Het Filosofisch Kwintet NPO 1 / HUMAN

We leven nog altijd in een rechtsstaat. Sterker nog, sinds de verkiezingen van november worden we doodgegooid met het woord rechtsstaat. Waar hebben we het precies over als we het over rechtsstaat hebben? Gaat het puur over de wet of moeten we intenties achterhalen? Wat willen we beschermen, hoe en waarom?

In deze eerste aflevering van dit seizoen van Het Filosofisch Kwintet tijdens de Nacht van de Filosofie gaat het over democratie versus rechtsstaat. Democratie en rechtsstaat lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar staan steeds meer (van de Verenigde Staten tot Slowakije, van Brazilië tot Hongarije) op gespannen voet met elkaar. Wat als een meerderheid van de kiezers principes als vrijheid van meningsuiting of het verbod op discriminatie wil veranderen? Moet de kiezer soms tegen zichzelf in bescherming worden genomen?

Mogen kiezers de rechtsstaat om zeep helpen? In krap een uur onderzoekt presentator Arnon Grunberg deze vraag met onder andere jurist Ybo Buruma, historicus Ewoud Kieft en Jurist Ingrid Leijten. Grunberg: “In Het Filosofisch Kwintet wordt luisteren nog gewaardeerd, is stilte geen schande en ruzie geen einddoel, al geloven we ook niet dat consensus de weg is naar het paradijs”.

De keuzes die we nu (niet) maken hebben groot effect op toekomstige generaties, maar toch blijkt het moeilijk om met het oog op de toekomst het juiste te doen. Het perspectief dat we vandaag innemen, kijkt hooguit vijftig jaar vooruit. Hoe overstijg je het eigenbelang en dien je het algemeen belang in de tijd? In de zesde aflevering van Het Filosofisch Kwintet ontvangt presentator Clairy Polak historicus Philipp Blom, antropoloog Roanne van Voorst en de schrijvers Arnon Grunberg en Dalilla Hermans.

De snelheid en schaal van kunstmatige intelligentie opent ongekende mogelijkheden. Hoe fijn is dat? Of zijn we bezig een legertje monsters van Frankenstein te creëren, die de democratie en de rechtstaat bedreigen? In de vijfde aflevering van Het Filosofisch Kwintet gaat het over het algemeen belang en de rol van kunstmatige intelligentie. Presentator Clairy Polak spreekt met Marleen Stikker (directeur van Waag en oprichter van de Digitale stad), Bart van der Sloot (techniekfilosoof in Tilburg), Tjark Tjin-A-Tjoi (CEO van TNO) en Reijer Passchier (hoogleraar Digitalisering en de democratische rechtstaat).

In Nederland hoort iedereen gelijke toegang tot gezondheidszorg te hebben, maar in de praktijk gaat individuele vrijheid vaak ten koste van het algemeen belang. Zorgverleners en patiënten zijn bezig met individuele belangen, maar wie draagt zorg voor een gezonde samenleving? Wordt de kloof tussen gezonde en ongezonde burgers groter? Hebben we te hoge verwachtingen van gezond ouder worden? En tot welke spanningen leiden scherpere keuzes met het oog op solidariteit? Clairy Polak spreekt erover met filosoof Marli Huijer, bestuurskundige Albert Jan Kruiter, chirurg Baukje van den Heuvel en filosoof Menno de Bree.

Als iedereen diens eigenbelang nastreeft, dan komt dat ons allen ten goede, zeiden de klassieke economen al. Maar is dat wel zo? Ongelijkheid kan publieke belangen ook onder druk zetten. Moeten we anders naar onszelf en onze relatie tot de economische ordening leren kijken?

Clairy Polak spreekt met econoom Fieke van der Lecq, classica Tazuko van Berkel en filosofen Savriël Dillingh en Jelle van Baardewijk. 

Conflicten kunnen gezond zijn voor een democratische rechtstaat vol dynamiek en verschillen van inzicht. Maar conflict kan ook leiden tot stagnatie. Wanneer dient conflict het algemeen belang en wanneer wordt het destructief? Hebben we behoefte aan een nieuw maatschappelijk middenveld? In hoeverre is burgerlijke ongehoorzaamheid nodig om verandering te forceren? En tot welke offers zijn we bereid? Clairy Polak spreekt met filosofen Jurriën Hamer en Martha Claeys, historicus Geerten Waling en minister van staat Herman Tjeenk Willink.