Schandaal en controverse in de Russische literatuur - De wereld van geesteswetenschappen Universiteit Leiden Faculteit Geesteswetenschappen

De novelle De Kreutzersonate is een van de verwarrendste en omstreden teksten uit de Russische literatuur. Tolstoj lijkt hierin te betogen dat het moderne huwelijk een vorm van prostitutie is en dat we eigenlijk elke vorm van seks zouden moeten opgeven. Verontruste lezers klommen massaal in de pen en vroegen hun leermeester om opheldering, en ook binnen zijn eigen gezin had Tolstoj wat uit te leggen. Zijn vrouw was woedend over de hypocrisie van haar man, die op papier totale onthouding leek ...

Schrijven kon hij niet, maar dat wist hij zelf ook wel; belangrijker dan “mooi schrijven” was immers je in dienst te stellen van de Waarheid en het socialisme. Ondanks zijn gebrek aan literair talent was Nikolaj Tsjernysjevski (1828-1889) een van Ruslands productiefste en meest invloedrijke auteurs die met de utopische ideeënroman Wat te doen? (1863) de harten van veel linkse intellectuelen wist te veroveren. Deze tweede aflevering gaat over een man die ideologisch recht tegenover zijn ...

Rusland heeft altijd een haat-liefdesverhouding met het Westen gehad; het debat tussen de “westerlingen” en de “slavofielen” in de negentiende eeuw is daar misschien wel het beste voorbeeld van. In deze eerste aflevering leren we Pjotr Tsjaadaev (1794-1856) kennen, een denker die in dat debat een bepalende rol heeft gespeeld en voor zijn “onpatriottische” houding een hoge prijs heeft moeten betalen. Hoe kon een Rus nu beweren dat zijn vaderland eigenlijk niets aan de wereldbeschaving had bijg...

In deze laatste aflevering staat een historische sleutelroman centraal. Een Russische geschiedenis van Ljoedmila Oelitskaja gaat over de na-stalinistisch Sovjetunie, in het bijzonder over de opkomst van de dissidentenbeweging in de jaren ’60 en ’70. Werden dissidenten als Andrej Sacharov en Andrej Sinjavski nog als martelaren en morele winnaars beschouwd toen de Sovjetunie uit elkaar begon te vallen, in het huidige Rusland is dat al lang niet meer het geval; landverraders waren het! Oelitskaj...

Had de toegenomen vrijheid onder Michail Gorbatsjov (1985-1991) ook een schaduwzijde? Nou en of! In hun gretigheid de sociale problemen van de late Sovjetunie te benoemen, stelden sommige schrijvers wel een heel onbarmhartige diagnose. Wat anders viel er over de Sovjetsamenleving te melden dan dat ze werd geteisterd door alcoholisme, huiselijk geweld en morele verloedering? Een pionier binnen deze ‘zwarte golf’ was Viktor Astafjev, een auteur die het grote publiek tot dan toe alleen van...

Hoewel de cultuurbonzen het bestaan ervan ontkenden, ontstond er eind jaren ’50 ook in de Sovjetunie een onofficiële jongerencultuur met een eigen dresscode, slang en een voorkeur voor westerse muziek. Een kaartje naar de sterren, de roman die deze ontwikkeling leek te boekstaven, kreeg al snel de status van een cultboek, zeker nadat de autoriteiten de toegankelijkheid ervan probeerden te beperken omdat jonge lezers zich aan de onaangepaste personages zouden spiegelen. In deze afleverin...