Radio Horzelnest Studium Generale Universiteit Leiden

In aflevering 67 van Radio Horzelnest spreekt Norbert met filosofen Linde De Vroey (eerder te gast in aflevering 55) en Herbert De Vriese over Walden (1854): het bekende literaire verslag van Henry David Thoreau (1817-1862). Thoreau beschrijft in dit werk de twee ‘Elysische jaren’ die hij doorbracht in een zelfgebouwd huis bij het Waldenmeer, in de buurt van Concord, Massachusetts. Thoreau wendde zich tot het woud om terug te keren naar de kern. Waar gaat het eigenlijk om in het leven? Aan het meer hervindt hij zijn levenslust en krijgt hij oog en oor voor de stemmen en wenken van de natuur, die hij op kundige wijze toevertrouwd aan het papier. Meer dan honderdvijftig jaar na het verschijnen blijft Thoreaus boek onverminderd populair – maar ook wel een uitdaging om te lezen. In deze aflevering plaatsen Herbert, Linde en Norbert het denken van Thoreau in de historische en filosofische context, en lichten zij enkele van Thoreaus verrassendste bevindingen uit. Veel luisterplezier!
.
Herbert De Vriese is professor aan het Centrum voor Europese Filosofie van de Universiteit Antwerpen. In 2011 promoveerde hij aan diezelfde universiteit met een proefschrift getiteld De roes van de kritiek: Bruno Bauer en Die Freien, over de Jong-Hegelianen, een groep Duitse denkers die poogden een praktische invulling te geven aan de filosofie van Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Van zijn hand verschenen, naast verscheidene artikelen, bijdrages voor onder meer de boeken La réalisation de la philosophie à l’époque du Vormärz (PU du Septentrion, 2023) en Filosofie als roeping (Pelckmans, 2022). Met Michiel Meijer stelde hij The Pilosophy of Reenchantment (Routledge, 2021) samen.
.
Linde De Vroey studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent en wijsbegeerte aan de Universiteit van Antwerpen. Aan die laatste universiteit is zij werkzaam als promovenda bij het departement Wijsbegeerte, waarbij zij zich richt op het thema rewilding en de rol van geschiedenis, traditie en andere culturele aspecten in herwilderingsprojecten. Ook is zij medeoprichter van audiocollectief Wilderhistories. Meer over Lindes onderzoek horen? Luister aflevering 55 van Radio Horzelnest, waarin Linde vertelt over de filosofische implicaties van herwildering.

Timestamps
00:00-02:30 Introductie
02:30–05:54 Herberts en Lindes kennismaking met Thoreau en Walden, en de geschiktheid van Walden als inleiding in de filosofie
09:18-22:50 De historische context van Walden: “een modernisering in het kwadraat”.
22:50-30:07 Waarom begint het boek met het hoofdstuk Huishoudkunde?
30:07-41:39 Thoreaus ambigue houding ten aanzien van technologie
41:39-50:40 De verwevenheid van huishoudkunde, ecologie en de klassieke Oosterse en Westerse filosofie en literatuur
50:40-01:05:40 Het hoofdstuk Hogere wetten: de animale en spirituele mens
01:05:40-01:13:49 Ruimte voor de overvloed en de herscheppende kracht van de natuur
01:13:49–01:22:42 Thoreaus liefde voor de ochtend, zijn pioniersgeest en het wildernisideaal
01:22:42-01:28:50 De roeping door de genius in de morgen

In aflevering 66 van Radio Horzelnest schuift bij ons aan journalist en schrijver Sanne Bloemink, voor een gesprek over haar nieuwe boek ‘Pijn – een expeditie naar onbestemd gebied’, recent verschenen bij Uitgeverij Pluim. In dit boek komt Sanne pijn onder ogen, vanuit een bijzonder vertrekpunt: haar eigen chronische zenuwpijn. We kunnen voor het woord ‘pijn’ vrijwel elk lichaamsdeel plaatsen, van kiespijn en hoofdpijn tot buikpijn of rugpijn. Maar wat is pijn? Op deze vraag geeft Sanne in haar boek tal van antwoorden. Soms heel persoonlijk: "Pijn is boven liggen, in een doffe toestand, terwijl het leven beneden doorgaat," dan weer meer wetenschappelijk of filosofisch: "Pijn is een nociceptieve prikkel door de hersenen geïnterpreteerd en omgezet in een motorische impuls," of "pijn is het ultieme bewijs van de verbondenheid van lichaam en geest." In dit gesprek vertelt Sanne over de vele kanten van pijn en waarom het nog altijd een "onbestemd gebied" betreft. Ook praten we over hoe pijn bezien als complex fenomeen ons een ander perspectief op de menselijke conditie brengt.
.
Sanne Bloemink werkte in het verleden als advocaat en jurist, maar ontpopte zich later tot schrijver en journalist. Al jaren schrijft ze over uiteenlopende onderwerpen voor tijdschriften en kranten, waaronder De Groene Amsterdammer. Ook verschenen van haar hand meerdere boekbijdrages en boeken, waaronder ‘Happy me’ (2012), ‘Diagnosedrift’ (2018), ‘De wilde wereld’ (2020), en recent dus haar nieuwe boek: ‘Pijn’ (2023).


