Yr Hen Iaith

Yr Hen Iaith
  • 4.8 (26)
  • EDUCATION
  • UPDATED WEEKLY
Yr Hen Iaith

Cyflwyniad hwyliog i hanes llenyddiaeth Gymraeg, gyda, Jerry Hunter, hogyn o’r Midwest yn America yn dysgu Richard Wyn Jones, hogyn o ganolbarth Sir Fôn, am drysorau’i iaith ei hun.

  1. Pennod 51 - ‘Hoff Rediad ei Phriodi’: Cyngor Mam a Galar Gŵr

    1 DAY AGO

    Pennod 51 - ‘Hoff Rediad ei Phriodi’: Cyngor Mam a Galar Gŵr

    Ar ôl nodi bod llwyth o ganu caeth Cymraeg o’r cyfnod ac enwi rhai o feirdd pwysig nad oes gennym amser i’w trafod, canolbwyntiwn ar ddwy gerdd gaeth o ddechrau’r ail ganrif ar bymtheg sy’n cynnig mewnwelediad i fywyd un teulu uchelwrol – Dafydd Llwyd a’i wraig Catrin Owen o’r Henblas, Llangristiolus, Môn. Edrychwn yn gyntaf ar gywydd a gyfansoddwyd Dafydd pan fu farw Catrin yn 1602, cerdd sy’n mynegi galar y gŵr mewn modd personol a chofiadwy. Trafodwn wedyn gyfres o englynion a gyfansoddasai Catrin pan aeth eu mab nhw, Siôn i astudio yn Rhydychen. Mae’r gerdd hon yn cyflwyno cyngor y fam i’w mab, ac mae naws y cyngor yn rhyfeddol o debyg i’r hyn y gellid disgwyl i rieni ddweud wrth eu plant heddiw! Ar ganol ei gwrs gradd yn Rhydychen oedd Siôn pan fu farw’i fam, ac felly mae’r ddwy gerdd gyda’i gilydd yn gyfle i ni weld y tu mewn i fywyd – a marwolaeth – y teulu hwn ac ystyried y modd yr oedd barddoniaeth yn gyfrwng iddynt fynegi’u teimladau. ** ‘The Beloved Path of Being Married to Her’: A Mother’s Counsel and a Husband’s Grief After First noting that there is a great amoung of Welsh strict-metre poetry from the period and naming some of the important bards whom we don’t have time to discuss, we concentrate on two poems from early in the seventeenth century which offer insight into the life of one family of uchelwyr – Dafydd Llwyd and his wife Catrin Owen from yr Henblas, Llangristiolus, Anglesey. We look First at a cywydd composed by Dafydd when Catrin died in 1602, a poem which expresses the husband’s grief in a personol and memorable manner. Then we discuss a series of englynion which Catrin had composed when their son, Siôn, went to study at Oxford. This poem presents the mother’s counsel to her son, and the nature of this counsel is amazingly similar to what one might expect parents to say to their children today! Siôn was in the middle of his course of study in Oxford when his mother died, and so these two poems together offer an opportunity for us to see inside the life – and death – of this family and consider the way in which poetry offered them a medium for expressing their feelings. Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: 'Might Have Done' gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Nesta Lloyd (gol.), Blodeugerdd Barddas o Ganu’r Ail Ganrif ar Bymtheg (199). - gw. hefyd yr Ysgrifau cydymaith sy’n cael eu cyhoeddi yn adran ‘Culture’ y papur arlein Nation.Cymru

