Nuacht Mhall Conradh na Gaeilge i Londain

Nuacht Mhall. Príomhscéalta na seachtaine, léite go mall.

*

Inniu an t-ochtú lá déag de mhí an Mhárta. Is mise Oisín Mac Conamhna.

Oíche Dé Domhnaigh in Hollywood, bhí “An Cailín Ciúin” san áireamh do ghradam Oscar, ainmnithe mar cheann de na scannáin eachtracha is fearr i mbliana. Ba é an chéad scannán Gaelach a bhain an onóir sin amach. Insíonn an scannán scéal faoi chailín óg a bhfuil tuismitheoirí seachmallacha aici, a chuirtear ar altramas le gaolta meánaosta. Faraor, níor bhuaigh “An Cailín Ciúin” an duais; bhí an bua ag “Scéal ar Bith ón bhFronta Thiar”, cóiriú ar an úrscéal frithchogaidh Gearmánach le Erich Remarque.

Inné ar Lá Fhéile Pádraig, tháinig na sluaite amach do na mórshiúlta agus imeachtaí i mBaile Átha Cliath, ar fud na tíre, agus ar fud an domhain. Sa Teach Bán in Washington, bhuail an Taoiseach le Joe Biden, agus bhronn sé babhla seamróg air, sa searmanas bliantúil traidisiúnta atá an-tábhachtach i dtaidhleoireacht na hÉireann. Bhí ar an Taoiseach pardún a ghabháil, tar éis a bheith ag déanamh grinn an oíche roimhe faoin mbaol a dúirt sé a bhí ann d'intéarnaigh in Washington le linn uachtaránacht Bill Clinton.

Bhuaigh an Baile Átha Cliathach Rhasidat Adeleke an bonn airgid i gcomórtas 400m na mban sa Chraobhcomórtas Lúthchleas Coláiste Náisiúnta Laistigh, i Stáit Aontaithe Mheiriceá. Chríochnaigh sí in am 50.45 soicind, 0.12 soicind níos moille ná an churiarracht Éireannach a bhain sí amach an mhí seo caite. Tá sí fiche bliain d’aois, agus tá sí ag freastal ar scoláireacht ar Ollscoil Texas. Tá roinnt curiarrachtaí náisiúnta ag an rábálaí cheana, lena n-áirítear 200m agus 400m lasmuigh agus laistigh.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

tuismitheoirí seachmallacha - neglectful parents

altramas - fosterage

mórshiúlta - parades

taidhleoireacht - diplomacy

curiarracht - record (in sport)

rábálaí - sprinter

Nuacht Mhall: Cothrom an Lae, i gcomhair Sheachtain na Gaeilge

*

Inniu an 17ú lá de mhí an Mhárta – Lá Fhéile Pádraig. Is mise Liam Ó Brádaigh.

Cothrom an lae seo sa bhliain 1601, tharla an chéad pharáid a bhfuil tuairisc againn uirthi in onóir na Féile Pádraig  san áit ar a dtugtar “Naomh Agaistín” anois in Florida. Léirítear sna tuarascálacha gur shocraigh biocáire Éireannach, Ricardo Artur, an mórshiúl san iarchoilíneacht de chuid na Spáinne. Breis agus céad bliain ina dhiaidh sin, d’eagraigh saighdiúirí Éireannacha in Arm na Breataine máirseáil i mBostún sa bhliain 1737. Sa naoú haois déag tháinig méadú mór ar an líon inimirceach Éireannach sna Stáit Aontaithe agus leis sin d’éirigh na paráidí ní b'fhorleithne. Inniu, déantar Lá Fhéile Pádraig a cheiliúradh i níos mó tíortha ná aon fhéile náisiúnta eile.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

biocáire - vicar

iarchoilíneacht - ex-colony

Nuacht Mhall: Cothrom an Lae, i gcomhair Sheachtain na Gaeilge

*

Inniu an séú lá déag de mhí an Mhárta. Is mise Niall Ó Siadhail.

Cothrom an lae seo sa bhliain 1872, imríodh an chéad chluiche ceannais sa Chorn FA i Sasana. Bunaíodh an FA féin siar in 1863 ach cuireadh tús leis an chéad Chorn FA i mí na Samhna 1871 agus tharla an cluiche ceannais ar 16 Márta 1872. Ba iad Wanderers FC ó Leytonstone in oirthear Londan a fuair an ceann is fearr ar a n-iomaitheoirí na Royal Engineers. Scóráil Morton Betts an cúl amháin sa chluiche. Bhuaigh Wanderers an Corn cúpla uair eile sa ré sin ach tháinig deireadh leis an chlub sna 1880idí. Ó shin i leith tá an Corn FA ar cheann de na chomórtais pheile is cáiliúla ar domhan. Bhuaigh Leicester City an Corn den chéad uair anuraidh, agus is iad Arsenal a bhfuil an líon is mó Corn FA buaite acu, le ceithre Chorn déag.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

corn – cup, competition

iomaitheoirí – rivals

Nuacht Mhall: Cothrom an Lae, i gcomhair Sheachtain na Gaeilge

*

Inniu an cúigiú lá déag de mhí an Mhárta. Is mise Ella Hassett.

