPRESS-U daje nową szansę na współpracę zespołów polskich z naukowcami amerykańskimi. – W historii programów grantowych NCN takie możliwości pojawiały się rzadko i z reguły w wąsko określonych obszarach badawczych. Ten konkurs umożliwia współpracę w dziedzinach wspieranych przez NSF – mówi. Amerykańska agencja wspiera badania we wszystkich obszarach nauk z wyjątkiem badań humanistycznych i medycznych. Ekspertka mówi o współpracy NCN z amerykańską agencją, wyjaśnia zasady programu, odpowiada na pytania o to, jak szukać partnerów do udziału w tym konkursie i na co zwrócić uwagę przy przygotowaniu wniosków.

 

Druga część rozmowy dotyczy konkursów Crisis i Well-being z zakresu humanistyki i nauk społecznychorganizowanych przez sieć CHANSE.  O zasadach udziału w programach sieci mówią dr Malwina Gębalska, koordynatorka CHANSE i dr Miłosz Miszczyński z Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, kierujący polską częścią projektu HuLog, nagrodzonego w poprzedniej edycji konkursu organizowanego przez sieć. W konkursach CHANSE mogą brać zespoły złożone z od 4 do 6 partnerów z krajów biorących udział w programie. Koordynatorka z NCN zwraca uwagę na oczekiwania ekspertów oceniających wnioski. – Taka zachęta i uwaga do wnioskodawców, że ważne jest to, żeby projekt był spójny i żeby miał wspólne założenia. Nie wystarczy, żeby był tylko sumą poszczególnych części. Musi być to spójna wizja (…) pewnego celu badawczego – wyjaśnia koordynatorka z NCN. Badacz z ALK mówi, że w jego wypadku najbardziej pracochłonną i najistotniejszą częścią przygotowania wniosku były „ramy teoretyczne i nasza wspólna praca, żeby ten wniosek faktycznie pokazywał potencjał w badaniach podstawowych”. – Jeśli miałbym udzielić rady kolejnym przyszłym laureatom, to jednak postawiłbym po prostu nacisk na znaczenie projektu w dyscyplinie i żeby to był obiektywnie dobry projekt naukowy. Myślenie o cyfrach i o tym, jak to będzie od strony takiej technicznej, zostawiłbym naprawdę na koniec – mówi dr Miszczyński.

Na koniec uczestnicy rozmowy odnoszą się do wpływu bardzo trudnej sytuacji budżetowej NCN na współpracę międzynarodową.

Program Dioscuri umożliwia wybitnym naukowcom prowadzenie badań na najwyższym światowym poziomie w jednostkach naukowych w Europie Środkowej i Wschodniej. 

We współpracy Towarzystwa Maxa Plancka i NCN w Polsce powstało osiem centrów. Laureaci programu, wybrani przez międzynarodowy komitet naukowy, to polscy młodzi naukowcy, którzy wrócili do kraju po latach pracy zagranicą. Gośćmi kolejnego odcinka podcastu NCN są dr Aleksandra Pękowska i dr Grzegorz Sumara z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, laureaci pierwszego konkursu Dioscuri, rozstrzygniętego w 2018 roku, dr Małgorzata Jacobs-Kozyra, koordynatorka dyscyplin i koordynatorka programu Dioscuri w NCN oraz Agatha Iwanek, koordynatorka administracyjna w programie Dioscuri w Instytucie Nenckiego PAN.

Dr Aleksandra Pękowska kieruje Centrum Doskonałości Biologii Chromatyny i Epigenomiki. Wcześniej pracowała w jednym z Narodowych Instytutów Zdrowia w Stanach Zjednoczonych. - Rozważałam powrót do Europy i uczestniczyłam w innych rekrutacjach, ale warunki tego grantu i sama idea mnie przyciągnęły, i postanowiłam dołączyć do tego projektu - mówi badaczka. W projekcie współpracuje z Instytutem Genetyki Molekularnej Maxa Plancka w Berlinie.