    37 min
  2. Pennod 50 - Bardd Mewn Dau Fyd:Richard Hughes, Cefnllanfair

    10 OCT

    Pennod 50 - Bardd Mewn Dau Fyd:Richard Hughes, Cefnllanfair

    A ninnau wedi recordio 50 o benodau, rydym ni’n dathlu’r garreg filltir trwy drafod un o feirdd mwyaf diddorol y cyfnod modern cynnar, Richard Hughes o Gefnllanfair yn Llŷn. Nodwn ei fod yn un o nifer o feirdd Cymraeg a oedd yn treulio llawer o amser yn Llundain yn oes Elizabeth I. Roedd Richard Hughes yn ffwtman, yn was a wasanaethai’r frenhines ei hun, ond yn ogystal â threulio amser yn y llys yn Llundain roedd hefyd yn ymweld yn gyson â’i hen fro, fel y tystia’i farddoniaeth. Yn wir, mae’i waith yn rhyfeddol o amrywiol, yn cynnwys cerddi rhydd a cherddi caeth o ran mesur, ac, o ran themâu, yn cynnwys: cerddi serch cwrtais a cherddi sy’n trafod rhyw mewn modd masweddus iawn; cerddi am fywyd yn Llundain a cherddi am Ben Llŷn (gan gynnwys englyn sionc i gwch Ynys Enlli); cerddi sy’n talu teyrnged i unigolion a cherddi sy’n dychanu pobl eraill. Ac, ie, roedd trafod barddoniaeth Richard Hughes yn fodd i Richard Wyn Jones ddysgu hen air Cymraeg am dŷ bach – cachdy! ** A Poet in Two Worlds: Richard Hughes of Cefnllanfair As we record our 50th episode, we celebrate the milestone by discussing one of the most interesting poets of the early modern period, Richard Hughes of Cefnllanfair in Llŷn. We note that he was one of several Welsh poets who spent a great deal of time in London in the age of Elizabeth I. Richard Hughes was a footman who served the queen herself, but in addition to spending time in the court in London he also visited his old home frequently, as his poetry demonstrates. Indeed, his work is wonderfully varied, including poetry in both free and strict metres and, as far as themes are concenred, including: courtly love poetry and poems which treat sex in an extremely bawdy manner; poems about life in London and ones about Pen Llŷn (including a lively englyn to the Bardsey Island boat); poems which pay tribute to individuals and ones which satirize other people. And, yes, discussing the poetry of Richard Hughes enabled Richard Wyn Jones to learn an old Welsh word for toilet – cachdy (shit-house)! Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: 'Might Have Done' gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Jerry Hunter, ‘“Ond Mater Merch”: Cywydd Llatai Troseddol Tomos Prys’, Llên Cymru 46 (2023) - Nesta Lloyd (gol.), Ffwtman Hoff: Cerddi Richard Hughes Cefnllanfair (1998). gw. hefyd yr erthygl berthnasol a fydd yn ymddangos yn adran ‘Culture’ Nation.Cymru erbyn diwedd yr wythnos.

