Folk & dyr Færøy/Jørgensen

Mellom Fjordfolk og Havdyr - Live Radio frå Førdefjorden
Opptak frå Fjordbutikken i Vevring, 16. september, 2023.
Kva er eigentlig verdien av ein fjord? Folk & Dyr har vitja den vakre bygda Vevring ved Førdefjorden og lytta til livet både over og under vatn. Høyr korleis Marit som vokste opp ved fjorden, fekk kjolen full av brisling og kva Nordsjøarbeidaren Dag Tore får i garnet. Kanskje får vi og vite kva krabbane seier og kven som er det eigentlige monsteret? Vevring ligg ved den delen av Førdefjorden der avfallet fra gruva i Engebøfjellet skal deponerast og episoden er laga rett før Fjordsøksmålet starta i Oslo tingrett.
Mellom Fjordfolk og Havdyr var ein del av Vevringutstillinga 2023, og er støtta av Biletkunstnaranes Vederlagsfond.

Hausten 2022 flytta Folk & Dyr inn i Kunsthuset Kabuso, og tok med seg inntrykk frå dyre- og menneskelivet i Solund. Live Radio, som vart haldt 23. oktober, er uavkorta basert på eit besøk hos Pascale Baudonnel og Nils Bjørgo på garden Sandvik i Solund, lengst vest i Vestland.

Det er ein vakker vårdag på Sandvik gard, blå himmel, blått hav og grøne beiteenger mellom bratte berg. I fjøset er det tid for mjølking. Først får dei 3 veker gamle kjea sitt, og det som blir til overs lagar Pascale ost av. Geiter og ysting er ein viktig del av livet hennar. Før ho kom til Solund var ho med å starte opp og drive Undredal Stølsysteri, og kjempa ein lang kamp om å få bruk av upasteurisert geitmjølk godkjend. Me føl Pascale og Lille My, Mailill, Iris og Blåna ut på den grøne bøen, ut i ein kakafoni av sauer høner, gås, duer og kråker, Pascale som lokkar og geiter som lyder namna sine.

Garden Kråkås er omgjeven av grøne beitemarkar for sau, kveg – og no og då hjort. For hjorten aukar i tal i Solund og elles på Vestlandet. Kvar haust kjem det tilreisande jegerar til tvillingbrørne Atle og Kåre, som har luska på kronhjortane sidan dei var gutungar. Å spore hjort krev nemleg kløkt og erfaring. Hjorten går sine eigne stiar, legg seg til på daglægje nær garden, går opp i fjella på kvelden, og sym over Sognefjorden, om det trengs. Og han er smart; når du trur du forfølger han, er det han som følger med deg. Det er difor jegerane har hundar, og med gode snuter kan jakta lukkast.

Eit veddemål bringa fiskeelskaren Michael frå Berlin til Solund, for å ta oppdrettsnæringa kritisk i augesyn. Det var nittitalet og rykta om utstrekt bruk av antibiotika i lakseindustrien hadde nådd Humboldt-universitetet kor han studerte akvakultur. Tjue år seinare er han dagleg leiar i Sulefisk og vil gjerne vere laksens advokat. Stolt viser han fram det nye kontrollrommet. Herfrå overvakar han merdane, fôrar laksen og skyt med laser på lakselus. Medan sjøtemperaturen stig faretruande, sjonglerer han statlege reguleringar og krav frå bedrifta til produktivitet med endringar i økosystem og fiskevelferd. Industrien kan ikkje berre gå føre seg i andre land, meiner han: Ein må jo løyse problema!

Hubroen hekkar!
Med gode øyre og skarpt blikk angrip hubroen lydlaust og overraskande.
Han et det meste, men likevel klarar han seg knapt. For sjølv om vindkraftutbygginga i Solund vart avverja ved folkeavrøysting, er òg vanlege høgspentliner ei dødsfelle for ein fugl med stort vengespenn. Og sjøen som matfat er knapt å regne med. Men akkurat kor dei hekkar er ein løyndom, og kanskje er det like bra, for hubroen sin grøssande låt skremmer både menneske og dyr.
Medan sjøfuglbestanden går dramatisk nedover, er det ei lita oppgang å spora i talet på hekkande hubro i øysamfunnet Solund. Her dukka plutseleg den største uglearten vår opp for tre år sidan etter mange års fråvær, fortel sauebonde og barnehagelærar Nils, som er ein av dei som held teljinga med bestanden. Som leiar av fylkeslaget av Norsk Ornitologisk Forening er Nils uroa for fugl generelt, og saman med andre gjer han ein stor innsats for å registrera bestanden.

Sauene som beitar på lyngheia rundt kommunesenteret i Solund pleiar både det sosiale fellesskapet og det delvis attgrodde landskapet. Agronom og innflyttar Trude leiar flokken av menneske og dyr i Hardbakke Villsaulag, og saman tilpassar dei tusenårige beite- og kysttradisjonar til livsstilen i vår eiga tid. Kor lokale bønder legg ned, byggar villsaulaget gradvis opp, og kombinerer gammal norsk sauerase og overlevert kunnskap med ny teknologi og nye eigarformer. I staden for gjerder, har dei ein app som held villsauflokken samla. Og barnehagen, dei helsar på kvar fredag.