Cothrom an lae seo sa bhliain 1852, rugadh Lady Augusta Gregory i gCreig an Róistigh, Co. na Gaillimhe, duine cáiliúil le linn Athbheochan Liteartha na hÉireann. Bhí sí ina scríbhneoir, drámadóir, aistritheoir agus béaloideasaí agus cé go raibh sí mar chuid den uasaicme Angla-Éireannach, d'aithin sí tábhacht na teanga agus an chultúir agus sa deireadh, thug sí tacaíocht don chúis náisiúnach i gcoinne chreidimh a haicme. Chaith sí a lán ama ina teach cónaithe I bPáirc na Cúile, Co. na Gaillimhe, agus ba thearmann do scríbhneoirí é - chaith William Butler Yeats gach samhradh ann ar feadh fiche bliain. In éineacht le Yeats agus Edward Martyn, bhunaigh Lady Gregory Amharclann Liteartha na hÉireann agus Amharclann na Mainistreach, an amharclann náisiúnta atá fós gníomhach i mBaile Átha Cliath. Fuair Lady Gregory bás i 1932.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

Athbheochan Liteartha na hÉireann - Irish Literary Revival

béaloideasaí - folklorist

uasaicme - upper class

tearmann - haven, refuge

Nuacht Mhall: Cothrom an Lae, i gcomhair Sheachtain na Gaeilge

*

Inniu an ceathrú lá déag de mhí an Mhárta. Is mise Gwyneth Nic Aidicín Ní Loinsigh.

Cothrom an lae seo sa bhliain 1879 rugadh an fisiceoir Albert Einstein. Tá cáil ar Einstein as forbairt a dhéanamh ar Theoiric na Coibhneasachta. Chomh maith leis sin rinne sé obair thábhachtach ar theoiric na meicnice candamaí. Le chéile tá an dá réimse sin ina ndá philéar den fhisic nua-aimseartha. Tugtar ‘an cothromóid is cáiliúla ar domhan’ ar fhoirmle Einstein E = mc 2, a bhaineann le Teoiric na Coibhneasachta. Bhuaigh Einstein an Duais Nobel na Fisice i 1921 'as a chuid seirbhisí ar son na fisiceteoiriciúla agus go háirithe as fionnachtain dhlí na hiarmharta fótaileictrí’. Mar thoradh ar a chuid gaiscí agus nuálaíochta, tá an t-ainm Einstein comhchiallach le hardéirim agus ceiliúrtar Einstein fós mar cheann de na heolaithe ab fhearr sa stair. Chaith Einstein deireadh a ghairme ag obair ar dhá thurgnamh neamh-rathúla, ceann acu in aghaidh teoiric an chandaim, in ainneoin na hoibre tábhachtaí a rinne sé ar an topaic cheana. Mar thoradh air seo chríochnaigh Einstein a ghairm ar leithlis ón bhfisic nua-aimseartha, an réimse a chabhraigh sé lena bhunú.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

fisiceoir - physicist

candam - quantum

Teoiric na Coibhneasachta – Theory of Relativity

cothromóid – equation

fionnachtain - discovery

Nuacht Mhall: Cothrom an Lae, i gcomhair Sheachtain na Gaeilge

*

Inniu an tríú lá déag de mhí an Mhárta. Is mise Siubhán Nic Amhlaoibh.

Cothrom an lae seo sa bhliain 1781, thángthas ar an phláinéad Úránas, an chéad phláinéad a thángthas air ón chianaois. Agus é ag tabhairt faoi shuirbhéireacht ar na réaltaí, thug an réalteolaí Sasanach, William Herschel, faoi deara go raibh rud ag bogadh os comhair na réaltaí. Ar dtús, shíl sé gur cóiméad a bhí ann. Ach níos moille, agus níos mó staidéir déanta air, tuigeadh gur pláinéad a bhí ann, agus tugadh an t-ainm Úránas air, in ómós do cheann de sheandéithe na Gréige. I miotaseolaíocht na tíre sin, dia na spéire ab ea Úránas, a bhí pósta le Gáia, bandia an talaimh, agus ba iad na Tíotáin an chlann a bhí acu.

*

Léirithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. Tá an script ar fáil i d'aip phodchraolta.

*

GLUAIS

réalteolaí - astronomer

cóiméad - comet

seandéithe na Gréige - ancient Greek gods