Democratie in uitvoering Marije van den Berg

'Stimulering en facilitering van burgerinitiatieven door de overheid'. Zo heet het boek dat Esmee Driessen schreef na jarenlang onderzoek naar de 'dienende overheid' bij allerlei bewonersinitiatief.
Ik heb Esmee leren kennen omdat ze als 'staats- en bestuursrechtexpert' heeft geholpen bij de Modelverordening Burgerparticipatie vanuit het perspectief van actieve bewoners die LSA Bewoners onlangs de wereld in stuurde. Vorige week promoveerde ze op haar onderzoek naar de manier waarop de overheid bewonersinitiatief kan ondersteunen. 
'Want,' zo schrijft ze op haar achterflap, 'vaak zijn overheden enthousiast over de plannen die initiatiefnemers hen presenteren, maar toch blijkt het voor zowel de overheid als initiatiefnemers verre van eenvoudig om het initiatief van de grond te krijgen. Een veelgehoord knelpunt is dat ‘de wet’ initiatiefnemers en overheden in de weg staat.'
Gelukkig heeft Esmee tal van drempels weggenomen! 
In haar proefschrift richt Esmée Driessen zich op een aantal rechtsgebieden die volgens initiatiefnemers en overheden beperkend werken.
Ze onderzocht wat het betreffende knelpunt inhoudt, hoe de wet aan dit knelpunt tegemoet komt en of deze juridische oplossing ook een oplossing is in de realiteit van burgerinitiatieven en de hen faciliterende overheden.
En ze heeft ook nog aanbevelingen die overheden en initiatiefnemers verder kunnen helpen.
Haar boek: Stimulering en facilitering van burgerinitiatieven door de overheid, Over de invulling van de 'dienende overheid' bij derde generatie burgerparticipatieHet boek in online tijdschriftvormArtikel in EW Magazine over het UitdaagrechtDe Modelverordening die met hulp van Esmee is gemaakt

Uitsluiting by design. Daarover ga ik in een nieuwe podcastaflevering in gesprek met Illya Soffer, directeur van Ieder(in), de vereniging van mensen met een chronische ziekte of handicap. 
We hebben het over de te smalle normen van de Nederlandse samenleving en dat Nederland structureel mensen uitsluit. En waar we dus al jaren mee wegkomen als samenleving.
En het gaat over de decentralisaties, over de manier waarop de politiek en het bestuur daarmee omgaat en hoe dat beter kan. Illya is van huis uit politicoloog, en we houden allebei van de overheid, dus het werd een gesprek ook over hoe het zou kunnen. Maar oef, wat stellen die instituties ons soms op de proef... 
Een gesprek dat veel kanten op gaat, en dat dus veel te lang werd. Hoorbare 'knips' waren onvermijdelijk, helaas. (Ik kreeg op mijn kop van eindredacteur Andy van Studio Lijn 14... )
En natuurlijk ook deze aflevering weer de rubriek "Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask" waarin ik Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard dit keer vraag waar decentrale politiek en besluiten nu voor nodig zijn als het gaat om algemeen geldende mensenrechten..?
(En hoera, het is aflevering 30! 💃 🎉 🎂 )