    36 min
  3. Pennod 49 - Cariad, Protest ac Ideoleg Mesur: Y Canu Rhydd

    26 SEPT

    Pennod 49 - Cariad, Protest ac Ideoleg Mesur: Y Canu Rhydd

    Dechreuwn yn y bennod hon drwy ystyried rhywbeth y mae llawer ohonom yng Nghymru’n ei gymryd yn ganiataol, sef y gwahaniaeth rhwng canu caeth Cymraeg a chanu rhydd. Awgrymwn fod agweddau cymdeithasol ac ideolegol ar y gwahaniaeth mydryddol sylfaenol hwn. Canolbwyntiwn ar farddoniaeth rydd a gyfansoddwyd yn yr unfed ganrif ar bymtheg ac ar ddechrau’r ganrif nesaf ac mae trafod dau fath o fesur rhydd yn fodd i ni ystyried cwestiynau mawr yn ymwneud â’r berthynas (a’r gwahaniaeth) rhwng yr hen a’r newydd ac y ‘brodorol’ a’r ‘estron’. Nodwn fod lleisiau barddol benywaidd yn ymddangos yn y corff newydd hwn o farddoniaeth ac edrychwn yn fanwl ar gerdd angerddol sy’n protestio’n erbyn dadgoedwigo cymoedd y De (ac sy’n rhoi’r bai am y dinistr ecolegol hwn ar ‘y Saeson’). *** Episode 49 Love, Protest and the Ideology of Meter: the Free-Meter Poetry We begin in this episode by considering something many of us in Wales take for granted, namely the difference between Welsh-language strict-meter poetry and free-meter poetry. We suggested that there are social and ideological dimensions to this fundamental metrical difference. We concentrate on free-meter poetry composed during the sixteenth century and early in the following century and discussing the two kinds of free-meter verse provides an opportunity to consider big questions concerning the relationship (and difference) between the old and the new and the ‘native’ and the ‘foreign’. We note that female voices appear in this new body of poetry and we look at a poem which protests passionately against the deforestation of the valleys of South Wales (and which puts the blame on ‘the English’ for this ecological destruction). Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: 'Might Have Done' gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Brinley Rees, Dulliau’r Canu Rhydd 1500-1650 (1952). - Cennard Davies, ‘Early Free-Meter Poetry’ a Nesta Lloyd, ‘Late Free-Meter Poetry’ yn R. Geraint Gruffydd (gol.), A guide to Welsh literature c.1530-1700 (1997). - Christine James, ‘Coed Glyn Cynon’, yn Hywel Teifi Edwards (gol.), Cwm Cynon (1997).

    46 min
  4. Pennod Arbennig: Ysgrifennu am ryfel yn Gymraeg . . . yn America!

    12 SEPT

    Pennod Arbennig: Ysgrifennu am ryfel yn Gymraeg . . . yn America!

    Dyma bennod a recordiwyd o flaen cynulleidfa fyw yn siop lyfrau Storyville, Pontypridd yn ystod Eisteddfod Genedlaethol 2024. Ac yntau newydd orffen ei ddarllen, roedd Richard Wyn Jones am drafod llyfr diweddaraf ei gyd-gyflwynydd, Dros Gyfiawnder a Rhyddid. Mae’n gyfrol sy’n darlunio hanes cymuned Gymraeg benodol yn ystod Rhyfel Cartref America, gan ganolbwyntio mewn dull storïol ar y dynion yn y fyddin ond gan ystyried hefyd eu perthynas â’u cymuned gartref yn Wisconsin. Mae’r stori’n cael ei hadrodd trwy gyfrwng geiriau Cymraeg gwreiddiol y Cymry Americanaidd hyn, ac yn ôl Richard Wyn Jones, ‘mae’n syfrdanol’ ei bod hi’n bosib cyflwyno cymaint o’r hanes cyffrous hwn yn y modd hwn. A nifer o brif gymeriadau’r stori wedi’u geni yn yr Unol Daleithiau a’u magu’n siarad Cymraeg fel eu mamiaith, mae hefyd yn bennod ddiddorol yn hanes cymdeithasol yr Hen Iaith. Ac fel y noda Richard Wyn Jones, mae’r modd y maen nhw’n ysgrifennu am ryfel yn Gymraeg yn cysylltu’r deunydd hwn â llawer o lenyddiaeth Gymraeg o’r Oesau Canol a drafodwyd yng nghyfres gyntaf y podlediad hwn. ** Prynwch 'Dros Gyfiawnder a Rhyddid' ** https://www.ylolfa.com/products/9781800993815/dros-gyfiawnder-a-rhyddid-y-cambrian-guards-caethwasiaeth-a-rhyfel-cartref-america Storyville Books Pontypridd: https://www.storyvillebooks.co.uk/ Special Episode: Writing about war in Welsh . . . in America! This is an episode which was recorded before a live audience in Storyville Books, Pontypridd during the 2024 National Eisteddfod. As he had just finished reading it, Richard Wyn Jones wanted to discuss his co-presenter’s latest book, Dros Gyfiawnder a Rhyddid [‘For Justice and Freedom’]. It’s a volume which relates the history of a particular Welsh community during the American Civil War, concentrating in narrative fashion on the men in the army while also considering their relationship with their home community in Wisconsin. This story is told through the original Welsh words of these Welsh Americans, and according to Richard Wyn Jones, ‘it’s amazing’ that it’s possible to present so much of this exiting history in this manner. As a number of the story’s main characters were born in the United States and raised speaking Welsh as their first language, it’s also an interesting chapter in the social history of the Old Language. And as Richard Wyn Jones notes, the way in which they write about war in Welsh connects this material to a great deal of medieval Welsh literature which was discussed in the first series of this podcast. ** Buy 'Dros Gyfiawnder a Rhyddid ** https://www.ylolfa.com/products/9781800993815/dros-gyfiawnder-a-rhyddid-y-cambrian-guards-caethwasiaeth-a-rhyfel-cartref-america Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: 'Might Have Done' gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Jerry Hunter, Dros Gyfiawnder a Rhyddid [:] Y Cambrian Guards, Caethwasiaeth a Rhyfel Cartref America (Y Lolfa, 2024).