TIMESTAMPS
00:00–02:15 Introductie
02:15–05:48 Een ongrijpbare ervaring invoelbaar maken in een boek – hoe begin je daaraan?
05:48–11:11 Acute en chronische pijn, centrale sensitisatie, en waar ‘zit’ pijn?
11:11-23:33 Waarom is pijn, ook in de wetenschap, zo’n “onbestemd gebied”?
23:33-32:29 Het belang van pijn voor onze (mede)menselijkheid
32:29-40:45 De universaliteit van, en gedeelde taal voor pijn, en de waarde en zin van kwetsbaar mogen zijn
40:45-51:43 Geestelijke én lichamelijke pijn in het biopsychosociale model en de fenomenologie
51:43-59:54 Het gevaar van het psychologiseren van pijn en het belang van het goede gesprek
59:54-01:05:00 Pijn: een mammoetverhaal, of een wolk

In aflevering 65 van Radio Horzelnest reflecteren samen met techniekfilosoof Julia Rijssenbeek op de synthetische biologie en de vraag: wat is leven? In 1944 houdt de natuurkundige Erwin Schrödinger een voordracht aan Trinity College Dublin met de titel: ‘What is life?’ Zijn voordracht is een lang gesponnen antwoord op deze wat-is vraag. Over het meest karakteristieke kenmerk van het leven schrijft hij: “Materie leeft wanneer het doorgaat met ‘iets doen’, doorgaat met bewegen, materie uitwisselen met zijn omgeving, enzovoort, en dat voor een veel langere periode dan we zouden verwachten dat een levenloos stukje materie onder soortgelijke omstandigheden ‘doorgaat’.” Schrödingers voordracht bleek revolutionair. Zo beweerde hij ook voor het eerst dat erfelijke informatie lag opgeslagen in een moleculaire structuur, die hij zelf ‘het aperiodieke kristal’ noemde, en waarmee hij een wegbereider was van de latere ontdekking van de dubbele helix. Sinds die ontdekking is de met name de genetica en de microbiologie in een stroomversnelling geraakt. In diezelfde stroom duikt nu als nieuw veld de synthetische biologie op, soms beschouwd als een tweede landbouwrevolutie. Waar de eerste revolutie zich richt op de domesticatie van planten en dieren, richt synthetische biologie zich op de domesticatie van de cel en haar onderdelen, met name gericht op voedselproductie, brandstof en medicijnen. Het onderzoek van Julia Rijssenbeek richt zich op de verborgen premissen, denkpatronen en manieren van spreken gebezigd in de synthetische biologie. Tegelijkertijd laat ze zien hoe dit nieuwe onderzoeksveld onze gangbare noties aangaande leven uitdaagt. Hoogste tijd voor een filosofische reflectie op synthetische biologie.
.
Julia Rijssenbeek is als promovenda verbonden aan de vakgroep filosofie van Wageningen University & Research. In het verleden studeerde ze Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en filosofie van de economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In haar huidige promotieonderzoek bestudeert ze de filosofische betekenis en ethische implicaties van recente en mogelijk toekomstige ontwikkelingen in de synthetische biologie. Daarnaast werkt Julia als onderzoeker bij FreedomLab Thinktank, een platform waar jonge onderzoekers politieke, technologische en culturele veranderingen proberen te begrijpen. De dansfilm waar Julia aan het einde van het gesprek over verteld gaat 16 maart in première met de titel ‘Cobalt’, een samenwerking van Julia, Kim Baraka en Jonas Sacks.