"We hebben tot nu toe verzuimd om wetten te maken en staatsgedrag te vertonen die onze democratische gemeenschap niet alleen als uitgangspunt hebben. Maar die een democratische gemeenschap ook als uitkomst hebben." 
Een repeterende breuk in onze sociale systemen
Lezing uitgesproken in aanwezigheid van leden van Tweede Kamer, de voorzitter van de Eerste Kamer, de vice-president en leden van de Raad van State, de president van de Hoge Raad, de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak en hun gasten. (Ja, Marije was nerveus.)
“Hoe gaat het met u? Als u uw woonlasten kunt betalen zonder er een boterham minder om te hoeven eten, schat ik in: best goed. En als ik de directeur van De Nederlandse Bank Klaas Knot, serieus neem, en waarom zou ik dat niet doean, is die aanname ook best logisch. Want het gaat goed met de Nederlandse economie. Maar, stelt Knot:‘Het economische succes komt niet gelijkelijk bij verschillende groepen in de samenleving terecht.’ 
Er is kennelijk geld genoeg. 
Je moet er alleen aan zien komen. 
Er is een groep mensen in onze samenleving die dus niet in staat is om dit geld te ontvangen. De rest van de mensen, wij dus, zeggen dan dat deze mensen ‘doenvermogen’ missen.
Daar kun je hulp voor krijgen. Niet van een advocaat, een accountant of een politicus met voldoende invloed. Nee, mensen die de prijs van ons economische succes betalen, vaak met dikke rente, kunnen terecht in de bibliotheek of in de BOP op de Willem Klooslaan waar een lieve vrijwilliger of maatschappelijk werker zit. Die gaat ze helpen om hele kleine stukjes van dat vele geld alsnog te pakken te krijgen. 
Voor hun woonarmoede, chronischeziekte-armoede, menstruatiearmoede, sportclubarmoede, witgoedarmoede, schoolspullenarmoede, winterjasarmoede, vervoersarmoede, de armoede omdat hun euro’s het tochtige corporatieraam uitwaaien en voor de  ontbijtarmoede van hun kinderen. Ze gaan dan gezellig samen van alle kastjes naar alle muren wandelen. Ook goed tegen de eenzaamheid.
Ach, ik hoef u dit allemaal niet te vertellen, want de boter op ons hoofd loopt langs onze slapen. Wij zijn immers coproducenten van deze ellende, u en ik. Want ik ben dan wel actieve bewoner en maatschappelijk initiatiefnemer, maar ik was ooit ook gemeenteraadslid, ik ben nu onderzoeker in het publieke domein en rekenkamerlid en dus produceerde ik een deel van deze ellende. En u vast ook, met een van uw staatspetten op. 
Dus we vinden dit allemaal ook heel erg en willen dat er nu echt, maar dan echt en snel een beetje, eindelijk eens echt iets aan moet gebeuren. 
En alom is de sussende de oplossing: we moeten meer in gesprek gaan met “de mensen voor wie we het doen”. Dat betekent meestal slechts een klein afgezet stukje invloed. Een 'burgerlosloopgebied'.
En natuurlijk luisteren naar ‘de mensen in de uitvoering’. Niet top down, maar bottom up. Dat levert meestal op dat we die mensen de beleidsbubbel in zuigen en ze vervolgens in een onveranderde wereld weer uitspuwen. Het vinkje achter de 'uitvoeringstoets' kan gezet.
Want onze instituties kunnen zich ondertussen al jaren niet goed verhouden tot de enorme complexiteit en diversiteit in de samenleving. Dat levert de giftige cocktail van sturingsdrift en onkunde op waar de beleidsbubbel zich mee vult.
‘Er is een reëel gevaar dat de overheid straks regeert over een papieren berg, terwijl de maatschappelijke werkelijkheid volstrekt anders is,’ zei Saskia Stuiveling van de Algemene Rekenkamer in 2003. Toen heette zo’n rapport nog neutraal ‘Tussen beleid en uitvoering’. Anno vandaag zitten we Klem tussen balie en beleid en zien we Ongekend onrecht en Eigentijdse ongelijkheid. 
Wij hebben deze kuil met zijn allen gegraven. Met allerlei goede intenties gebruikmakend van onze sociale systemen en logica’s van besturen, politiek bedrijven, recht spreken en ambtelijk loyaal uitvoeren, met een beetje vakmanschap en expertise en her en der wat tegenspraak. Inmiddels is de kuil zo diep dat

Het werd weer eens tijd om Renata Verloop aan tafel te hebben. Want zij is mijn favoriete expert over overheidscommunicatie.
Renata kun je kennen uit eerdere afleveringen: die waarin we het begrip 'usual suspects' dood verklaard hebben, en eentje waarin we het begrip 'vertrouwen in de overheid' uitgeplozen hebben.
Of je kent haar van haar scherpe stukken en commentaren op LinkedIn en van het boek dat ze schreef met haar collega Aart Paardekooper: Communiceren met focus. Daarin beschrijven ze een aanpak om teams communicatie bij de overheid van veel meer waarde te laten zijn. Zij stellen alweer een jaar of twee bij talloze teams communicatie de vraag: welke impact maakt jouw werk? En komen tot wat ontluisterende ontdekkingen.
Juist ook als je niet 'van communicatie' bent ga je dit een leuk gesprek vinden (en het boek moet je ook maar lezen), omdat het je inzicht geeft in hoe het beter kan, en dat is ook belangrijk voor bestuurders, beleidsmensen en loslopende bewoners. Want uiteindelijk draait overheidscommunicatie over het contact tussen gemeenschap en overheid. En wie gaat dat nou niet aan?
Ze is hard bezig met een nieuw boek, en dat verschijnt hopelijk nog dit jaar, want daarin geeft ze een antwoord op de vraag: hoe kunnen teams commmunicatie bij de overheid bijdragen bij het werken vanuit en voor de gemeenschap?
---
En in de rubriek 'Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask' stel ik de vraag aan Thorbecke-hoogleraar Geerten Boogaard: stelt het staatsrecht grenzen aan overheidscommunicatie?
---
Voorbeelden en leesvoer uit het gesprek met Renata
Stevig adviseren met behulp van de 4A’s: van Ambitie naar Acties en via Analyse naar AdviesAanpak Dordrecht om het gebruik van minimaregelingen te bevorderen (op basis van gedegen analyse!)Het belang van omgevingsanalyse en onderzoekEerste positieve ervaringen met de managementrapportageNiet profileren, maar positioneren‘Geldgestuurde communicatie’ is een fundamenteel probleem voor teams Communicatie en het vak overheidscommunicatie.En dat boek dus: www.communicerenmetfocus.nl Geerten Boogaard verwijst naar het proefschrift van Tjebbe Geldof, Politieke overheidscommunicatie.