    38 min
  5. Pennod 48 - Coblyn o Ddadl: Ymryson Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal

    29 AUG

    Pennod 48 - Coblyn o Ddadl: Ymryson Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal

    Yr ymryson a gynhelid rhwng Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal yn y 1580au yw’r ddadl farddol hwyaf yn holl hanes yr iaith Gymraeg. Mae’n cynnwys 53 o gywyddau a thros 4,000 o linellau, a marwolaeth yr hen fardd Wiliam Cynwal yw’r unig beth a ddaeth â’r ymrafael i ben. Trafodwn yr ymryson rhyfeddol hwn yn y bennod hon, gan egluro’r dechrau cyn craffu ar hanfod y ddadl. Roedd Edmwnd Prys wedi derbyn ei addysg yng Nghaergrawnt a Wiliam Cynwal yn fardd traddodiadol a raddiodd mewn eisteddfod, a gwelwn fod dau fath o ddysg yn ymrafael, y naill yn newydd a’r llall yn hen. Mae’n bosib ei gweld fel dadl ynghylch dyfodol barddoniaeth Gymraeg. Ond, er gwaethaf y pynciau esoterig a’r themâu diwylliannol sy’n gwau trwy’r cerddi ymryson hyn, mae’r ddau yn ymosod yn bersonol ar adegau hefyd, wrth i Edmwnd Prys alw Wiliam Cynwal yn hen a’r bardd yntau’n ensynio bod Prys yn dew. One Heck of an Argument: The Bardic Debate between Edmwnd Prys and Wiliam Cynwal The ymryson held between Edmwnd Prys and Wiliam Cynwal in the 1580s is the longest bardic debate in the entire history of the Welsh language. It contains 53 poems in the strict-metre cywydd form and more than 4,000 lines, and it was only the death of the old bard Wiliam Cynwl which brought the contention to an end. We discuss this amazing ymryson in this episode, explaining its origin before examining the essence of the argument. Edmwnd Prys received his education in Cambridge while Wiliam Cynwal was a traditional bard who graduated in an eisteddfod, and we see that two kind of learning are contending, one new and the other old. It’s possible to see this as a struggle over the future of Welsh poetry. Yet despite the esoteric subjects and cultural themes woven through these debate poems, the two also engage in personal insults at times, with Edmwnd Prys calling Wiliam Cynwal old and the bard suggesting that Prys is fat. Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: 'Might Have Done' gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Gruffydd Aled Williams (gol.), Ymryson Edmwnd Prys a Wiliam Cynwal (1986) - Gw. hefyd yr ysgrif berthnasol yn Nation.Cymru

    38 min
  6. Pennod 47 - 'Swydd y Beirdd sydd heb Urddas’: Beirdd, Dyneiddwyr a Karl Marx