Dr Grzegorz Sumara bada molekularne podstawy chorób metabolicznych, takich jak otyłość, cukrzyca typu II i miażdżyca. Jego zespół współpracuje z naukowcami z Technicznego Uniwersytetu w Monachium.



Goście Anny Korzekwy-Józefowicz rozmawiają także o innych grantach #NCN oraz możliwości prowadzenia badań podstawowych w Polsce - w sytuacji m.in. zamrożenia budżetu NCN.

W ciągu 12 lat istnienia NCN wnioski o finansowanie do Centrum złożyły 824 uczelnie, instytuty naukowe PAN, instytuty badawcze i inne podmioty. Najwięcej wniosków wpłynęło z największych ośrodków akademickich. 33 proc. jednostek pochodziło z województwa mazowieckiego, na drugim miejscu jest województwo małopolskie, z którego wpłynęło 11 proc. wniosków. – Taka sama tendencja jest widoczna wśród laureatów. Najwięcej grantów otrzymuje województwo mazowieckie, ale jest to również wynikiem większej liczby podmiotów aplikujących z tego województwa – mówi dr Anna Strzebońska, kierowniczka Zespołu Analiz i Ewaluacji NCN. W 2022 roku z wszystkich wniosków zakwalifikowanych do finansowania 30 proc. zostało przyznanych jednostkom naukowym z województwa mazowieckiego, a 19 proc. z województwa małopolskiego. Na kolejnych miejscach są województwa wielkopolskie i śląskie – ich udział we wnioskach zakwalifikowanych do finansowania wynosi po 11 proc. Najwyższe wskaźniki sukcesu w konkursach NCN mają jednostki z województwa łódzkiego (56 proc), wielkopolskiego i lubelskiego (55 proc.). 

Gośćmi 5. odcinka podcastu NCN są prof. Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN, prof. Łukasz Okruszek z Instytutu Psychologii PAN, laureat grantów NCN oraz dr Anna Strzebońska i Renata Mazurkiewicz z Zespołu Analiz i Ewaluacji NCN. Rozmówcy Anny Korzekwy-Józefowicz dyskutują o centralizacji nauki w Polsce i możliwościach wsparcia aktywności naukowców z mniejszych ośrodków.

- Jeżeli patrzymy się na dystrybucję naszych grantów, to okazuje się, że czynnikiem różnicującym jest nie tyle województwo, które jest zróżnicowane pod względem wielkości, co typ jednostki. Województwa, w których są zlokalizowane instytuty naukowe PAN mają się lepiej. Jeżeli chodzi o średnią z 12 lat, to mają wskaźnik sukcesu na poziomie 29 proc., dla porównania w uczelniach wyższych to jest 20 proc., a w instytutach badawczych 16 proc. – mówi dr Strzebońska.

Goście zwracają uwagę, że misją NCN jest przede wszystkim finansowanie najlepszych projektów naukowych. Centrum prowadzi jednak także działania, które mogą być wsparciem dla mniejszych ośrodków akademickich. Promuje mobilność naukową, wprowadza limity w liczbie realizowanych grantów, organizuje szkolenia dla wnioskodawców i Dni NCN poza największymi ośrodkami. – Bez wsparcia ministerstwa i krajowej polityki naukowej, która będzie zmierzała do decentralizacji nauki, NCN nie ma zbyt dużo narzędzi, żeby tę sytuację drastycznie poprawić – mówi prof. Joanna Golińska-Pilarek.

– Wspieranie mobilności krajowej jest czymś cennym, ale na pewno nie kosztem tego, że doskonałość naukowa miałaby tutaj być poświęcona w jakimkolwiek stopniu. Kod pocztowy jednak mimo wszystko nie powinien być głównym kryterium przyznawania grantów - komentuje prof. Łukasz Okruszek.