We zijn terug! Als vanouds ga ik in gesprek met mensen die rondlopen in onze democratie en er iets van vinden en iets mee doen.
Met op het eind een nieuwe rubriek. In “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask” stel ik Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard elke aflevering een staatsrechtelijke vraag. We beginnen met de meest algemene vraag die ik kon verzinnen: ‘Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?’ 
Maar de hoofdmoot is als altijd dat goede gesprek over democratie, gemeenschapskracht en het bestuur dat daarvoor nodig is. 
Het is raar dat ik dat gesprek nu pas met Anke Siegers voer. Maar het blijkt een blessing in disguise, want nu kon ik haar interviewen voor deze verse aflevering waarmee we seizoen 6 aftrappen. 
Anke is gespecialiseerd, al jaren, in samen besluiten nemen in complexe situaties. In gedragen plannen maken, juist als dat niet vanzelf spreekt en er gedoe is, en conflict.
Anke is organisatiepsycholoog en conflictbemiddelaar en is ooit opgeleid als zangeres en als juf. Haar eerste boek ging over eigen kracht, samenwerken met het sociale netwerk samenredzaamheid en regie en eigenaarschap in de jeugdzorg en de WMO; het sociaal domein dus, Hierover schreef ze in 2016 het veelgelezen boek 'De Nieuwe Route' en ze leidt er mensen in op. Het gaat vooral over individuele casuistiek.
Haar nieuwe boek heet Van gedoe naar gedragen, en dat gaat over samen besluiten in grotere verbanden. Het beschrijft waarom we niet door kunnen gaan op de standaard manier van besluiten nemen, waarin het gebruikelijk is dat er vóór mensen wordt besloten. Het effect van de gebruikelijke route in besluitvorming is dat mensen zich niet betrokken voelen bij beslissingen over hun eigen leven, werk, organisatie, omgeving of de democratie.
Van gedoe naar gedragen is een geweldig How To boek met een duidelijke richting: die van gemeenschappelijkheid. 
En... aan het eind van de aflevering de nieuwe rubriek “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask”. Dit keer vragen we de Thorbeckehoogleraar: 'Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?'

Stel, je bent directeur of bestuurders van een publieke organisatie die werkt in een buurt, een wijk, een dorp of een stad. En jullie hebben als visie dat jouw organisatie ruimte moet maken voor bewoners, voor mensen in buurten, voor allerlei gemeenschappen. En dat er ook ruimte is voor medewerkers om daar vorm aan te geven.
Wat doe je dan als leider van die organisatie de dag nadat die visie is vastgesteld?
Dat was een vraag die Birgit Oelkers bezighield. Ze heeft er allerlei leiders over geïnterviewd. Gemeenschapsgericht leiderschap noemt ze het. Ik ga er met haar over in gesprek. 
Ook aangeschoven is Thijs van Mierlo, directeur van LSA Bewoners, de vereniging van actieve bewoners. Hij ziet natuurlijk talloze bewoners die van alles mogelijk maken voor de buurt en daarin leiderschap tonen. Maar gemeenschapsgericht leiderschap van de bestuurders en directeuren van organisaties in die wijken en dorpen? Dat is toch andere koek.
Het is niet vanzelfsprekend dat die leiders zich richten op de groei van buurtgemeenschappen. Dat je je eigen inhoudelijke ambities in twijfel trekt, omdat die niet uit de gemeenschap komen. Dat je niet een heidag organiseert met je medewerkers, maar met alle mensen met wie je samenwerkt in een buurt.
De gemeenschap als uitgangspunt nemen, doet iets met de manier waarop je je organisatie profileert: die komt in een dienende rol. En dat vraagt een andere invulling van je baas-zijn.
Alle leiders die hiermee bezig zijn, willen het dagelijks leven weer normaliseren, vertelt Birgit. Een dat betekent dus: minder professionals. Groei van de gemeenschap betekent dus vaak krimp van de organisatie. 
Soms word je helemaal overbodig, maar heel vaak is het ook: mandaat en zeggenschap durven delen. “Daar zit een hele wereld achter,” hoor je Birgit dan zeggen.
Over die wereld gaan we het hebben.
---
Thijs en ik hebben Birgit overtuigd: in november verschijnt het boek. Je kunt het al bestellen! 
En mocht je nu denken: wat is dat een leuke club, dat LSA Bewoners, sluit je dan aan. Als bewonersgroep kun je lid worden en als je fan bent, kun je vriend worden.
Aflevering 5, waarin Thijs en ik met nog wat anderen het begrip 'the usual suspect' ten grave dragen kun je hier beluisteren.
We zaten voor het gesprek bij Lokaal O.  
Birgit noemde terloops 'een van jouw lezingen' waarin ik het begrip 'de bewijslast omkeren' noemde. Die lezing heb ik ook als aflevering van de podcast uitgebracht en het is een soort voorpublicatie van mijn nieuwe boek.