Orð af orði

RÚV
  • 0.0 (0)
  • SOCIETY & CULTURE
  • SERIES
Orð af orði

Þáttur um íslensku og önnur mál. Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Atli Sigþórsson

  1. EPISODE 2

    Gullaldartregi

    Áhyggjur fólks af hnignun tungumálsins hafa verið kallaðar gullaldartregi. Þetta orð hefur einnig verið skilgreint sem það viðhorf að á einhverjum tímapunkti í fortíðinni hafi málið verið fullkomið. Fólki finnst það yfirleitt vera mál kynslóðarinnar á undan, eða þeirrar þarnæstu. Í sögu íslenskrar tungu hefur oftast verið litið á ritunartíma Íslendingasagna sem gullöld íslensku. Þessar áhyggjur koma upp í öllum málsamfélögum og sumir hafa jafnvel áhyggjur af því að þetta endi með því að við eigum samskipti með því að rymja hvert á annað í stað þess að nota orð, en skýrustu merkin um að það eigi aldrei eftir að gerast, eru að þessar áhyggjur hafa verið til staðar öldum saman án þess að nokkuð slíkt hafi gerst.

    31 min

  2. EPISODE 3

    Mál og kyn

    Í mörgum tungumálum er formdeild sem nefnist kyn. Í íslensku þýðir þetta að nafnorð skiptast í beygingarflokka eftir kyni, og fornöfn og lýsingarorð sambeygjast þeim yfirleitt, út frá kyni en einnig tölu og falli. Í tungumálum heimsins birtist málfræðilegt kyn á afar fjölbreyttan hátt og kynin eru mismörg séu þau á annað borð þáttur í málinu. Ýmsir fræðimenn sem rannsaka kyn í tungumálum skipta þeim í þrjá flokka sem þeir segja að megi skipta nánast öllum tungumálum í: mál með málfræðilegt kyn, mál með svokallað náttúrulegt kyn, og kynlaus mál.

    30 min

  3. EPISODE 4

    Stafsetning og zeta

    Stafsetning er skipulag ritmáls - það hvernig við röðum stöfum saman til að tákna orð og setningar. Stafsetning kemur við sögu í öllum málum sem eiga sér ritmál. Á Íslandi er samræmd stafsetning eins og við þekkjum í dag tiltölulega nýtt fyrirbæri, og hún komst ekki á án deilna. Þar tókust á tvær fylkingar, framburðarsinnar og upprunasinnar. Þeir síðarnefndu vildu til dæmis skrifa zetu og deilur urðu á Alþingi á síðari hluta 20. aldar þegar zetan var afnumin úr íslenskri stafsetningu.

    30 min

  4. EPISODE 5

    29.09.2019 - Tala og fleirtölusýki

    Það er margt skemmtilegt og skrítið í málfræðilegri tölu í íslensku og tala og merking eiga ekki alltaf saman. Skæri, buxur og dyr eru fleirtöluorð þrátt fyrir að eiga við um eitt ákveðið fyrirbæri og orð eins og fólk og fé eru bara notuð í eintölu, þrátt fyrir að vísa til fjölda. Sum orð, eins og skap og sköp líta út fyrir að vera eintala og fleirtala sama orðs en eru í raun tvö orð með ólíka merkingu, hvort um sig aðeins til í einni tölu.

    30 min

  5. EPISODE 6

    Hinsegin og hýryrði

    Rætt er um baráttu hinsegin fólks fyrir eigin orðaforða, nýyrðasamkeppnina hýryrði, nýja persónufornafnið hán og fleira. Viðmælandi í þættinum er Þorbjörg Þorvaldsdóttir, formaður Samtakanna '78 og málfræðingur.

    29 min

  6. EPISODE 7

    Málstefna og kyn í máli

    Í mannréttindastefnu Reykjavíkurborgar segir að óheimilt sé að mismuna fólki vegna kyns, kynhneigðar, kynvitundar, kyntjáningar, kyneinkenna eða kyns. Tekið er fram að það eigi ekki að ganga út frá því að allt fólk sé gagnkynhneigt og sís-kynja. En hvað þýða öll þessi orð? Kynvitund, kyntjáning, sís - já eða regnhlífarhugtakið sjálft - hinsegin. Hvað þýðir það? Og hver er munurinn á því að vera hinsegin og kynsegin?

    29 min

  7. EPISODE 8

    Margur fiskurinn

    Fjallað er um fiskana í sjónum og rannsókn sem gerð var meðal fólks í leit að ástinni sem leiddi meðal annars í ljós að samræðulist og stafsetningarkunnátta er í miklum metum hjá fólki og getur haft úrslitavald í makavali. Umsjón: Guðrún Línberg Guðjónsdóttir og Kristján Friðbjörn Sigurðsson.

    30 min

  8. EPISODE 9

    Fröllurnar í öbbanum - slangur

    Slangur er orðfæri sem er nær eingöngu bundið óformlegu máli, oft talmáli en einnig óformlegu rituðu máli eins og net- eða SMS-skilaboðum. Það víkur frá viðurkenndu málsniði, þ.e. nýtur ekki viðurkenningar sem gott mál og er síður notað við formlegar aðstæður. Slangur er samt skemmtilegt, frjótt og skapandi og er merki um að tungumál sé lifandi. Slangur getur átt þátt í nauðsynlegri endurnýjun máls. Það skiptir máli hver notar hvaða slangur og það getur verið nátengt ákveðnum þjóðfélagshópum eða stéttum. Grunnskólakrökkum finnst það til dæmis líklega algjört þrot ef foreldrar tala um að eitthvað sé hellað nett eða alveg illað.

    30 min
See All (25)

About

Þáttur um íslensku og önnur mál. Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Atli Sigþórsson

Information

  • Creator
    RÚV
  • Years Active
    2017 - 2019
  • Episodes
    25
  • Rating
    Clean
  • Copyright
    © RÚV
  • Show Website
    Orð af orði

To listen to explicit episodes, sign in.

Stay up to date with this show

Sign in or sign up to follow shows, save episodes, and get the latest updates.
Select a country or region

Africa, Middle East, and India

Asia Pacific

Europe

Latin America and the Caribbean

The United States and Canada