    15 AUG

    Pennod 47 - 'Swydd y Beirdd sydd heb Urddas’: Beirdd, Dyneiddwyr a Karl Marx

    Mae’r bennod hon yn canolbwyntio ar y ffactorau a oedd yn tanseilio’r gyfundrefn farddol Gymraeg yn ystod ail hanner yr unfed ganrif ar bymtheg. Trafodwn dair her yn benodol, gan ddechrau gyda’r ffaith bod pwll nawdd yn crebachu gan ei gwneud yn anos i fardd ennill bywoliaeth trwy ganu mawl. Ystyriwn her syniadau ac agweddau’r dyneiddwyr hefyd a’r ymrafael rhwng dau fath o ddysg yn y cyfnod. Ac yn olaf, crybwyllwn y modd yr oedd technoleg newydd y wasg argraffu yn cynnig her o fath arall. Clywir hanesyn am uchelwr a ddangosodd ddirmyg i fardd mawl mewn modd cofiadwy a cheir cyfle i wyntyllu dadansoddiad Marcsaidd o’r newidiadau hyn yn hynt hanes ein diwylliant llenyddol. * ‘The Job of the Bards is without Dignity’: Bards, Humanists and Karl Marx This episode concentrates on the factors which were undermining the Welsh bardic order during the second half of the sixteenth century. We discuss three challenges specifically, beginning with the fact that the pool of patronage was shrinking and making it more difficult for a bard to earn a living by composing praise poetry. We also consider the challenge posed by the ideas and attitudes of the humanists and the struggle between two kinds of learning in the period. Finally, we note the way in which the new technology of the printing press was presenting a different kind of challenge. You’ll hear an anecdote about an uchelwr who showed his contempt for a praise poet in a memorable manner and there is ample opportunity to explore a Marxist analysis of these changes in the course of our literature’s history. Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: Might Have Done gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - R. Brinley Jones, The Old British Tongue: The Vernacular in Wales 1540-1600 (1970) - Branwen Jarvis, 'Llythyr Siôn Dafydd Rhys at y Beirdd', Llên Cymru 12 ac hefyd yn y gyfrol Llinynnau (1999) - Jerry Hunter, ‘Cyfrinachau ar Dafod Leferydd: Ideoleg Technoleg yn yr Unfed Ganrif ar Bymtheg’ yn Angharad Price (gol.), Chwileniwm [:] Llenyddiaeth a Thechnoleg (2002)

    35 min
  7. Pennod 46 - Llenyddiaeth Gymraeg yr Eidal a Gwasg Anghyfreithlon yng Nghymru

    1 AUG

    Pennod 46 - Llenyddiaeth Gymraeg yr Eidal a Gwasg Anghyfreithlon yng Nghymru

    Gan ein bod ni wedi edrych ar y berthynas rhwng dyneiddiaeth, Protestaniaeth a’r iaith Gymraeg yn ddiweddar, dyma gyfle i ystyried ochr arall ceiniog y Diwygiad. Trafodwn ychydig o lenyddiaeth Gymraeg Gatholig yr unfed ganrif ar bymtheg yn y bennod, gan ganolbwyntio ar ddau gyfaill rhyfeddol, Morris Clynnog a Gruffudd Robert. Bu’n rhaid i’r ddau ddyn yma o ogledd-orllewin Cymru ffoi i’r cyfandir oherwydd eu crefydd pan ddaeth y frenhines Brotestannaidd Elizabeth I i’r orsedd. Cyhoeddi llyfrau Cymraeg ym Milan, cwffio rhwng y Cymry a’r Saeson yn y Coleg Seisnig yn Rhufain, cynhyrchu llyfr Cymraeg Catholig ar wasg anghyfreithlon mewn ogof yng Nghymru – roedd yr alltudion Cymreig hyn yn gysylltiedig â rhai o’r penodau mwyaf anhygoel yn hanes yr iaith Gymraeg. ** Italy’s Welsh-language Literature and an Illegal Printing Press in Wales As we’ve been looking recently at the relationship between humanism, Protestantism and the Welsh language, here’s an opportunity to look at the other side of the Reformation’s coin. In this episode we discuss some of the Welsh-language Catholic literature of the sixteenth century, concentrating on two extraordinary friends, Morris Clynnog and Gruffudd Robert. These two men from north-west Wales had to flee to the continent because of there religion when the Protestant queen Elizabeth I came to the throne. Publishing Welsh books in Milan, fighting between the Welsh and the English in Rome’s English College, producing a Welsh-language Catholic book on an illegal printing press in a cave in Wales – these Welsh exiles were connected with some of the most amazing chapters in the history of the Welsh language. Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: Might Have Done gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Geraint Bowen, Welsh Recusant Writings (1999) - Angharad Price, Gwrthddiwygwyr Cymreig yr Eidal (2005) - Angharad Price, ‘Y Cymry yn yr Eidal’ yn Gororion (2023)