TIMESTAMPS
00:00-02:20 – Inleiding
02:20-17:19 – Julia’s stage bij Jeantine Lunshof aan het Wyss Institute & Church Lab van Harvard University. Wat is synthetische biologie? en hoe spreken en denken wetenschapper over leven en de relatie tussen leven en techniek?
17:19-22:40 – Machine-ontologie en het machinaal begrepen leven.
22:40-33:29 – Metabolisme, de machine-metafoor en disruptieve techniek.
33:29-45:41 – Synthetische morfogenese, Michael Levin, Xenobots en de samenwerkingvermogens en basale cognitie van cellen.
45:41-57:33 – Hoe daagt de synthetische biologie de techniekfilosofie uit? Gilbert Simondon en de biologische techniekfilosofie, nieuw-materialisme, platte ontologie, levende techniek en technisch leven.
57:33-01:06:27 – Twee wereldbeelden: posthumanisme versus ecomodernisme in het voedseldebat en sciencefiction.
01:06:27-01:10:59 – Verkenning va natuur, techniek en leven in dans, outro

In aflevering 64 van Radio Horzelnest verdiepen we ons in een goeddeels vergeten oorlog om één van de kostbaarste specerijen. Hiervoor schuift voor de tweede keer historicus Tristan Mostert bij ons aan. Eerder in aflevering 16 was hij te gast om te praten over Banda-eilanden en hoe Jan Pietersz Coen daar op bloederige wijze het monopolie op de specerijenhandel in nootmuskaat en foelie vestigt. De verovering van Banda is wellicht de bekendste specerijoorlog die woedt in de zeventiende eeuw, maar zeker niet de enige oorlog. We blijven ditmaal min of meer in dezelfde regio, de Molukken, maar richten ons nu op de centrale en noordelijke eilanden van deze archipel. En we richten ons op een andere specerijplant, de kostbare bloesem van de kruidnagelboom. Onze gast, Tristan, is als historicus gespecialiseerd in de vroegmoderne koloniale geschiedenis van Azië en publiceerde veelvuldig over dit onderwerp. Vorig voorjaar rondde hij zijn promotieonderzoek af en verdedigde zijn proefschrift getiteld: ‘Spice War: Ternate, Makassar, the Dutch East India Company and the Struggle for the Ambon Islands (c. 1600-1656)’. Op indrukwekkende wijze combineert hij hierin de politieke, militaire, economische en ecologische geschiedenis van de Molukken in de zestiende en met name de zeventiende eeuw. Op basis van archief- en literatuuronderzoek reconstrueert Tristan het verloop van de allianties, conflicten, verdragen en de algehele concurrentiestrijd tussen de machtsfacties in dit gebied. Een strijd die uiteindelijk uitmondt in de Grote Ambonse of Hoamoalse Oorlog (1651-1656) en eindigt met het handelsmonopolie op kruidnagel van de VOC. Daarbij laat hij zien dat het verloop van dit monopoliestreven moet worden geduid vanuit een bredere historische context, met voldoende oog voor de andere spelers. Het sultanaat van Ternate, de opkomst van het rivaliserende sultanaat Gowa en de stad Makassar op Zuid-Celebes en de politieke situatie op Ambon en Seram. Veel luisterplezier!

TIMESTAMPS
00:00-02:11 – Introductie
04:34-08:38 – Waarom dit proefschrift? Tristans bezoek aan de Molukken & de bergforten op Ambon.
08:38-17:55 – Begin kruidnagelteelt, nageloogst & etnobotanie
17:55-24:47 – Enkele hoofdrolspelers in de specerijoorlogen: Ternate, Tidore, West-Seram (Hoamoal), Makassar, Hitu (Ambon), Hikayat Tanah Hitu en rol van religie in staatsvorming
24:47-31:20 – Portugal, Spanje, Makassar en het sultanaat Goa & de VOC
31:20-40:00 – Monopoliestreven van de VOC en de aankomst Nassauvloot in 1624
40:00-51:07 – Gouverneur Artus Gijsels, milieu-oorlogsvoering & Hongi-tochten
51:07-55:24 – Verzet tegen de VOC, oorlog op Hitu, Kapitan Hitu Tepil en zijn opvolger Kakiali
55:24-01:17:33 – Aan loop naar de Grote Ambonse/Hoamoalse Oorlog, rol van Kimelaha Madjira, Makassar en Arnold de Vlamingh & de vernietiging en ontvolking van Hoamoal.
01:17:33-01:20:19 – Afsluiting

Aflevering 63 van Radio Horzelnest staat in het teken van een gevederde vriend van de mens: de ooievaar (Ciconia ciconia). Hiervoor hebben we schrijver en ooievaarkenner Kester Freriks uitgenodigd. Onlangs verscheen van zijn hand ‘De ooievaar’, het laatste nummer in de boekenreeks ‘De Vogelserie’, van uitgeverij Atlas Contact. Geen enkel vogel lijkt zich zo diep te nestelen in de Nederlandse cultuur als deze karakteristieke langpoot. Over de vogel doen tal van verhalen, legenden en interessante geschiedenislessen de rondte. Kester dist er een flink aantal op uit de uitgebreide ooievaarsliteratuur. Maar hij staat ook uitvoerig stil bij het leven van de ooievaar, van de nesteldrang, de vliegdrang en de trekdrang naar het zuiden, tot het foerageer-, balts-, en broedgedrag. Je leert de vogel kennen tot in zijn penveren. Als rode draad door het boek, welhaast zo rood als de snavel van de ooievaar, loopt Kesters liefde voor deze vogel in het echt en op schrift. Ook plaats Kester de ooievaar terug in een veranderend Nederlands landschap. Daarmee vertelt hij over een bewogen geschiedenis. Van het vroegere Nederland als ooievaarsland bij uitstek, tot de sterke terugloop in de laat-negentiende en begin twintigste eeuw, het verdwijnen van het laatste wilde broedpaar in 1983 en uiteindelijk de herintroductie en heropleving van de vogel.
.
Kester Freriks is schrijver en verbonden aan de Boeken- en Cultuurredactie van NRC Handelsblad. Van zijn hand verscheen een flink aantal romans, essays en natuurboeken. Eerder al was hij te gast in aflevering 51 om samen met Martijn Storms te vertellen over hun boek ‘Grensverkenningen’. Ook schreef Kester met regelmaat over vogelkundige of ornithologische onderwerpen. In 2008 verscheen zijn boek ‘De valk. Over valkerij en wilde vogels’ en in 2009 het boek ‘Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse vogelsoorten’, alle twee bij uitgever Athenaeum – Polak & Van Gennep.

TIMESTAMPS
00:00-02:25 – Introductie
02:25-07:47 – Rottige Meente & Kesters ooievaarsnest
07:47-13:52 – Nestgevechten en hofmakerij
13:52-19:36 – Eerste ontmoeting met de ooievaar & ooievaarsdieet
19:36-29:45 – De vlucht van de ooievaar & de trek naar het zuiden
29:45-40:52 – Stadsooievaars, kindjesbrenger & Den Haag
40:52-55:50 – Verdwijning van de ooievaar en herintroductie in Nederland

In aflevering 62 vertelt dr. Annelies Schulte Nordholt over het schrijfproject Lieux, ofwel Plaatsen, van de Franse schrijver Georges Perec (1936-1982).

Samen met prof.dr. Manet van Montfrans en promovendus Lingyun Lai organiseert Annelies een voor alle geïnteresseerden toegankelijk congres over dit bijzondere project. Het congres is van 25 t/m 27 januari en vindt plaats in Leiden. Meer informatie over het congres: https://www.universiteitleiden.nl/age....

De Lieux is een groot schrijfproject dat Perec in de jaren zeventig ondernam. In dat project koos Perec plaatsen in Parijs uit die voor hem persoonlijk belangrijk waren, en zes jaar lang schreef hij iedere maand over een van die plaatsen twee teksten: een Réel, een ter plekke geschreven verslag van wat hij op die plaats op dat moment meemaakte, en een Souvenir, waarin hij zichzelf aan het werk zette om herinneringen aan diezelfde plaats op te halen. Samen met de foto’s van een bevriende fotografe vormen deze teksten een uniek archief van Parijs in de jaren zeventig, maar ook van de markante geest van Perec. Onlangs zijn alle Réels en Souvenirs voor het eerst voor iedereen toegankelijk gemaakt, in boekvorm, maar ook online. Annelies vertelt in deze podcast over het project, Perecs werkwijze, en haar onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, waarover zij in 2022 Georges Perec et ses lieux de memoire: Le projet de Lieux publiceerde.

Veel luisterplezier!

Voor een digitale wandeling door Perecs Lieux: https://lieux-georges-perec.seuil.com/

TIME STAMPS

00:00-02:25 Introductie
02:25-07:08 Wie was Georges Perec? En Annelies’ eigen band met deze markante schrijver
07:08-15:28 Perecs Lieux: een introductie
15:28-24:35 Perecs Lieux en de jaren zeventig: de tijd van conceptual art, sociologische aandacht voor het dagelijks leven – Perecs “ondergewone”.
24:35-28:15 Perecs Lieux en de psychoanalyse
28:15-33:09 De plekken van Perec: van vervallen straten tot de sjieke wijken in Parijs
33:09-38:41 Annelies leest voor uit en vertelt over de serie rondom La rue Vilin
38:41-44:53 De vermenging van privé en collectief geheugen, herinneringen en momentopnamen, in foto’s en tekst in de Lieux.
45:57-56:09 Annelies’ onderzoek naar Perecs interesse in de retorica, haar boek Georges Perec et ses lieux de mémoire: Le projet de Lieux, en de online publicatie van Perecs Lieux.
56:09-01:01:15 Het congres over Perec eind januari in Leiden, met filmavond: Perecs Les Lieux d’une fugue, de plaatsen van een ontsnapping
01:01:15-01:04:00 De plaatsen van Perec zijn gemeenplaatsen – in Parijs en de retorica, en ook in het collectieve geheugen