    42 min
  8. Pennod 45 - ‘Cymraeg iawn i’r Cymry i gyd’: Beibl 1588

    18 JUL

    Pennod 45 - ‘Cymraeg iawn i’r Cymry i gyd’: Beibl 1588

    Yn y bennod hon trafodwn gamp ryfeddol William Morgan, Beibl Cymraeg 1588. Bid a fo am ei harwyddocâd crefyddol amlwg, canolbwyntiwn ar arwyddocâd y garreg filltir hon o safbwynt hanes yr iaith Gymraeg a’i llenyddiaeth. Un o’r pethau sy’n gwneud y Gymraeg yn iaith mor anhygoel o gyfoethog yw’r amrywiaeth o gyweiriau sydd ar gael i awduron, a Bebil 1588 yn anad dim a sicrhaodd fod ganddi gywair llenyddol aruchel arhosol. Mae’r undod ieithyddol hwn wedi profi’n hynod bwysig o safbwynt hunaniaeth Gymreig hefyd. Cawn gyfle hefyd i nodi ymateb rhai Cymry cyfoes, gan gynnwys cywydd mawl gan y bardd Rhys Cain sy’n tynnu sylw mewn modd cofiadwy at gamp ieithyddol William Morgan. * * ‘Proper Welsh for all of the Welsh People’: The 1588 Bible In this chapter we discuss William Morgan’s amazing achievement, the 1588 Welsh Bible. Not ignoring its obvious religious significance, we concentrate on the significance of this milestone from the point of view of the history of the Welsh language and its literature. One of the things which makes Welsh such an incredibly rich language is the variety of registers available to authors writing in Welsh, and it was the 1588 Bible above all else which ensured that it has an enduring elevated literary register. This linguistic unity has proven to be extremely important in the context of Welsh identity as well. We all get a chance to note the reactions of some contemporary Welsh people, include a poem of praise by the bard Rhys Cain which draws attention in a memorable fashion to William Morgan’s linguistic feat. Cyflwynwyd gan: Yr Athro Jerry Hunter a'r Athro Richard Wyn Jones Cynhyrchwyd gan: Richard Martin Cerddoriaeth: Might Have Done gan The Molenes Darllen Pellach / Further Reading: - Prys Morgan, Beibl i Gymru (1988).

    35 min
See All (53)

4.8
out of 5
26 Ratings

About

Cyflwyniad hwyliog i hanes llenyddiaeth Gymraeg, gyda, Jerry Hunter, hogyn o’r Midwest yn America yn dysgu Richard Wyn Jones, hogyn o ganolbarth Sir Fôn, am drysorau’i iaith ei hun.

Information

  • Creator
    Yr Hen Iaith
  • Years Active
    2023 - 2024
  • Episodes
    53
  • Rating
    Clean
  • Copyright
    © All rights reserved
  • Show Website
    Yr Hen Iaith

You Might Also Like

To listen to explicit episodes, sign in.

Stay up to date with this show

Sign in or sign up to follow shows, save episodes and get the latest updates.
Select a country or region

Africa, Middle East, and India

Asia Pacific

Europe

Latin America and the Caribbean

The United States and Canada